Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 
344
2. Eronda 19-a.da tarqalgan shialikdagi ilohiyot maktabi. Asoschisi - shayx Ahmad ibn 
Zayniddin al-Ahsoiy (1753-1826). Sh. mafkurasi shialikdagi axboriylardan farq qilgan: 
Sh. rivoyatlar sonining ko‘payib ketganligi va ular tanqid qilinmasligiga qarshi 
chiqqanlar. Sh.ga ko‘ra, 12 imom ilohiy irodaning namoyon bo‘lishi, Allohning 
xohishlarini sharhlovchilardir va shu jihatdan ular - yaralishning oxirgi sababidirlar. Ular 
Alloh yaratgan barcha narsalarni aks ettiradilar, lekin o‘zlari quvvatga ega emas. Sh. 
ta’limoti Erondagi bobiylar harakatiga g‘oyaviy asos yaratib bergan, biroq, Sh.ning unda 
ishtirok etganlari noma’lum. Lekin 19-a. o‘rtasida bobiylarga nisbatan qilingan 
qatag‘onlik, quvg‘in Sh.ga ham taallukli bo‘lgan, ularni ta’qib etish keyinchalik ham 
davom etgan.
SHAYXULISLOM - muayyan mamlakatda islom tashkilotlari boshlig‘i - oliy diniy unvon. 
Faxriy unvon sifatida 10-a.dan u yoki bu faqih yoxud so’fiyga nisbatan ishlatilgan. 13-
a.dan keyin muntazam suratda qo‘llanilgan. Buxoro xonligi, Turkiya (16-a.dan 1924 
y.gacha) va b. davlatlarda Sh. - eng oliy diniy lavozim. Bunday lavozim va unvon 
musulmon mamlakatlarining ba’zilarida uchraydi. Shialikka mansub diniy boshqarma 
rahbari ham Sh. unvoni bilan yuritiladi. Sunniylikka mansub boshqarmalarning rahbarlari 
muftiy unvoniga ega. 
SHARIAT (arab. - ostona va suv ichish joyi; yo‘l; musulmonchilikda Sh. qonunchilik 
ma’nosida ishlatiladi) - Alloh joriy qilgan amaliy hukmlar majmuasi, shu ma’noda Sh. 
fiqh ma’nosida ham tushuniladi. Samoviy dinlarning barchasidaga amaliy qism Sh. deb 
ataladi. Islom Sh.i hukmlari Qur’on, sunnat, ijmo’ va qiyosdan olinadi. Sh.ning 
maqsadlari uchga; zaruriy, hojatlik va yaxshilash qismlariga bo‘linadi. Din va dunyo 
uchun zarur bo‘lgan maqsadlar zaruriy maqsadlar, deyiladi. Ular yo‘q bo‘lsa, dunyoning 
ishlari buziladi va oxiratda azobga qolinadi. Islom Sh.ining maqsadlari dinni, jonni, aqlni, 
naslni va molni asrashdan iborat. Sh.da ushbu narsalarni muhofaza qilish uchun zarur 
bo‘lgan barcha choralar ko‘rilgan. Sh.ning hojatlik maqsadlari esa, kishilarga osonlik 
tug‘dirish va ulardan qiyinchilik va mashaqqatni aritishga qaratilgan. Bunga musofir va 
bemor kishilarga namozni qasr qilib o‘qish va ro‘zani ochib yuborishga berilgan ruhsatlar 
va shunga o‘xshash ko‘plab shar’iy hukmlar kiradi. 
Sh.ning yaxshilash maqsadi jamiyatda bir biriga muruvvat ko‘rsatishni ta’minlaydi. Agar 
u narsalar yo‘q bo‘lsa, hayot nizomi buzilib ketmaydi. Shuningdek, odamlarga 
mashaqqat ham tug‘ilmaydi. Ammo, insoniylik muruvvatiga putur yetadi. Bu maqsadda, 
asosan, yaxshi odatlar va husni xulq ko‘zda tutiladi. Pokizalikka boshlovchi, kiyim bosh, 
turar joy, jism va b.ni pok tutish haqidagi shar’iy ko‘rsatmalar, yeb ichish odoblari, 
oilaviy aloqalarni yaxshilash kabi ko‘plab ishlar haqidaga shar’iy xukmlar shu jumlaga 
kiradi. Payg‘ambar Muhammad (sav) rahbarligida birinchi Islom davlati tashkil topganda 
Sh. normalari o‘sha davlatning asosiy qonunlari bo‘lgan va jamiyat hayotining barcha 
jabhalarini qamrab olgan. Keyinchalik 4 roshid xalifa, umaviylar, abbosiylar va 
usmoniylar davlatlari vaqtida ham Sh. davlatning qonuni bo‘lib kelgan. Ammo, vaqt 
o‘tishi bilan turli omillarga ko‘ra, musulmonlar Sh. hukmlaridan uzoklashib borganlar. 
Asta sekin Sh. hukmlariga amal qilish ham susayib va ba’zida noto‘g‘ri yo‘llarga kirib 
borgan. 20-a.ning boshiga kelib, Sh.ga amal qilish ba’zi davlatlarda rasman bekor 
qilingan. O’zi shundoq ham sustlashib qolgan Sh.ga amal qilish ishi parokanda bo‘lgan. 
Musulmonlar yashaydigan davlatlar g‘arb davlatlari qonunlaridan ko‘chirma olishga 
o‘tdilar. Hozirga kelib faqatgana Saudiya Arabistoni davlati o‘zining Sh.ga amal 

---

Islom Ensiklopediyasi