Tasdiqlayman Tosh kti o‘quv ishlari bo‘yicha Rektor muovini dots. Ismailova L. A. 2007 «iqtisodiy bilimlar tarixi»

2.Xalqaro kapital xarakati va investitsiyalarga oid nazariyalar. 
Neoklassik yo‘nalish vaqillari (B.Olin-Shvetsiya), K.Iverson (Daniya), 
R.Nurkse (AQSh)) asarlarida kapitalning xalqaro xarakatda bo‘lishi
(migratsiya) u yoki bu mamlakatda kapitalning mul-qulligi turlicha ekanligi 
bilan izoxlanadi. Bunday izox marjinalizm kotsepsiyasidan kelib chikqan. 
Ularning ta’kidlashicha, kapital xarakati toki kapital unumi bir xil 
bo‘lguncha davom etadi, ishlab chiqarish omillari samaradorligi va milliy 
daromad o‘sishi iqtisodiy rivojlanishning tekislashuviga olib keladi. 
Neokeynschilik vaqillari (F.Maxlup, Ye.Domar Va R.Xarrod) 
fikricha esa, kapital xarakatlanishi savdo va to‘lov balansining o‘zgarishi, aktiv 
balansli mamlakatlarda kapital ortiqchaligi, passiv balansli mamlakatlarda, 
kapital yetishmasligi tufayli ro‘y beradi. Kapital eksporti va importi masalasi 
iqtisodiy dinamik nazariyasida (Xarrod) yalpi milliy maxsulotning o‘sishi
hamda investitsion daromad va to‘lovlar bilan bokgangan. Kapital eksport 
qiladigan mamlakatlarda to‘lov balansi saldosi musbat bo‘ladi, ya’ni 
investitsion daromad investitsion to‘lovlardan ortiqcha bo‘ladi. Kapital import 
qiladigan mamlakatlarda buning aksi bo‘ladi. Bevosita investitsiyalar 
nazariyasida kapital chiqarish yirik korporatsiyalar tomonidan amalga 
oshirilishi kayd etilgan. Bunda mazkur korxonalarning iqtisodiy
nazariyalarida (maxsus bozor bo‘limlari, kerakli texnologiya, malakali
mutaxassislar) bo‘yicha raqobatbardoshligi xisobga olingan. Amerikalik 
e.chemberlinning monopolistik raqobat nazariyasida raqobatbardoshlik ishlab 
chiqarish va kapital konsentratsiyasi emas, balki firmaning bozorga, 
iste’molchilarning shaxsiy talablariga muvafakkiyatli moslashish natijasi deb 
qaralgan. 
Xalqaro monopoliyalar (trasmilliy va transkorporativ konsernlar) 
faoliyatini aks ettiruvchi bilimlarda, mazkur monopoliyalarga ilmiy texnika 
taraqqiyotini targib qiluvchi , xar bir mamlakat manfaatlarini ximoya 
qilmaydigan, rivojlanayotgan mamlakatlar taraqqiyotiga ijobiy ta’sir etuvchi 
xalqaro tashqilot deb qaraladi. Birok ayrim nazariyalarda (R.Barket-AQSh, 
E.Penrouz, Angliya) xalqaro konsernlarining o‘zlari faoliyat ko‘rsatayotgan 
mamlakatlardagi milliy iqtisodiyot va siyosatga tazyik utqazish imkoniyati 
milliy davlat (soliq, kredit, investitsiya, valyuta) siyosatini samarasiz 
bo‘lishiga olib kelishi mumkin deb bayon etilgan. 

---

71