Mavzu: Pedagogik fikr tarixi va maktab amaliyotida o’qituvchi mahorati masalalari. Pedagogik mahoratning asosiy komponentlari

5-mavzu: PEDAGOGIK TEXNIKA HAQIDA TUSHUNCHA. PEDAGOGIK 
TEXNIKANI SHAKLLANTIRISH METODIKASI.
REJA: 
 1. “Pedagogik texnika” tushunchasining mohiyati. Pedagogik texnika – 
o‘qituvchi xatti-harakatlarini tashkil etish shakli sifatida.
2. Pantomimika. Mimika. Imo-ishora (so‘zsiz, gavda, oyoq va qo‘llar 
harakatlar) yordamida ifodalanadigan munosabat. 
3.Pedagogik texnikani tarkibiy qismlari
4. O‘qituvchining ta’lim jarayonidagi mahorati..
Tayanch so’z va iboralar: Pedagogik texnika, verbal va noverbal 
kommunikatsiya, tashabbuskor va ijodkor o‘qituvchilar, pedagogik texnikaning 
tarkibiy qismlari, o‘qituvchining xarakter va individual xususiyatlari 
Pedagogik texnika haqida tushuncha 
Pedagogik texnika – o‘qituvchining nafaqat ta’lim–tarbiya jarayonida, balki 
butun kasbiy faoliyatida zarur bo‘lgan umumiy pedagogik bilim va malakalari 
majmuidir. Pedagogik texnikaning muhim jihatlari – bu avvalo o‘qituvchining 
mahoratini belgilovchi kasbiy ko‘nikmalari hisoblanadi, ya’ni uning savodli va ifodali 
so‘zlay olishi, o‘z fikr-mulohazasini va bilimini tushunarli tilda ta’sirchan bayon 
qilishi, his-tuyg‘usini jilovlay olishi, o‘zining shaxsiy xususiyatlariga xos mimik va 
pantomimik qobiliyatlarga ega bo‘lishi, aniq imo-ishora, ma’noli qarash, 
rag‘batlantiruvchi yoki istehzoli tabassum, so‘zning cheksiz qudrati orqali 

---

o‘quvchilar ongiga va tafakkuriga ta’sir o‘tkazishi, hozirjavoblik, psixologik 
bilimlarga ega bo‘lishi kabilardir.
O‘qituvchining pedagogik texnikasi qanday ko‘nikma va malakalardan iborat 
ekanligi, pedagogik texnika vositasida o‘qituvchi ta’lim muassasalarida ta’lim-
tarbiyaviy faoliyatni zamonaviy talablar asosida qanday tashkil qilishi, o‘quvchilarga 
tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatishida qanday ahamiyatga ega ekanligi kabi muammolar 
hozirgi kungacha dunyo olimlarining diqqatini o‘ziga jalb etib kelmoqda.
Hozirgi kunda pedagogik texnika tushunchasi ikkita guruhga bo‘lib 
o‘rganiladi. Birinchi guruh komponentlari o‘qituvchining shaxsiy axloqiy fazilatlari 
va xulqi bilan bog‘liq bo‘lib, ta’lim–tarbiya jarayonida o‘z–o‘zini boshqarish 
malakalarida ( refleksiya) namoyon bo‘ladi:  
• ta’lim-tarbiya jarayonida o‘z xatti-harakatlarini boshqarishi, (mimika, 
pantomimika); 
• ta’lim-tarbiya jarayonida o‘z hissiyotini va kayfiyatini jilovlay olishi va turli 
nojo‘ya ta’sirlarga berilmaslik;
• mukammal ijtimoiy perseptiv qobiliyatlarga (diqqat, kuzatuvchanlik, xayol) 
egaligi; 
• nutq texnikasini (nafas olish, ovozni boshqarish, nutq tempi) bilishi va o‘z 
o‘rnida qo‘llay olishi. 
Pedagogik texnikaning ikkinchi guruh komponentlari o‘qituvchining shaxs va 
jamoaga ta’sir ko‘rsatish malakalari bilan bog‘liq bo‘lib, bu guruh ta’lim-tarbiya 
jarayonining texnologik tomonini qamrab oladi: 
• o‘qituvchining didaktik, tashkilotchilik, konstruktiv, kommunikativ 
qobiliyatlari; 
• ma’lum bir reja asosida o‘z oldiga qo‘yilgan talablarning bajarilishini 
nazorat qilishi; 
• ta’lim muassasasida va o‘quvchilar jamoasida ta’lim-tarbiya bilan bog‘liq 
bo‘lgan ijodiy faoliyatni tashkil eta olishi; 
• o‘quvchilar bilan pedagogik muloqot jarayonini bir muvozanatda saqlab 
boshqara olishi. 
O‘qituvchining tarbiyalanuvchi obyektlar oldida o‘z harakatlarini 
boshqarishida aktyorlik san’atiga xos bo‘lgan xususiyatlari, ya’ni mimik va 
pantomimik qobiliyatlari muhim rol o‘ynaydi. Aktyor bir obrazni ma’lum bir 
muddatda tayyorlab, bir yoki bir necha marotaba bir xil ko‘rinishda sahnada 
namoyish etsa, o‘qituvchi butun o‘quv yili davomida, har bir darsda yangi mavzuni 
o‘tilgan mavzular bilan bog‘lab, zamonaviy innovatsion usullar vositasida 
o‘quvchilar ongiga etkazish uchun chuqur tayyorgarlik ko‘radi, sinf jamoasidagi 
o‘ziga xos pedagogik va psixologik muhitni, har bir o‘quvchining shaxsiy 

---

xususiyatlarini e’tiborga olib pedagogik faoliyat ko‘rsatishga majbur. Bunday ulkan 
mas’uliyatni yuqori saviyada bajarish uchun o‘qituvchidan yuksak pedagogik texnik 
tayyorgarlikka ega bo‘lish talab etiladi. 
Hozirgi zamon o‘qituvchisi pedagogik mahorat tizimida pedagogik texnikaning rolini beqiyos deb biladi. 
Chunki u o‘qituvchiga o‘z gavdasini tuta bilishi (mimika, pantomimika), his-tuyg‘ularini (emotsiyasini) boshqara 
olishi, ishtiyoq, qobiliyatlar, nutq texnikasini egallashi va ularni o‘quv faoliyatida, o‘qishdan tashqari ta’lim va 
tarbiyaviy faoliyatlar jarayonida qo‘llash yo‘llarini tushuntiradi. 
Demak, pedagogik texnika o‘qituvchi kasbiy faoliyatida shunday kasbiy va shaxsiy malakalar yig‘indisiki, 
u o‘qituvchining pedagogik faoliyatiga ta’sir ko‘rsatishi, ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil qilish va boshqarish 
ishlarida asosiy yo‘l ko‘rsatuvchi bo‘lib xizmat qiladi.