Zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti xorijiy tillar fakulteti

My mother and I went to the village, but the people there did not want to help us. [ ] 
Oyim va men qishloqqa bordik, lekin u yerdagi odamlar bizga yordam berishni 
xohlashmadi. 
In twenty – four hours he was attacked by a fever, and died three days afterwards. 
[ ] 
U yigirma to’rt soat davomida istimaladiva uch kundan so’ng vafot etdi. 
Bu qo’shma gap tarkibidagi ―was attacked by a fever‖ birikmasi o’zbek tilida ―istimaladi‖ 
so’ziga to’g’ri kelyapti, va ingliz tilidagi ―object‖ tushib qolyapti. Ingliz tilidagi qo’shma 
gapning birinchi qismi biroz qisqardi
I was so angry, I left the house immediately 
[ ] 
Jahlim chiqdi, xonani darhol tark etdim. 
 
Ushbu gapda gap komponentlari soni qisqargan, ingliz tilidagi ega o’zbek tilida tushib qolgan, 
lekin kesimdan anglashiladi, ya’ni ―jahlim chiqdi‖, ―tark etdim‖ kesim tarkibidagi –im shaxs- 
son qo’shimchasi orqali egani aniqlab olishimiz mumkin. 
He went, but immediately returned with a letter. 
[ ] 
U ketdi, lekin tez orada xat bilan qaytdi. 
 
Ushbu qo’shma gap tarkibi o’zgarishlarsiz, to’g’ridan to’g’ri tarjima qilinyapti. Gap 
komponentlari har ikkala tilda ham bir hil. 

---

28 
 
 
 
 
 
 
Uchinchi bob. 
Ingliz tilida qo’shma gaplar hajmi mavzusini o’zbek maktablarida o’qitish 
muammolari
 
3.1. 
. Ingliz tilida qo’shma gaplar hajmi mavzusini o’zbek maktablarida o’qitish 
bo’yicha metodik tavsiyalar 
 
Hozirgi paytda ta’limdagi eng muhim masalalardan biri o’qitish maqsadi, mazmuni, metodlari, 
vositalari, tashkiliy shakllari va o’qitish jarayonida o’rganilayotgan fan materiallari asosida 
bilimlar berish va tarbiyaviy maqsadni amalga oshirish hisoblanadi.
Vatanimizda qabul qilingan muhim hujjatlar ―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi‖ va 
―Ta’lim to’g’risidagi qonun‖ larda ham hozirgi paytda chet tili o’qitishda ilg’or pedagogik 
texnologiyalardan va interfaol metodlardan samarali foydalanish zarurligi ko’rsatilgan. 
Mamlakat kelajagi, uning ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyoti ko’p jihatdan o’qituvchining 
qanday mutaxassis tayyorlashiga bog’liq. Zamon talabiga javob beradigan yetuk mutaxassisni 
esa faqat bilimli, tajribali va malakali o’qituvchilar tayyorlashlari mumkin.Kadrlar tayyorlashga 
mas’ul o’qituvchi esa tajribali, zamonaviy o’qitish texnologiyalaridan xabardor, texnik 
vositalardan, dars maqsadi va mazmuniga ko’ra samarali foydalana oladigan mutaxassis 
bo’lmog’i talab etiladi. 
Zamonaviy dars—murakkab texnologik jarayon hisoblanib, unda texnik vositalar, 
kompyutertexnologiyasi, talabalardagi individuallikni hisobga olishni taqazo etadi.
Darsdagi muhim narsa o’qituvchi (ta’lim beruvchi) va o’quvchi (ta’lim oluvchi) 
munosabati, ularning birgalikdagi faoliyati hisoblanib, dars shakllarini aniqlashda ular hisobga 
olinishi zarur.
Ma’lumki, dars didaktik kategoriya hisoblanib ta’limning tashkiliy shakllaridan biri 
hisoblanadi va u bilimlar o’zlashtirishining hamda nutqiy ko’nikmalar va malakalar xosil 
qilinishining ma’lum bir tarkibi va qolipini ifodalaydi. U o’qituvchi va o’quvchining maxsus 
tartib va reja asosida tashkil qilingan faoliyati majmuasi ham hisoblanadi. 

