www.ziyouz.com kutubxonasi
218
choryorlaridan biri deb tan olindi, faqat yoshiga qarab uni Abubakir, Umar va Usmondan
keyingi to‘rtinchi o‘ringa qo‘ydilar.
Dushmanlari avval Umarni, keyin Usmonni suiqasd bilan o‘ldiradilar. Nihoyat Ali xalif
bo‘ladi. Ammo oradan besh yil o‘tar-o‘tmas dushman taraf qasdma-qasdiga Alini ham
o‘ldirdi.
Ali tarafdorlari uning o‘rniga o‘g‘illari — Bibi Fotimadan tug‘ilgan Hasan va Husanni
musulmon olamining boshlig‘i deb e’lon qildilar. Ammo Imom Hasan kasallanib o‘ldi.
Imom Husan Karbalo dashtida sunniylar bilan qilingan jangda halok bo‘ldi. Shundan
keyin xalifalik yana sunniylar qo‘liga o‘tdi-yu, Alining avlodiga mansub bo‘lgan barcha
imomlar birin-ketin o‘ldirilaverdi. Faqat o‘n ikkinchi Imom Muhammad yoshligida sirli bir
tarzda yo‘qoldi, uning o‘lik-tirigi topilmadi. Muxoliflari uni o‘g‘irlab ketib o‘ldirganlari
taxmin qilinsa ham, uning tarafdorlari xalq orasida «Imom Muhammad osmonga chiqib
ketgan, bir kun Imom Madhi nomi bilan qaytib tushib, dunyoda adolat o‘rnatadi» degan
bir diniy e’tiqodni tarqatdilar. Adolatsizlikdan azob tortib yurgan juda ko‘p sodda
odamlar bu gapga ishonadilar. Shialar musulmon olamidagi barcha baxtsizliklarga Alidan
oldingi uch xalifani va ularning keyingi avlodlarini sababchi qilib ko‘rsatdilar. Sunniylar
uzoq vaqt davlat tepasida turgan va musulmon dinini juda ko‘p mamlakatlarga
tarqatgan hokim kuch bo‘lganliklari uchun ularning zulmlaridan norozi bo‘lgan ko‘pgina
olimlar, san’atkorlar, dehqonlar, kosiblar va boshqa turli tabaqa vakillari ham shialar
tomoniga o‘tdilar. Qadimiy madaniyat markazi bo‘lgan Eron va Ozarboyjonda shialarning
sunniylarga qarshi kurashi tobora o‘sib bordi. Shoh Ismoil shialarning mana shu
kurashidan foydalanib, davlat tepasiga keldi, tarixda birinchi marta shia mazhabini katta
bir davlatning diniga aylantirdi va sunniylarga qarshi g‘azavot e’lon qildi.
— Rost, shia-sunniy adovati qanday xunrezliklarga sabab bo‘lganini men Hirotda ko‘rib
dahshatga keldim!— dedi Xonzoda begim va bir voqeani hikoya qilib berdi.
Marvdan keyin Hirot qizilboshlar qo‘liga o‘tgach, bu yerda Shayboniyxon davrida
qatag‘on qilingan shialar qasoskorona bosh ko‘tardilar. Ular Hirotda Shayboniyxonning
barcha ishlariga fatvo bergan sakson yoshli shayxulislom Taftazanini shialarga tutib
berdilar. Shialar cholni ko‘chaga — xaloyiq orasiga sudrab olib chiqdilar va darhol sunniy
mazhabidan shia mazhabiga o‘tishni buyurdilar. Taftazani bunga ko‘nmadi. Shundan
keyin shialar uni ko‘chadagi bir daraxtga osib o‘ldirdilar va jasadini daraxt bilan birga
yoqib yubordilar.
Buni ko‘rgan xolis odamlar shia-sunniy dushmanligidan bezor bo‘lib, Abdurahmon Jomiy
tirikligida yozib ketgan o‘tkir ruboiyni bir-birlariga shivirlab aytadilar:
Ey mug‘bachai dahr, bideh jomi mayam, Ki omad zi nizoyi sunni-yu, shia qayam. Go‘yandki, Jomiyo, chi mazhab dori? Sad shukrki, sagi sunni-yu, xari shianayam!* Bu ruboiyning so‘zlari og‘izdan-og‘izga o‘tib, shialarning qulog‘iga ham yetib boradi.
Ayniqsa «shianing eshagi» degan ibora ularning jonini chiqaradi. Qizilboshlar bid’atga
berilgan hirotlik shialar va yosh bezorilar to‘dasini Abdurahmon Jomiyning maqbarasiga
boshlab boradilar. Qabr ustiga qo‘yilgan marmar toshni ko‘chirib tashlaydilar. Toshga
o‘yilgan «Jomiy» so‘zidagi arabcha « »ning nuqtasini o‘chirib « » tarzida harfning
yuqorisiga qo‘yadilar. Natijada ulug‘ shoirning nomi «Xomiy» deb o‘qiladigan bo‘ladi.
Johillar bu bilan ham qanoat qilmaydilar. Jomiy maqbarasiga Navoiy o‘rnattirgan zarrin
o‘ymakorlik go‘zal eshikni sindirib, maqbara bilan birga yondirib yuboradilar.
Bu voqeani opasidan eshitgan Bobur g‘azab aralash hayrat bilan so‘radi: