Pul, kredit va banklar


O‘zbekiston  hududida  dastlabkimetall  tangalar



Yüklə 1,98 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/154
tarix01.01.2022
ölçüsü1,98 Mb.
#50588
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   154
O‘zbekiston  hududida  dastlabkimetall  tangalar  miloddan  ilgarigi  VI  asrda  Ahmoniy 
shoh  Doro  I  tomonidan  zarb  etilgan.  Ushbu  metall  tangalarning  og‘irligi  8,4  grammni  tashkil 
etgan  bo‘lib,    “darik”  deb  nomlangan  tilla  tangalar  ekanligi  taxmin  qilinadi.  O‘sha  vaqtlarda, 
ya’ni  miloddan  ilgarigi  VI  –  IV  asrlarda  hozirgi  O‘zbekistonning  asosiy  qismi,  ya’ni  Xorazm, 
Sug‘diyona va Sak qabilalari yashagan hududlar Ahmoniylar davlati tarkibida bo‘lganini hisobga 
olsak,  ushbu  “darik”lar  O‘zbekiston  zaminida  amal  qilgan  bizga  ma’lum  birinchi  tangalar 
bo‘lgan desak xato qilmaymiz. 
                                                           
1
Dengi, kredit, banki: uchebnik/kol. avt.: pod red.zasl.deyat. nauki RF, d.e.n. prof. O.I.Lavrushina.  – 5 – ye izd., 
ster. –M.: KNORUS, 2007. –S. 25. 


Miloddan avvalgi 330 – 327 yillarda makedoniyalik Iskandar Ahmoniylar saltanatini tor 
– mor qilib, hozirgi O‘zbekiston zaminida joylashgan Baqtriya va  Sug‘diyonaga bostirib kiradi. 
Makedoniyalik  Iskandar  surati    tushirilgan  tangalardan  vazni    4,1  g.  bo‘lgan  kumush  draxma, 
vazni  8,2  g.  bo‘lgan  kumush  didraxma  (ikki  draxma)  hamda  vazni  16,4  g.  bo‘lgan  kumush 
tetradraxma (to‘rt draxma)lar zarb qilinib, ular muomalada bo‘lgani ma’lum. Shuningdek, vazni 
8,4 g. bo‘lgan oltin tanga (starer) va vazni 40 grammdan ortiq bo‘lgan kumush dekadraxma ham 
zarb qilingan. 
Yunon  –  Baqtriya  davlati  tomonidan  zarb  etilgan  tangalardan  100  donaga  yaqini 
Qashqadaryo  viloyatining  Kitob  tumanida  topilgan.  Ushbu    davlat  pul  tizimi  asosini  o‘sha  
paytda draxma,  didraxma,   tetradraxma va  dekadraxmalar  tashkil  etganligi  tarixiy  manbalardan 
ma’lum. 
O‘rta  Osiyo  eramizning  V  asrida  tarixan  qisqa muddat  davomida  sosoniylar  tasarrufida 
bo‘lgan.  Bu  davrda  hozirgi  O‘zbekiston  xududida  turli  davrlarda  zarb  etilgan  tangalar 
muomalada  bo‘lgan.  Jumladan,  sosoniylar  tangalari  asosan  oltin,  kumush  va  bronzadan  zarb 
qilingan  bo‘lib,  ularda  sosoniy  shohlariing  suratlari  bilan  birga,  turli  hayvonlar  va  qushlar  aksi  
ham  tushirilgan. 
Hozirgi  O‘zbekistonning  asosiy  qismi  V  asrning  ikkinchi  yarmida  Sirdaryoning  sharqiy 
sohilidan kirib kelgan deb taxmin qilinayotgan va tarixda eftaliylar nomi bilan qolgan qabilalar 
tomonidan bosib olinadi. 
EftaliylardavridaO‘rtaOsiyoastasekinrivojlanaboshlagan.  Xalqarosavdohamrivojlangan. 
TashqisavdoasosanXitoy, Xindiston, Eronva Vizantiya (Rum) bilanamalgaoshirilgan. 
Eftaliylar  dastlabki  paytlarda  sasoniy  hukmdorlari  Bahrom  va  Perozning  kumush 
tangalaridan  keng    foydalanishgan.  Buning  asosiy  sababi  sifatida  sosoniylar  tomonidan 
eftaliylarga  o‘lpon  sifatida  to‘langan  juda  ko‘p  miqdordagi  kumush  tangalar  xazinada 
to‘planganligiga bog‘liq deb taxmin qilinadi. 
Eftaliylar  hukmronligi  davrida  juda  ko‘p  miqdorda,  ba’zi  ma’lumotlarga  qaraganda  200 
dan ko‘proq marta metall tangalar zarb qilingan. Har bir viloyat,  har bir yarim qaram xudud o‘zi 
tanga zarb qilish huquqiga ega bo‘lgan. 
Umuman,  V  –  VI  asrlarda  hozirgi  O‘zbekiston  hududiga  shimol  va  sharq  tomonlardan 
turli ko‘chmanchi xalqlar tinimsiz bosqinchilik qilib kirib kela boshlaydi. VIII asrning o‘rtalarida 
O‘rta  Osiyo  arablar  tomonidan  bosib  olinib,  o‘lkada  islom  dini  joriy  etiladi  va    qadimiy  yurt 
Movarounnahr  deb  atala  boshlaydi.  Shu    davrdan  boshlab  muomalada  bo‘lgan  metall  tangalar 
ko‘rinishida  o‘zgarishlar  yuz  bera  boshlaydi.  Asta  –  sekin  tangalardan  shoh  va  hokimlarning 
suratlari 
o‘rnini 
islom 
oyatlari 
egallaydi. 
Natijada 
«kufi» 
nomibilantarixdama’lumbo‘lgantangalardavriboshlanadi. 
Islom  imperiyasida  markazlashtirilgan  boshqaruv  tizimi  tashkil  etilgandan  keyin  xalifa 
Abdumalik 696 yilda imperiyaning butun hududida  yagona pul tizimini joriy etdi. Shu davrdan 
boshlab,  yirik savdo bitimlarini amalga oshirish uchun vazni 4,3 gramm bo‘lgan oltin dinor zarb 
etilgan.  Maosh  va  soliqlar    to‘lovi  uchun  vazni    2,8  gramm  bo‘lgan  kumush  drahmalar 
chiqariladi.  Kundalik  savdo  –  sotiq  esa  mis  tangalar  –  fuluslar  yordamida  (yunoncha  «follis» 
hamyon  ma’nosini  anglatadi)  amalga  oshirila  boshladi.  Bu  pul  birliklari  Movarounnahrda  ham 
o‘sha davrda muomalada bo‘lgan. 
IX  asrga  kelib,  Movarounnahrda  somoniylar  davlati    vujudga  keladi.  Somoniylar  xalifa  
hukmronligini    rasman  tan  olishgan  bo‘lsada,  ular  amalda  mustaqil  edilar.  Somoniylar 
davlatining  poytaxti  Buxoro  shahri  bo‘lgan.  Somoniylar  davlati  o‘z  tasarrufiga  hozirgi 
O‘zbekistonning asosiy qismi, Turkmaniston va Tojikiston hamda Eronning Xuroson viloyatini 
qamrab  olgan,  markazlashgan  davlat  edi.  Bu  davlat  taxminan  120  yildan  ko‘proq  muddat 
davomida  mavjud bo‘ldi. 
XII asrning o‘rtalarida, xorazmshoh Otsiz davriga kelib, Xorazm davlati kuchayib ketadi. 
XII  asr  80  –  90  yillariga  kelib  Xorazm  o‘ziga  Movarrounnahr,  Eron,  Forsiy  Iroqni  
bo‘ysundiradi.  Xorazm  davlati  xorazmshoh  Tekash  (1172  –  1200  yillar)  va  uning  o‘g‘li  
Muhammad (1200 – 1220 yillar) hukmronligi davrlarida ayniqsa  gullab – yashnagan. 


