T. C. Ankara üN Đ vers đ tes
Yüklə 1,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Müssen kiplik fiilinin öznel anlam kategorileri ve Türkçe karşılıkları: 1) Mantıksal zorunluluk: Durumu dikkate alarak sonuç çıkarmadır: 312 [-mElĐ, -malı, gibi , -mĐş gibi görünüyor] vb. 2) Gerçekdışı istek: [-mElĐyDĐ, olmalı!, olsa!, olabilse!, olsun!] vb. 3) Kuvvetli tahmin, çok yüksek bir olasılık: [(çok yüksek olasılıkla, ihtimalle) -mXş olmalı/ olmuş olması (kesin), kesinlikle böyle olmuştur, böyle olmuştur], [-mXş] biçimbirimi 4) Dikkatlice öneride bulunma: [-mAlI, -mAlIsIn, -mĐş olsan, -mAlIydIn, -sAn, -sAn iyi olurdu] ve [-mAlIyDI] vb. 5) Koşul: [-mXş… -malısınız/ -mXş olmanız zorunludur/ -mXş olmak zorundasınız/ -mXş olmanız şarttır] sözcüksel birim ve biçimbirimleridir. Almancada kiplik fiillerin öznel anlamları genel olarak tahmin, olasılık, zan, kuşku, iddia, dikkatlice ifade biçimleri, tavsiye, dilek ve istek gibi ulamlardır. Olasılık kategorisinde müssen en güçlü olasılığı, dürfen kuvvetli olasılığı, können orta düzeyde bir olasılığı ve mögen zayıf bir olasılık, emin olmama, kuşku gibi anlamları içerir. Dürfen hariç diğer olasılık belirten kiplik fiiller hem haber kipi hem de dilek kipinde olasılık belirtir. Örn. ‘Er könnte/kann etwa 30 Jahre alt sein.’ [O herhalde 30 yaşında olmalı.] Yalnız möchte dilek kipinin ifadesi, anlamsal değişim sonucunda haber kipi anlamı ağırlık kazandığı için, tahmin ve olasılık olarak kullanımı tercih edilmemektedir. Türkçede olasılık ve tahmin [-mXş olmalı] ve yukarıda anılan birimlerle ifade edilirken, olasılık düzeyleri çok büyük bir olasılıkla, kesinlikle, çok yüksek bir olasılıkla gibi müssen için; yüksek, kuvvetli, büyük bir olasılıkla dürfen için; muhtemelen, herhalde, belki können için; galiba, sanırım, zayıf bir olasılıkla ise mögen fiili için olasılık anlamlarını ifadede kullanılan kiplik sözcükleridir. Bunlar bu olasılık anlamlarını pekiştirir. Kiplik fiillerin olasılık ve iddia anlamları için belli bir sözdizimsel yapı vardır. Kiplik fiil 2. yerde, asıl fiil (Partizip Perfekt)+haben/sein yardımcı fiilleri cümle 313 sonunda yer alır. Bu yapı öznel ifadenin temel yapısıdır. Örn. Die neuen Gesetze müssen schon in Kraft getreten sein. [Yeni yasalar çoktan yürürlüğe girmiş olmalı.] Wollen, öznenin kanıtlanmamış iddiası’nı belirtir. Konuşan, öznenin kanıtlanmamış iddiasını kendisi ikna olmayarak dile getirir. Türkçede iddia anlamını ifade eden özel bir sözdizimsel yapı bulunmaz, bu normal cümle yapısı içinde ifade edilir. Ama iddia anlamı [ iddia etmek, iddiasında olmak, bulunmak] vb. ile ifade edilir. Konuşan bu iddiayı ifade ederken, iddiaya inanmadığını, kuşkusunu güya, sözüm ona gibi kiplik sözlerle vurgular. Sollen da iddia anlamını içerir, bu iddia başka birisinin özne ile ilgili iddiasıdır. Aynı zamanda söylenti (Gerücht) ifade eder. Türkçede bu yapı [söylendiğine, iddia edildiğine göre, bildirildiğine göre, anlatıldığına göre] gibi sözcüksel birimlerle desteklenir. [-mXş], iddia anlamını da ifade eden temel bir biçimbirimdir. Görüldüğü gibi hemen her bir anlam kategorisi için Türkçede çok çeşitli ifade olanakları vardır. Bu Türkçenin anlatım zenginliğini ortaya koymaktadır. Genelde [- mĐş] biçimbirimi, bu öznel anlamların ifadesinde sık