Zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti xorijiy tillar fakulteti

Ingliz tilida sodda gaplar o’zbek tilidagi sodda gaplar tizimiga mos keladi.
She works. I write a letter. 
U ishlaydi. Men hat yozaman. 
Biz hozirgi paytdagi qo’shma gaplarni o’rganib ularni qiyoslashga harakat qilamiz. 
Tilshunoslikda bu turdagi gaplar ko’pchilik olimlar tomonidan o’rganib kelinayotgan 
hodisalardan biridir.

---

10 
Qo’shma gaplar va ularga ta’riflar ko’plab olimlar tomonidan ancha yillardan beri talqin qilib 
kelinayotgan bo’lsada, hozirgi kunda ham bu masala muhokamali mavzulardan biri bo’lib 
qolmoqda. 
XIX asrning o’rtalarida gaplar tuzilishiga ko’ra tasniflangan va ular murakkab gaplarni 
tashkil etgan bo’laklar ―Clause‖ lar ega va kesimdan iborat ekanligini ko’rsatganlar. Bu 
masala bilan HUZ, FRUZ kabi olimlar ham shug’ullanganlar.
Bizga ma’lumki, bizgacha qo’shma gaplar har ikki tilda ham mukammal o’rganilgan. Qo’shma 
gaplarni ko’plab olimlar o’rganib, bog’langan qo’shma gaplar, ergash gapli qo’shma gaplar, 
bog’lovchisiz qo’shma gaplar kabi turlarga ajratganlar. Rus olimi Kaushanskaya bog’langan 
qo’shma gapni quyidagicha ta’riflagan:‖ A Compound sentence is a sentence which consists of 
two or more clauses coordinated each other.‖ 
Ikki va undan ortiq sodda gaplarning birikuvidan hosil bo’lgan gaplar gaplar qo’shma 
gaplar deyiladi. Sodda gaplarda monopredikativ munosabat mavjud bo’lsa, qo’shma gaplarda 
esa polipredikativ munosabatlar mavjud. Ya’ni G.G. Pocheptsovning 
ta’kidlashicha, ―Sodda gaplarda monopredikativlik, qo’shma gap tarkibida esa polipredikativlik 
xususiyatlari namoyon bo’ladi‖. 
Qo’shma gap qismlarining ikki xil birikish usullari mavjud: 
A) Parataksis (parataxis) 
B) Gipotaksis (hypotaxis) 
Parataksis – grekcha so’z bo’lib,bog’lanish,qator tizish degan ma’noni ifodalaydi. Bunday 
qurilmalar qismlari orasida turli mazmun munosabatlarining ifodalanishida shu qismlar 
tarkibidagi gap bo’laklarining ma’nosi va o’rinlashishi, ularning semantik va grammatik o’zaro 
munosabati , ayrim leksik tarkibidagi gap bo’laklarining ma’nosi va o’rinlashishi, ularning 
semantik va grammatik o’zaro munosabati, ayrim leksik elementlarning qo’llanilishi, gaplarning 
intonatsiyasi kabi omillar asosiy rol o’ynaydi.