2 Боб На¢д пулсиз ¦исоб-китоблар ва нот¤ловлар муаммоси

 
e) Plastik kartochkalar bilan hisob-kitoblar qilish 
 
Plastik kartochka tegishli bankda kartochka egasining hisobvarag’i mavjudligini 
tasdiqlovchi va naqd pulsiz tovarlar, ishlar yoki xizmatlarii sotib olish huquqini 
beruvchi, shaxsi belgilangan, bank tomonidan chiqarilgan to’lov vositasini o’zida 
ifoda etadi. 

---

 
51
Plastik kartochkada, albatta bir xil ma’noli identifikatsiya qiladigan emitentning 
nomi va logotipi qayd qilinishi shart. 
Plastik kartochkalar jismoniy shaxslar, yuridik shaxslar yoki yakka tartibdagi 
tadbirkorlar, bir tomondan, hamda mahsulotni sotuvchi, ish bajaruvchi yoki xizmat 
ko’rsatuvchi yuridik shaxslar yoki yakka tartibdagi tadbirkorlar (keyingi matnda - 
savdo yoki xizmat ko’rsatish korxonalari), ikkinchi tomondan, o’rtasidagi bo’ladigan 
naqd pulsiz hisob-kitoblarda, shuningdek, naqd pul berish punktlari (NPBP) va 
bankomatlardan naqd pul olishda qo’llaniladi. 
Vakolatli banklar xalqaro plastik kartochkalar chiqarishi va ular bo’yicha xizmat 
ko’rsatishi mumkin, bunda ular xalqaro to’lov tizimlari bilan tuzilgan shartnomalarga 
va mazkur Nizomga muvofiq, bajariladigan operatsiyalar qoidalariga amal qilishlari 
shart. 
Plastik kartochkalar bo’yicha xizmat ko’rsatish shartnomasi quyidagilarni o’z 
ichiga olishi shart: 
a) tomoilarniig nomlari; 
b) shartnoma mavzusi; 
v) tomonlarning huquq va majburiyatlari; 
g) tomonlarning javobgarligi; 
d) hisob-kitoblarni o’tkazish shartlari; 
e) shartnomaning amal kilish muddati va uni bekor qilish shartlari; 
j) nizolarni hal kilish tartibi; 
z) tomonlarking yuridik manzili. 
Aloqadorligi bo’yicha plastik kartochkalar shaxsiy, oilaviy va korporativ 
turlarga bo’linadi 
a) Shaxsiy kartochka - bu jismoniy shaxsga berilgan plastik kartochkadir 
b) Oilaviy kartochka - bu shaxsiy kartochka egasining ishonchnomasi asosida 
foydalanuvchiga berilgan plastik kartochkadir 
v) Korporativ kartochka - bu yuridik shaxslarga xizmat ko’rsatish uchun 
mo’ljallangan plastik kartochkadir Korporativ kartochkalardan ish haqi va ijtimoii 
ahamiyatga ega bo’lgan boshqa to’lovlarni, shuningdek, naqd pul mablag’larini 
to’lashda foydalanish ta’qiqlanadi 
Plastik kartochkalar bajaradigan vazifalari bo’yicha quyidagi turlarga bo’linadi 
a) debet - kartochkasidan foydalanish uning egasiga, emitent bilan mijoz 
o’rtasida tuzilgan shartnoma shartlariga muvofiq, o’zining kartochkasidagi pul 
mablag’laridan tovarlar, ishlar, xizmatlar haqini to’lash va/yoki naqd pul 
mablag’larini olishda (korporativ kartochkalardan tashqari) foydalanish imkonini 
beradi; 
b) kredit - kartochkasidan foydalanish uning egasiga, emitent bilan tuzilgan 
shartnoma shartlariga muvofiq, emitent tomonidan tovarlar, ishlar, xizmatlar haqini 
to’lash va/eki naqd pul mablaglarini olish uchun (korporativ kartochkalardan 
tashkari) berilgan kredit liniyasi mikdorida operatsiyalarpi amalga oshirish imkonini 
beradi; 
v) elektron hamyon - jismoniy shaxslarning kartochkasi bo’lib, undan 
foydalanish uning egasiga plastik kartochkadagi qoldiq mablag’lar doirasida tovarlar, 
ishlar, xizmatlarga haq to’lash va/yoki naqd pul mablag’larini olishga imkon beradi; 

