Fiziologiya, genetika va biokimyo kafedrasi

Keyingi miya. 

 

Keyingi  miya  uzunchoq  miya  bilan  Varolio  ko’prigidan  iborat.  Uzunchoq 

miyaning asosiy funksiyalari unda hayot uchun muhim  markazlarning  borligidan 

kelib  chiqadi.  Bundan  tashqari,  orqa  miyadan  markazga  intiluvchi  yo’llar, 

shuningdek bosh miyaning yuqoridagi bo’limlaridan markazdan qochuvchi yo’llar 

keyingi miya orqali o’tadi. Uzunchoq miyadagi ba’zi nerv hujayralarining o’siqlari 

orqa miyaning turli bo’limlariga boradi va uzunchoq miya bilan orqa miyani bir-

biriga bog’laydi. 

Boshqa  nerv  hujayralarining  o’siqlari  esa,  uzunchoq  miyadan  kelib  chiqib, 

bosh miya nervlarini hosil qiladi. 

---

Uzunchoq  miyada  nerv  hujayralarining  to’plamidan  vujudga  keladigan 

markazlar muhim reflektor aktlarni yuzaga chiqaradi. 

Yuqorida  aytilganidek,  uzunchoq  miyada  hayot  uchun  muhim  bir  qancha 

markazlar  bor.  Jumladan,  nafas  markazi,  yurak  faoliyati  markazi,  tomirlarni 

harakatlantiruvchi markaz, modda almashinuvini idora etadigan markaz uzunchoq 

miyadadir. 

Bu  markazlarning  fiziologiyasi  darslikning  tegishli  boblarida  mukammal 

bayon qilingan. 

Nafas  markazida  qo’zg’alish  reflektor  yo’l  bilan,  shuningdek  qonning 

ximiyaviy tarkibining ta’siri tufayli kelib chiqadi. 

Adashgan  nervning  markazga  intiluvchi  tolalari  orqali  o’pkadan  keluvchi 

impulslar  nafas  markazini  refleks  yo’li  bilan  uzluksiz  qo’zg’ab  turadi.  Qondagi 

karbonat angidrid asosan ximiyaviy ta’sirlovchi ekanligini yuqorida aytilganlardan 

bilamiz. 

Shunday qilib, nafas markazining faoliyati refleks yo’l bilan ham, ximiyaviy 

yo’l bilan ham idora etiladi. 

Yurak  faoliyatining  markazi  nerv  hujayralarining  to’plamidan  iborat.  Bu 

markazning asosiy ahamiyati yurakning ishini idora etishdan iborat. Nafas markazi 

kabi,  yurak  faoliyatining  markazi  ham  refleks  yo’l  bilan  va  ximiyaviy  moddalar 

ta’siri  bilan  qo’zg’aladi.  Aorta  yoyidan  va  umumiy  uyqu  arteriyasining  tashqi 

hamda  ichki  uyqu  arteriyalariga  bo’linadigan  joyidan  boshlanuvchi  reflekslar 

yurak  faoliyati  markazining  refleks  yo’l  bilan  qo’zg’alishiga  misol  bo’la  oladi. 

Yurak-tomir tizimining boshqa ko’p qismlari kabi shu qismlarida ham qon bosimi 

oshganda yurak faoliyati refleks yo’li bilan tormozlanadi. 

Tomirlarni  harakatlantiruvchi  umumiy  markaz  ham  reflektor  va  ximiyaviy 

ta’sirlar ostida bo’ladi. 

Bu  markaz  orqa  miyadagi  tomirlarni  harakatlantiruvchi  markazlarning 

faoliyatiga ta’sir etadi. Aorta yoyidan va uyqu arteriyasidan boshlanuvchi refleks 

(yuqoriga qaralsin) tomirlarni harakatlantiruvchi markazning faoliyatiga ta’sir etib, 

tomirlarni kengaytiradi. Simpatik nerv tizimi esa tomirlarni toraytiradi. 