kullanılan ve belirsiz geçmiş zaman ve sıfat fiil biçimbirimi olmasının yanı sıra, iddia, rivayet, söylenti, tahmin, olasılık, mantıksal zorunluluk, dikkatlice öneride bulunma, koşul, sabırsızca beklenti gibi birçok kategoriyi ifade eder. Bu durum, Türkçedeki biçimbirimlerin çok fonksiyonlu ve çok anlamlı olduğunu açıkça göstermektedir. Bu çalışmadan çıkarılan diğer sonuçları şöyle özetleyebiliriz: 1) Dilek kipi I ve II (Konjunktiv I ve Konjunktiv II) olarak metinlerde geçen kiplik fiiller bir gerçek dışılık, emin olmama, belirsizlik, kuşku, şüphe, yanlış zan vb. anlamları içerir. Bu nedenle bağlamsal anlama dikkat edilmelidir. 314 2) Dilek kipinde kullanılan kiplik cümlelerin büyük bir kısmı öznel bir anlam içerir. Bu öznel anlamlar, farklı düzeyde olasılık (Wahrscheinlichkeit), zan, kuşku, tahmin (Vermutung), kibarlık vb. ifade eder. Bu anlamların kiplik fiillerde farklı düzeylerde olduğuna dikkat edilmelidir. Dilek kipinde ya da öznel anlamda kullanılan cümleler bazen sollen fiilinde bir söylenti (Gerücht) ve rivayet (Überlieferung) anlamı içerir. Wollen, öznel anlamda öznenin kanıtlanmamış iddiasını (eine unbewiesene Behauptung) ifade eder. Söylendiğine göre, anlatıldığına göre, rivayete göre, [-mĐş] biçimbirimleri bu anlamları karşılamak üzere kullanılır. 3) Dilek kipi I (Konjunktiv I) belirsizlik ve emin olmama anlamı içerir. Ya da dolaylı anlatım (indirekte Rede) ifade eder. 4) Yabancı Dil Olarak Almanca derslerinde kiplik fiillerin Ortak Avrupa Referans Çerçevesi’nde (Gemeinsames Europäisches Referenzrahmen) A1 ve A2 düzeylerinde öğretiminde içerdiği anlamsal kategoriler vurgulanmalıdır. Örn. können: imkân, yetenek, iyi derecede bilgi, vd.; dürfen: izin ve yasak vd.; müssen: Zorunlu olmak kişisel, yasal, doğa ile ilgili zorunluluklar, vd. Eğitimdeki somuttan soyuta, kolaydan zora öğrenme ilkelerine göre önce nesnel (objektiv) anlamlar verilmelidir. 5) B düzeyinde, kiplik fiillerin öznel ve nesnel anlam kategorileri ayrı bir biçimde öğretilmeli, kiplik fiillerin dilek kipinde kullanımları ve anlamsal kategorileri dilek kipi (Konjunktiv) konusu ile birlikte verilmelidir. Özellikle öznel anlamın kişiye, konuşana özgü olarak emin olmama, zan, tahmin, iddia, kuşku vb. anlamları içerdiği açıklanmalıdır. 6) Kiplik fiillerin öğretiminde yalnızca sözlüksel anlamlarla yetinilmemeli, bu anlamlar metinsel bağlam içinde etüd edilmeli, örneksel çalışmalar yapılmalı ve günlük yaşamda kiplik fiillerin kullanıldığı bağlamlar ilgili bölümlerde ünitelere 315 hakim olmalıdır. Örn. wollen, sözlüksel olarak istemek, talep etmek, arzu etmek anlamında iken, iddia anlamına da gelir. Ayrıca nesnel anlamda eylemin sürerliğini, beklenen bir eylemin gerçekleşmemesini de: [(bitmek)bilmiyor] belirtir. Können, [- EbĐl] ile ifade edilirken, anlamak anlamına da gelir. Aynı zamanda izin anlamı da vardır. Müssen, zorunluluk ifade ederken, gerçek dışı dilek ve istek de anlatır: Örn. “Jetzt müsste ich im Urlaub sein!”[Şimdi tatilde olmalıydım!]. Buradan kiplik fiillerin öğretiminde metinsel bağlamın (kontextuelle Bedeutung) büyük önem taşıdığı ve metinsel bağlam içinde bu fiillerin öğretilmesi ve doğru bir biçimde kullanılması zorunluluğu anlaşılmaktadır. Yüklə 1,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|