---

 
52
Bitga elektron kartochkada bir necha "elektron hamyonlar" joylashgan bo’lishi 
mumkin. 
Plastik kartochkada, uni shaxs nomiga biriktirishda, quyidagi rekvizitlar 
yozilgan bo’lishi shart. 
a) identifikatsiya belgilari (kartami rakami, seriyasi va boshqalar); 
b) bank-emitent (kartochkalarni chiqaruvchi bank)ning kodi; 
v) hisobvaraq raqami va kartochka egasining familiyasi, ismi, otasining ismi 
(tashkilot nomi); 
g) kartochkaning amal qilish muddati. 
Plastik kartochkada bir necha hamyonlar mavjud bo’lganda, identifikatsiya 
belgilari har bir hamyonni bir xil ma’noli identifikatsiyalashi lozim. Ko’rsatilgan 
rekvizitlardan tashqari, kartochkaga operatsiyalarni amalga oshirish va ular hisobini 
yuritish uchun zarur bo’lgan qo’shimcha belgilar kiritilishi mumkin. 
Qayta to’lov vositasi sifatida foydalanishga tayyorlash (personalizatsiya) uchun 
qaytarilgan plastik kartochkalar hisobi 93609 - "Saqlanaetgan qimmatliklar" ko’zda 
tutilmagan holatlar hisobvarag’ining alohida shaxsiy hisobvaraqlarida olib boriladi. 
Plastik kartochkalar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalar qog’oz ko’rinishida 
(slip, elektron terminal kvitantsiyasi) va/yoki elektron shakldagi (elektron terminal 
jurnalidan yoki bankomatdan olingan hujjat) hujjatlarni, shuningdek, hisob-kitoblar 
qatnashchilari o’rtasida tuzilgan shartnomalarda belgilangan boshqa hujjatlarni 
(bankomat kvitantsiyasi va boshqalar) tuzish lozimligini ko’zda tutadi. 
Hujjatlar hisob-kitoblarda ishtirok etuvchi barcha tomonlar uchun zarur bo’lgan 
nusxalar miqdorida tuziladi. 
Kvitantsiyalar o’tkazilgan operatschyalarni qo’lda tiklash uchun barcha zarur 
malumotlarni o’z ichiga olishi kerak. 
Plastik kartochkalardan foydalangan holda, operatsiyalarni amalga oshirishda 
tuzilgan hujjatlar rekvizitlari, plastik kartochkalar rekvizitlari bilan kartochka 
egalarining bank hisobvaraklari, shuningdek, korxona identifikatorlari, NPBP, 
bankomatlar va tashkilotlarping bank hisobvaraklari o’rtasidagi muvofiqlikni 
haqqoniy belgilashga imkon beruvchi tomonlar o’rtasida kelishib olingan belgilarpi 
o’z ichiga olishi kerak. 
Elektron hujjatlar bank-ekvayer (savdo yoki xizmat ko’rsatish korxonalariga 
xizmat ko’rsatuvchi bank)ga, bank - emitentga yoki kliring markaziga, shartnomada 
kelishilgan davriylikda jo’natiladi. 
Bitta bank bo’limlari o’rtasida kartochkalar bo’yicha hisob-kitoblar qilish 
texnologiyasi, Bosh bank tomonidan, o’z imkoniyatlari va foydalanadigan 
kartochkalar turlaridan kelib chiqqan holda, mustaqil belgilanadi. 
Kartochkalar bo’yicha banklararo hisob-kitoblar texnologiyasi quyidagi 
variantlarni ko’zda tutadi. 
a) Hisob-kitoblarni amaldagi elektron to’lovlar tizimi (ETT) orqali yalpi hisob-
kitob asosda o’tkazish; 
b) Hisob-kitoblarni hisob-kitoblar qatnashchilari tomonidan tashkil etilgan 
protsessing markazlaridai kun davomida o’tkazilib, yakuniy o’zaro majburiyatlar 
hisoblangan holda, tijorat banklarining vakillik hisobvaraqlaridan yakuniy hisob-
kitoblar summasini o’tkazish. 