---

29 
Chet tili o’rgatishda o’qitish vositalari deganda chet tili o’rgatishda foydalaniladigan, 
qo’llaniladigan qurollar tushuniladi. Chet tili o’qitishning turli o’qitish vositalari mavjud. Ingliz 
tili o’qituvchisi ulardan foydalanib o’quvchilarga til materiallarini o’rgatadi, tushuntiradi, malaka 
va ko’nikma hosil qiladi. Ular yetishmasa yoki bo’lmasa biz o’quvchilarga, talabalarga 
ingliztilidan to’liq amaliy bilim berishimiz, ularni tarbiyalashimiz qiyinlashadi. Vositalarni 
qo’llash tez tushunishga, ongli o’zlashtirishga, xotirada saqlashda yordam beradi. O’qitish 
vositalari murakkab o’qitish tizimining tarkibiy qismidir. 
Shu sababdan vositalarning o’rni muhim va ahmiyati kattadir.G.V.Rogova keyingi 
paytlarda ingliz tilini o’qitishda o’qitish vositalarini va o’qitish materiallarini qo’llanilishi 
to’go’risida to’xtalib, uni quyidagicha tariflagan:o’qitish vositalarini qo’llash yoki ulardan 
foydalanish deganda biz har xil turdagi shunday moslamalarni ko’zda tutamizki,ulardan biz 
ingliz tili materiallarini o’quvchilarga taqdim qilishda, ongida mustahkamlashda, malaka va 
ko’nikmalarni shakllantirishda, tekshirishda foydalanamiz. G.V.Rogova vositalarni ikkiga 
bo’ladi: 
1.Mexanik bo’lmagan (non mechanical) 
2.Mexanik bo’lgan (mechanical aids) 
Mexanik bo’lmagan vositalarga sinf, magnit doskalarni, flanegrafni kirgizadi 
 
Sinf doskasida o’quvchi so’zlarni yozib, rasmlarni, jadvallarni ko’rsatish mumkin. 
Flenagrafni 30x40 santimetrli yoki qumli qog’ozni tarang tortib mustahkamlab tayyorlash 
mumkin. O’quvchi unga turli rasmlarni vaqtincha yopishtirib turishigava nutq vaziyatlarini hosil 
qilishga yordam beradi. 
Magnit doska (a magnit board) orqali o’qituvchi turli rasmlarni, so’zlarni, yoki 
maqollarni, kartochkalarni o’quvchilarga ko’rsatib, darsni tashkil qilishi mumkin. O’qituvchi 
30x40 santimetrli fanerga tunika yopishtirib uni tayyorlashi va asosiy doskaning bir chetiga osib 
qo’yishi mumkin. So’ng ko’rgazmalarni kichik bir magnit orqali vaqtincha unga yopishtirib 
qo’yib, dars jarayonida foydaliniladi. Mexanik vositalarga magnitafonli radio (a dromophone or 
record player) diafilm ko’rsatuvchi proyektorlarni (projektor), televizor, radio jihozlarini, 
o’qitish mashinalarini (teaching machine), til labaratoriyalarini kirgizadi. 
Uning fikricha Magnitafon, radiodan inglizcha so’zlarning talaffuzini, matnning 
o’qilishini, maqollarni qo’llanilishini eshittirish, o’quvchilar nutqini yozishda foydalanish 
mumkin. 
G.V.Rogova o’qitish vositalaridan tashqari yana o’qitish materiallarini ko’rsatadi. Ularga 
o’qituvchi kitobini (a teacher’s book), o’quvchi kitobini (pipil’s book), programmalashtirilgan 
dastur materiallarini (programmed materials), tinglash va ko’rsatish vositalarini kirgizadi.Ko’rish 

---

30 
materiallariga predmetlar, kitoblar, so’zlar, gaplar yozilgan kartochkalar, jadvallar, rasmlar, 
albomlar, kartalar kiradi. 
Tinglash materiallariga esa ma’lumotlar, nutqlar, yozilgan plastinkalar, magnit lentalarni 
flogrammalari kiradi. 
M.V.Lyahovski chet tilini yordamchi vositalari deganda o’qitish maqsadini, topshirig’ini, 
vazifasini unumli, foydali vaqt sarf qilib tezroq amalga oshirishga yordam beruvchi hamma 
materiallarni, o’quv jarayoniga kerak bo’ladigan vositalarni, qurollarni tushunadi. 
M.V.Lyahovski yoradamchi vositalarni 2 guruhga bo’ladi.