Modda  almashinuvi  markazlari  modda  almashinuvini  idora  etadi.  Uzunchoq 

miyaning muayyan qismlariga igna sanchilganda siydik bilan qand chiqa boshlaydi 

yoki suv va tuz almashinuvi buziladi. 

Ovqat  hazm  qilishga  aloqador  bo’lgan  bir  qancha  reflekslarning  markazlari  

ham  uzunchoq  miyadadir.  So’rish,  so’lak  chiqarish,  me’da  osti  bezi  bilan  me’da 

bezlaridan  shira  chiqarish,  ovqatni  chaynash,  yutish  uzunchoq  miyadagi 

markazlarning  reflektor  faoliyatidan  kelib  chiqadi.  Bu  reflekslarning  yuzaga 

chiqishida  bosh  miya  nervlari  qatnashadi.  Hozir  aytilgan  reflekslarning  yoylari 

bosh miya nervlaridan tashkil topadi. 

Masalan,  ovqat  chaynash  refleksining  yoyi  til-halqum  nervining  markazga 

intiluvchi tolalaridan va uchlik nervining markazdan qochuvchi  tolalaridan iborat. 

Uchlik  nervining  markazga  intiluvchi  tolalari  va  yuz  nervi  bilan  til-osti 

nervlarining markazdan qochuvchi tolalari so’rish refleksining yoyiga qo’shiladi. 

---

Uzunchoq  miyada  ba’zi  reflekslarning  markazlari  bor.  Aksa  urish,  yo’talish, 

ko’zni  yumib-ochish,  ko’zdan  yosh  chiqarish  va  qusish  markazlari  shular 

jumlasidandir. 

Nihoyat, gavda vaziyatiga aloqador reflekslar va bo’yin muskullari bilan tana 

muskullari  tonusining  o’zgarishi  uzunchoq  miyaning  faoliyatiga  bog’liq. 

Quloqdagi  vestibulyar  apparatning  labirintlarida  kelib  chiqadigan  qo’zg’alish 

vestibulyar  nerv  orqali  uzunchoq  miyaga  o’tib,  bo’yin  va  tana  muskullarining 

tonusini  hamda  gavda  vaziyatini  refleks  yo’l  bilan  o’zgartiradi.  Agar  bosh  miya 

uzunchoq  miyaning  yuqori  chegarasi  damidan  qirqib  qo’yilsa,  muskullar  tonusi, 

birinchi galda qo’l-oyoq va bo’yin muskullarining tonusi juda ham o’zgarib ketadi. 

Tanani  rostlovchi  muskullar  va  qo’l-oyoq  muskullarining  tonusi  juda  kuchayadi. 

Bunday  hayvonning  hamma  muskullari  tarang  tortadi,  old  va  orqa  oyoqlari 

yozilganicha  bukilmaydi,  boshi  orqasiga  qayriladi.  Stolbnyakka  o’xshaydigan 

bunday  holat  ko’pincha  bir  kecha  kunduzdan  ortiq  davom  etadi.  Ana  shunday 

hayvon turg’izib qo’yilsa, old va orqa oyoqlarini bukmasdan soatlab turaveradi. 

O’rta  miya  bilan uzunchoq  miyaning bog’lanishi uzilib qolganda,  muskullar 

tonusi yuqorida tasvir etilganicha o’zgaradi. 

Tajribada  o’rta  miya  uzunchoq  miyadan  ajralmay  qolsa,  muskullar  tonusi 

bunday  o’zgarmaydi.  Uzunchoq  miyadan  ko’ra    pastroqdan  kesish  tonusni  hyech 

bir  o’zgartirmaydi.  Bu  kuzatishlar  shuni  ko’rsatadiki,  uzunchoq  miya  muskullar 

tonusiga juda kuchli ta’sir ko’rsatadi, lekin uning markazlari bu tonusni idora eta 

olmaydi. Muskullar tonusini idora etish vazifasini miyaning yuqoridagi bo’limlari, 

birinchi galda o’rta miya ado etadi.