---

 
53
ETT orqali plastik kartochkalardan foydalangan holda, amalga oshirilgan 
operatsiyalar bo’yicha yalpi hisob-kitoblar qilish, quyidagi tartibda amalga oshiriladi: 
1) bank-emitent tomonidan avtorlashtirilmagan holda amalga oshirilgan hisob-
kitoblarda: 
a) bank-ekvayer xizmat ko’rsatilayotgan savdo yoki xizmat ko’rsatish 
tashkilotidan olingan, kartochkalardan foydalangan holda, tuzilgan elektron 
hujjatlarga asosan, mablag’larni uning hisobvarag’iga o’tkazadi, bunda elektron 
to’lovlar tizimi orqali bank-emitentga jo’natiluvchi debetli elektron memorial orderi 
avtomatik ravishda shakllantiriladi. 
b) bank-emitentda olingan debetli elektron memorial orderga asosan mijozning 
kartochkali hisobvarag’idan dasturiy ravishda mablag’lar hisobdan chiqariladi. 
Debetli elektron memorial order bosmadan chiqariladi va kunlik hujjatlarga tikiladi. 
2) bank-emitent tomonidan oldindan shart bo’lgan tartibda avtorizatsiya 
qilinadigan hisob-kitoblarda: 
a) bank-ekvayerda xizmat ko’rsatilayotgan savdo yoki xizmat ko’rsatish 
tashkilotidan olingan, kartochkalardan foydalangan holda tuzilgan elektron 
hujjatlarga asosan, ETT orqali avtorizatsiyalash va o’tkazmani amalga oshirish uchun 
bank-emitentga jo’natiladigan elektron ma’lumot, foydalanilayotgan texnologiya 
qoidalariga muvofiq, avtomatik ravishda shakllantiriladi; 
b) bank-emitent, olingan elektron ma’lumotlarga asosan, tranzaktsiyalar 
avtorizatsiyasini o’tkazadi, mijozning kartochka xisobvarag’idan mablag’larni 
hisobdan chiqarish uchun avtomatik ravishda elektron memorial orderni 
shakllantiradi, savdo va xizmat ko’rsatish tashkilotining talab qilib olinguncha 
depozit hisobvaragiga mablag’larni o’tkazish uchun elektron to’lovlar tizimi orqali 
bank-ekvayerga jo’natadi. 
v) bank-ekvayerda, bank-emitentdan olingan elektron memorial orderga asosan, 
mablag’lar savdo yoki xizmat ko’rsatish tashkilotining talab qilib olinguncha depozit 
hisobvarag’iga o’tkaziladi. Memorial order bosmadan chiqariladi va bankning kunlik 
hujjatlariga tikiladi. 
Protsessing markazlari orqali hisob-kitoblarni o’tkazish quyidagi tartibda amalga 
oshiriladi: 
a) kun davomida kartochkalar bo’yicha barcha tranzaktsiyalar, hisob-kitoblar 
qatnashchilari tomonidan tasdiqlangan tartibda, protsessing markazi orqali o’tkaziladi 
va hisob-kitoblarda qatnashuvchi har bir bank uchun alohida ochilgan shaxsiy 
hisobvaraklarda aks ettiriladi; 
b) hisob-kitoblar qatnashchilari kelishuviga asosan, hisob-kitoblar bo’yicha 
yakuniy summalar (majburiyatlar) tijorat banklarining Markaziy bankning hisob-
kitoblar markazida ochilgan vakillik hisobvaraqlari orqali, shartnomada qayd etilgan 
davriylikda o’tkaziladi; 
v) banklar, protsessing markazidan olingan ma’lumotlarga asosan, 
kartochkalardan foydalangan holda amalga oshirilgan operatsiyalar bo’yicha, 
mablag’larni mijozlarning hisobvaraqlariga kiritadilar yoki chiqaradilar.