Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken

(Hadımağası,
 
mısra 263). Bu vesileyle Spinoza’nın hayatında yayımlayama­
dığı  eserlerini 
Œuvres  Posthumes
 
adı  ile  yayımlayan  dostları,  yazarın  yani 
filozofun adının kaldırılmasını izah için bu pasajı ileri sürüyorlar.

---

338 
ETİKA
Fasıl  XXVIII. 
-  Birinci  cümle  ile  ikinci  cümle  arasında  bazı  kelime­
ler  kaybolmuş  gibi  geliyor;  bununla birlikte  kolayca  anlaşılıyor  ki değiş­
tirilen  hizmetler  fikrinden  Spinoza  para  fikrine  geçiyor.  Eskiden  yapmış 
olduğumun aksine olarak ben şimdi cümlenin başındaki verum kelimesi­
ni compendium’a ait bir sıfat gibi görüyorum.
Fasıl  XXXII. 
-  Dördüncü  bölümün  sonuncu  hizmetini  gören  ve  in­
sanın  tabiata  bağlılığını  ve  tabiattan  mümkün  olduğu  kadar  en  az  tesir 
almasını inceleyen fasılda ifade edilen fikirler konusunda yukarda zikre­
dilen  ve  açıklanan  birçok  pasajlardan  başka,  II’nci  bölümün  1-13’üncü 
önermelerine  ait  nota  bakınız.  Görülecektir  ki,  her  ne  kadar  Spinoza 
kendi  ifade  tarzı  ile  Stoacılığa  yaklaşıyorsa  da,  felsefesi  Stoa  felsefesin­
den  çok  daha  modern,  dışarıya  daha  tesirli  olmadan  geri  kalmıyor.  Bizi 
memnun  kılması  gereken  irade  dayanıklılığı  meydana  gelmiş  olsa  bile, 
genel  olarak  mümkün  değildir;  Stoalılar  insanın  iktidarı  hakkında  yanlış 
bir  fikre  varıyorlar.  Bize  bağlı  olmadığını  söyledikleri  şeylerle  büsbütün 
bize bağlı olduğunu söyledikleri şeyler arasında, sırf farazi (fictif) bir ayırma 
çizgisi koyuyorlar. Biz ancak onların anladıkları şekilde düşünce ile bütün 
tabiatın  hâkimi  olsa  idik  hür  olacaktık;  o  zaman  bizim  boyun  eğdiğimiz 
ortak düzen yerine bize uygun olan yani Akla uygun olan bir düzeni koy­
mak gerekirdi: Beşinci bölümün önsözüne bkz.

---

NOTLAR
 339