Motivasiyasi. Anglangan va anglanmagan motivlar

---

5-MAVZU. SHAXSNING FAOLLIGI. FAOLIYAT TURLARI, 
MOTIVASIYASI VA ULARNI BOSHQARISH. IJTIMOIY XULQ 
MOTIVASIYASI. ANGLANGAN VA ANGLANMAGAN MOTIVLAR 
REJA: 
1. 
Shaxs va uning faolligi.
2. 
Faoliyatning turlari. Jismoniy va aqliy harakatlar.
3. 
Ijtimoiy xulq motivlari va shaxs motivatsiyasi .
4. 
Motivlarning turlari.
5. 
Motivlarning anglanganlik darajasi: ijtimoiy ustanovka va uni o’zgartirish 
muammosi.
1.SHaxs va uning faolligi  
Jamiyat bilan doimiy munosabatni ushlab turuvchi, o’z-o’zini anglab, har bir 
harakatini muvofiklashtiruvchi shaxsga xos bo’lgan eng muhim va umumiy 
xususiyat - bu uning faolligidir. Faollik (lotincha «actus» - harakat, «activus» - faol 
so’zlaridan kelib chiqqan tushuncha) shaxsning hayotdagi barcha hatti-harakatlarini 
namoyon etishini tushuntiruvchi kategoriyadir. Bu - o’sha oddiy qo’limizga qalam 
olib, biror chiziqcha tortish bilan bog’liq elementar harakatimizdan tortib, toki ijodiy 
uyg’onish paytlarimizda amalga oshiradigan mavxum fikrlashimizgacha bo’lgan 
murakkab harakatlarga aloqador ishlarimizni tushuntirib beradi. SHuning uchun ham 
psixologiyada shaxs, uning ongi va o’z-o’zini anglashi muammolari uning faolligi, u 
yoki bu faoliyat turlarida ishtiroki va uni uddalashi aloqador sifatlari orqali bayon 
etiladi.
Fanda inson faolligining asosan ikki turi farqlanadi:
A. Tashqi faollik - bu tashqaridan va o’z ichki istak-xohishlarimiz ta’sirida bevosita 
ko’rish, qayd qilish mumkin bo’lgan harakatlarimiz, mushaklarimizning harakatlari 
orqali namoyon bo’ladigan faollik. B. Ichki faollik - bu bir tomondan u yoki bu 
faoliyatni bajarish mobaynidagi fiziologik jarayonlar (moddalar almashinuvi, qon 
aylanish, nafas olish, bosim o’zgarishlari) hamda, ikkinchi tomondan, bevosita psixik 
jarayonlar, ya’ni aslida ko’rinmaydigan, lekin faoliyat kechishiga ta’sir ko’rsatuvchi 
omillarni o’z ichiga oladi.

---

Misol tariqasida hayotdan shunday manzarani tasavvur qilaylik: uzoq ayriliqdan 
so’ng ona o’z farzandi visoliga yetdi. Tashqi faollikni biz onaning bolasiga intilishi, 
uni quchoqlashi, yuzlarini siylashi, ko’zlaridan oqqan sevinch yoshlarida ko’rsak, 
ichki faollik - o’sha ko’z yoshlarini keltirib chiqargan fiziologik jarayonlar, ichki 
sog’inchning asl sabablari (ayriliq muddati, nochorlik tufayli ayriliq kabi yashirin 
motivlar ta’siri), ko’rib idrok qilgandagi o’zaro bir-birlariga intilishni ta’minlovchi 
ichki, bir qarashda ko’z bilan ilgab bo’lmaydigan emotsional holatlarda namoyon 
bo’ladi. Lekin shu manzarani bevosita guvohi bo’lsak ham, uni ifodalagan rasmni 
ko’rsak ham, taxminan qanday jarayonlar kechayotganligini tasavvur qilishimiz 
mumkin. Demak, ikkala turli faollik ham shaxsiy tajriba va rivojlanishning asosini 
tashkil etadi. Bir qarashda har bir konkret shaxsga va uning ehtiyojlariga bog’liq 
bo’lib tuyulgan bunday faollik turlari aslida ijtimoiy xarakterga ega bo’lib, shaxsning 
jamiyat bilan bo’ladigan murakkab va o’zaro munosabatlarining oqibati hisoblanadi.
Inson faolligi «harakat», «faoliyat», «xulq» tushunchalari bilan chambarchas bog’liq 
bo’lib, shaxs va uning ongi masalasiga borib taqaladi. Shaxs aynan turli faolliklar 
jarayonida shakllanadi, o’zligini namoyon qiladi ham. Demak, faollik yoki inson 
faoliyati passiv jarayon bo’lmay, u ongli ravishda boshqariladigan faol jarayondir. 
Inson faolligini mujassamlashtiruvchi harakatlar jarayoni faoliyat deb yuritiladi. 
Ya’ni, faoliyat - inson ongi va tafakkuri bilan boshqariladigan, undagi turlituman 
ehtiyojlardan kelib chiqadigan, hamda tashqi olamni va o’z-o’zini o’zgartirish va 
takomillashtirishga qaratilgan o’ziga xos faollik shaklidir. Bu - yosh bolaning real 
predmetlar mohiyatini o’z tasavvurlari doirasida bilishga qaratilgan o’yin faoliyati, 
bu - moddiy ne’matlar yaratishga qaratilgan mehnat faoliyati, bu - yangi kashfiyotlar 
ochishga qaratilgan ilmiy - tadqiqotchilik faoliyati, bu - rekordlarni ko’paytirishga 
qaratilgan sportchining mahorati va shunga o’xshash. Shunisi xarakterliki, inson har 
daqiqada qandaydir faoliyat turi bilan mashg’ul bo’lib turadi.