turli nervlar o’tishini fiziologlardan Bella bilan Majandi tajribada aniqlaganlar.
Ular orqa miyaning bir tomonidagi oldingi ildizlarni qirqib qo’yganlarida o’sha
tomondagi qo’l-oyoq tamomila falaj bo’lgani holda, sezuvchanlik bekamu-ko’st
saqlangan. Orqadagi ildizlar kesib qo’yilganda sezuvchanlik yo’qolgan va shu
bilan birga harakat kamgina bo’lsada buzilgan emas. Bu kuzatishlar orqadagi
qarasak, bir-biridan katta farq qiladigan turli rangdagi ikki qavatni: kul rang va oq
kul rang moddaning atrofida oq modda joylashgan bo’ladi. Kul rang moddaning
ataladi. Oldingi shoxlardan – orqa miyaning
oldingi ildizlari, orqadagi shoxlardan
esa orqadagi ildizlari boshlanadi.
Bizga ma’lumki, kul rang modda asosan nerv hujayralaridan va qisman
ularning o’siqlaridan iborat bo’lsa, oq modda asosan o’siqlardan, ya’ni nerv
tolalaridan tuzilgandir.
Bu tolalarning ayrim tutamlari turli funksiyalarni o’taydi, shunga ko’ra, ularni
uchta guruhga bo’lish mumkin: 1) yuqoriga ko’tariluvchi yoki markazga intiluvchi
tolalar – qo’zg’alish gavdamizning turli qismlaridan o’sha tolalar orqali bosh
miyaga yetib boradi; 2) pastga tushuvchi yoki markazdan qochuvchi yo’llar –
qo’zg’alish bosh miyadan o’sha yo’llar orqali periferiyaga o’tadi; 3) bir to’da kalta
tolalar; ular orqa miyaning ikki-uch segmentidan o’tib, ularni bir-biri bilan
bog’laydi.
Bundan tashqari, ba’zi tolalar orqa miyaning birinchi yarmidan ikkinchi
yarmiga o’tadi va uning ikkala yarmini bir-biri bilan birlashtiradi. Shunday qilib,
orqa miyaning asosiy funksiyalaridan biri – qo’zg’alishni o’tkazishdir. Orqa miya
qirqib qo’yilsa, bu muhim funksiya buzilib, bir qancha jiddiy o’zgarishlar kelib
chiqadi.
Orqa miyaning reflektor faoliyati va markazlari. Orqa miyaning ikkinchi
asosiy funksiyasi uning reflektor faoliyatidir. Spinal baqaning reflekslari bilan
tanishganimizda buni ko’rgan edik. Muhim funksiyalarning reflektor markazlari
orqa miyada joylashgan.
Masalan, orqa miyaning bo’yin bo’limida diafragma nervining markazi;
bo’yin va ko’krak bo’limida qo’l, ko’krak, orqa va qorin muskullarining
markazlari; bel bo’limida oyoq muskullarining markazlari; dumg’aza bo’limida –
siydik chiqarish, defekasiya va jinsiy faoliyat markazlari bor.
Ter
chiqarish
markazlari,
shuningdek
tomirlarni
toraytiruvchi
va
kengaytiruvchi markazlar ham orqa miyadadir.
Biror markazning qayerda joylashganligini aniq bilish tibbiyot amaliyoti
uchun juda katta ahamiyatga egadir, chunki muayyan muskullar guruhi
faoliyatining buzilganligini yoki ayrim funksiyalarning buzilganligini tekshirib,
orqa miyaning qaysi bo’limi zararlanganlgini yoki qaysi bo’limining funksiyasi
buzilganligini bilsa bo’ladi.
Ayrim reflekslarning yoylari orqa miyaning qat’iyan muayyan qismlaridan
o’tadi. Shunday qilib retseptordan kelib chiqqan qo’zg’alish markazga intiluvchi
nerv orqali orqa miyaning muayyan qismiga boradi. Orqa miyadan oldingi ildizlar
bilan birga chiquvchi, markazga intiluvchi tolalar gavdamizning qat’iyan muayyan
qismlarini innervatsiya qiladi. Orqa miyadan o’tadigan pastga tushuvchi va
yuqoriga ko’tariluvchi yo’llar reflektor markazlarni bir-biri bilan va bosh miya
bilan bog’laydi.
Dostları ilə paylaş: