Nizami SÜleymanov

“Koroğlu” dastanı bu dövrdə formalaşmışdır. 1602-1603-cü 
illərdə Anadolu və Azərbaycanda çoxlu üsyançı dəstələr fəa-
liyyət göstərirdi. “Cəlali hərəkatı” adlanan bu üsyanlar Azər-
baycanda da yayılmışdı. Cəlalilər Kiçik Asiyadan Azərbaycana 
gələrkən onları Təbrizdə I Şah Abbasın vəziri Hatəm bəy 
Ordubadi qarşılamışdı. 
Cəlalilərin başçılarından biri olan Koroğlu tarixi şəxsiyyət 
sayılır. “Koroğlu” dastanı müxtəlif qollardan ibarətdir. Eposun 
hər bir qolu müstəqil və mükəmməl hekayət səviyyəsinə 
malikdir. Əsərin bütün qollarını birləşdirən ümumi ideya 
mövcuddur. Dastanda Koroğlu zəhmətkeş xalqın fikir və 
arzularının ifadəsinə çevrilir. 
XVII əsrdə Azərbaycanda dastanlar geniş yayılmışdı. 
“Şah İsmayıl”, “Aşıq Qərib”, “Abbas və Gülgəz”, “Əsli və 
Kərəm”, “Novruz” kimi dastanlar formalaşmışdı. 

---

196 
XVI-XVII əsrlər aşıq sənətinin yüksəliş dövrüdür. Aşıqlar 
epik və lirik əsərlərin yaradılması işində başlıca simalar 
olmuşlar. XVI əsrdə xalq şerinin ən görkəmli nümayəndələri 
Aşıq Qurbani idi. Xalqın həyatı, mübarizə və arzuları Aşıq 
Qurbaninin qoşma və dastanlarında öz əksini tapırdı. 
XVII əsrin ən görkəmli aşıqlarından biri Təbriz yaxın-
lığındakı Tufarqan kəndində anadan olmuş Tufarqanlı Abbas 
idi. Qoşma, təcnis, gəraylı və ustadnamələri dillər əzbəri olan 
şair-aşığın həyat yolu sonralar xalq dastanına mövzu olmuşdur. 
Bu dövrdə bayatı xalq ədəbiyyatının əsas qollarından biri 
idi. XVII əsrdə yaşayıb yaratmış Sarı Aşığın bayatıları geniş 
şöhrət qazanmışdı. Onun bayatıları dövrümüzə qədər gəlib 
çatmışdır. 
§ 9.3. İncəsənət və memarlıq 
XVI əsrin əvvəllərində Azərbaycan incəsənəti yeni inkişaf 
mərhələsinə qədəm qoydu. I Şah İsmayıl, I Şah Təhmasib, I 
Şah Abbas və II Şah Abbasın dövründə incəsənətin inkişafına 
xüsusi diqqət yetirilirdi. Azərbaycan Səfəvi dövlətinin 
yaranması ilə Bağdad, Herat, Şiraz, İsfahan rəssamları Təbrizə 
gəlməklə Təbriz miniatür məktəbinin mərkəzinə çevrilmişdi. 
Təbrizdə Sultan Məhəmməd, Mirzə Əli kimi görkəmli rəssam-
larla yanaşı Şərqin məşhur rəssamları da yaşayıb yaratmışdılar. 
İncəsənətin bu sahəsi XVI əsrdə özünün yüksək inkişaf mərhə-
ləsinə çatmış Təbriz miniatür məktəbinə məxsus sənətkarların 
birgə çalışması ilə daha da zənginləşmişdi. 
1522-ci il aprelin 26-da I Şah İsmayıl öz fərmanı ilə Herat 
miniatur məktəbinin görkəmli nümayəndəsi Kəmaləddin 
Behzadı Təbriz saray kitabxanasının rəisi təyin etmişdi. Beh-
zadın Təbriz miniatür məktəbinin inkişafında böyük rolu 
olmuşdur. Təsadüfü deyil ki, 1530-1550-ci illər Təbriz miniatür 
məktəbinin ən yüksək inkişaf dövrü hesab edilir. XVI əsrdə 
Azərbaycan rəssamları arasında Sadiq bəy Əfşar, Seyid Əli 

---

197 
Təbrizi, Müzəffər Ə li, Yəhya Şirvani, Heydər Əli, Nəbati 
Təbrizi və başqaları miniatür sənətinin görkəmli nümayəndələri 
olmuşlar. 
Təbriz miniatür məktəbinin nümayəndələri özünəməxsus 
bədii ənənələri davam etdirməklə digər məktəblərin nə-
aliyyətlərini də əks etdirməklə yeni ifadə üslubları kəşf edir-
dilər. XVI əsrdə miniatür rəssamlıq poeziya ilə daha sıx bağlı 
olmuşdur. Bu dövrdə şərq poeziyasının bütün klassiklərinin 
əsərlərinə miniatürlər çəkilmişdir. Firdovsinin “Şahnamə”si və 
Nizaminin “Xəmsə”sinə daha çox müraciət olunmuşdur. 
Müxtəlif məktəblərin nümayəndələri onların əsərlərinə gözəl 
rəsmlər çəkirdilər. Bu miniatürlər arasında ən nadiri 1527-
1537-ci illərdə tərtib olunmuş, “Şahnamə” əlyazmasıdır. Hər 
iki incəsənət əsəri Sultan Məhəmmədin və onun məktəbinə 
məxsus xəttatların yaradıcılığının nəticəsidir. 
1539-1543-cü ildə I Şah Təhmasib üçün hazırlanmış