Xorazmshohlar davlatida ham an’anaviy musulmon pul birliklari – oltin dinorlar, kumush 
dirhamlar  va  mis  fuluslari  muomalada  bo‘lgan.  Bu  tangalarda  ham  an’ana  tarzida  xalifa  nomi 
qayd qilinib, undan so‘ng xorazmshoh nomi bitilgan. 
Mo‘g‘ullar  istilosi  davrida  (1220  yil  yozidan)  Xorazmda  va  uning  tobeligidagi 
xududlarda vazni 1,8 – 1,9 gramm bo‘lgan kumush dirhamlar muomalada bo‘lgan. Mayda savdo 
– sotiq uchun mis  pullar chiqarilgan. 
Mo‘g‘ullar    zulmiga    qarshi  xalq  bosh  ko‘taradi.  Buharakattarixda  “Sarbadorlar” 
qo‘zg‘olonideb  nom  olgan.  Buqo‘zg‘olonnatijasidaSamarqanddanmo‘g‘ullarhaydabchiqariladi. 
1370  yildaSamarqandtaxtiga  Amir  Temuro‘tiradiva“BuyukTemur”saltanatinibarpoetadi.  Ushbu 
imperiya  tarkibigahozirgiO‘zbekiston,  Turkmaniston,  Tojikiston.  Qirg‘iziston,    Afg‘oniston, 
Armaniston, 
Eronningbarchahududi, 
Iroq, 
Hindiston, 
Ozarboyjon, 
Gruziya, 
Qozog‘istonningbirqismikirgan.  Kattamiqdordavazni  2  grammnitashkiletganoltindinorlar, 
shuningdek, vazni 1,8 gramm bo‘lgankumushtangalar – miralarhamzarb etila boshlagan. 
Amir Temurning 40 dan ortiq tanga zarbxonalari bo‘lganligi va bu yerlarda zarb etilgan 
oltin va kumush tangalar Yevropada ham mashhur bo‘lganligi haqida ko‘p ma’lumotlar mavjud. 
Birgina G‘arbiy Eron va Ozarboyjonda Amir Temurning nomi bitilgan 120 turdan ortiq oltin va 
kumush tangalar muomalaga kiritilgan
2

Rossiyada  XIX  asrda  va  XX  asrning  boshlarida  naqd  pul  shaklida  oltin  tangalar  keng 
qo‘llanilgan,  xususan  1895  –  1897  yillardagi  pul  islohotlaridan  keyin  ham  birinchi  jahon 
urushiga  qadar  muomalada  o‘n  va  besh  so‘mlik  oltin  tangalar  mavjud  bo‘lgan.  O‘zbekiston 
territoriyasida  ham    oktyabr  inqilobiga  qadar  Chor  Rossiyasining  tangalari  bilan  bir  qatorda 
Buxoro va  Xiva xonligining oltin tangalaridan foydalanilgan.  
Jahon  tsivilizatsiyasining  taboro  rivojlanib  borishi  va  iqtisodiy  munosabatlarning 
takomillashuvi  muomalada  qog‘oz  pullarning  vujudga  kelishiga  zamin  yaratdi.  Natijada, 
qimmatbaho metallar o‘rnini qog‘oz pullar egalladi. 

Yüklə 1,98 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   154




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin