Korxona faoliyatini rejalashtirish va bashorat qilish

 
4.2. Korxonada rejalashtirishning uslubiy asoslari, tamoyillari va 
vazifalari 
Rejalashtirish 
uslubiyati – bu iqtisodiyotni boshqarishning turli 
bo’g’inlarida, jumladan, korxonalarni boshqarishda rejalarni ishlab chiqish usullari 
majmuasidir. Avvalgi rejali iqtisodiyot sharoitlarida u avvalo reja organlarining, 
ham sobiq ittifoq miqyosida, ham alohida respublikalar miqyosida amal qilgan 

---

iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning asosiy yo’nalishlarini ishlab chiqish 
bo’yicha uslubiy ko’rsatmalarga tayanar edi. Iqtisodiyotning muhim soha va 
tarmoqlarini joriy va istiqbolli rejalashtirish ushbu ko’rsatmalar asosida amalga 
oshiriladi. 
Mazkur holatda rejalashtirish uslubiyatiga ko’ra, “yuqoridan pastga” tamoyili 
asosida nazorat raqamlari, limit va normativlar tushirilar, keyin esa “pastdan 
yuqoriga” tamoyili asosida, ya’ni korxonalardan yuqori turuvchi organlarga qayta 
uzatilar edi. “Yuqori” darajada reja ko’rsatkichlari yiriklashgan tavsifli bo’lsa, 
korxonalar miqyosida esa ishlab chiqarish bilan bog’liq holda muayyan va detalli 
tavsifga ega bo’ladi. Rejalashtirishda ushbu tizimning kamchiligi shunda ediki, 
deyarli har bir korxonaning faoliyat rejasi majburiy tarzda “yuqoridan” 
tasdiqlanishi zarur edi. Busiz reja o’z realligini yo’qotar edi. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida korxonalar o’z faoliyatini rejalashtirishni 
mustaqil ravishda amalga oshiradi. Biroq bu rejalashtirishning tekshirib ko’rilgan 
va foydali usullaridan voz kechishni anglatmaydi. Bugungi sharoitlarda ham 
korxonalar faoliyatini rejalashtirish-texnik-iqtisodiy hisob-kitoblar, progressiv 
norma va normativlar, iqtisodiy tahlil, muqobil variantlarni tanlashga asos-lanadi. 
Rejalashtirishning eng ko’p tarqalgan usullari qatoriga quyidagi-larni: balans, 
normativ, iqtisodiy-matematik, statistik, omillar bo’yicha, ko’p variantli hisob-
kitob usuli kabilarni kiritish mumkin. Rejalarning asoslanganlik darajasini 
oshiruvchi va ularni tezda amalga oshirilishiga xizmat qiluvchi, shuningdek, 
tavakkalchilik va vujudga kelishi mumkin bo’lgan talofatlarni kamaytiruvchi usul 
eng samarali usul hisoblanadi. 
Hozirgi paytda balans usulining ahamiyati oshib bormoqda. Ushbu usulning 
mohiyati, o’zaro aloqada bo’lgan ko’rsatkichlarni solishtirish bilan ifodalanadi. 
Balans usuli asosida korxonaning ishlab chiqarish vositalari, ishchi kuchi, ishlab 
chiqarish quvvatiga bo’lgan talablari va ularning manbalari aniqlanadi. Bundan 
kelib chiqqan holda moddiy balans, ishlab chiqarish quvvatlari balansi, ishchi