272
Karl Marks ilə Lassal əmələ fırqəsinin bəyannaməsini yazdıqlari
zaman bu bəyannamənin başına “Cümlə cahan füqərayi-kasibəsi top-
laşın!” deyə yazmışlardı. Bu cümlə imdi dəxi bütün sosial-demokrat
firqələrinin müqəddəs şüarıdır. Fəqət bu müqəddəs şüar bütün dün-
ya millətləri birləşməyincə mümkün degildir, qövldən-felə çıxamazı
Daima arzu halında qalıb da bir həqiqət şəklini alamaz. Bütün dünyä
millətləri hər kəs öz yer və yurdunda müstəqil və muxtar olaraq baş*
qa müstəqil və muxtar mülətlərlə ittifaq etməzsə, füqərayi-kasibəniri
toplaşması da mümkün olamaz. Buna görə də hər millətin demokrati-
yasma fərzdir ki, bəşəriyyətin qəsd etdigi uzaq niyətinə çatmaq üçün
füqərayi-kasibəyi ittihada dəvət etməkdən əvvəl və ya onunla bərabər
dünya millətlərini də ittifaqa çağırsın və “cümiə cahan füqərayi-
kasibəsi toplaşm!” şüarilə bərabər desin ki:
“Cümlə cahan millətləri anlaşın!..”
M.Ə.Rəsulzadə
“Açıq söz”, 25 iyul 1917, JVs528
Cərh - yaralama, biabır etmə
Vase - geniş
Müariz - etiraz edən
Əhya - diriltmə, bərpa etmə
Vähi - boş, əsassız
Mövud - vəd edilmiş
Ruyi-zəmin-yer üzü
Amil - faktor
273
Ətrafin bitişdirilməsi
Bələdiyyə scçkibri münasibətilə şəhər ətrafınm dəxi şəhərƏ
bitişdirilməsi xüsusündabir məsələ qalxmışdır. Bu məsələyi qaldırän
sol sosialist firqələridir. Bunların tələbinə görə bütün mədənlər dəxi
şəhər qələmrovuna tabe olub Balaxanı, Sabunçu, Binəqazi, Beliqorod,
Bibiheybət nə kibi Varsa hamı mədənlər şəhərdən hesab olunub, bura-
dakı əmələlər dəxi şəhər seçkilərinə iştirak eloməlidirlər. Vəqtilə bu
məsələ əmələ və sosialist dairələrində şiddətlə bəhs olunaraq tələb olu-
aurdu ki, duma bu təklifi qəbul eləsin. Bəziləri bütün əmələ mədən ra-
yonlarmm birdən-birə şəhərə bitişdirilməsinin qeyri-mümkün oldu-
ğunu qanaraq bu tələbi uzaq bir zəmanə qədor təxir etdirərək imdi-
ki zamanda isə Beliqorod ilə Bibiheybətin bitişdirihnəsi lehində du-
ruyorlardı.
Sonra bu məsələ qanunən həll edilməsi lazım gəldigini nəzərə alxb
məsələ yalnız bir arzu halmda qalaraq hələlik şəhər seçkilərinin ancaq
şəhər daxilində icra olunması təhti-qərarə ahnmışdır. Bu qərarə görə
dəxi şəhər seçkiçilərinin siyahısı ancaq şəhər dairəsinə məxsus olaraq
hazırlanmaği, tərtib və təzim olunaraq çap olunmağı və bu gün, ya sa-
bah elan olunacaqdır.
tşlər qurtarm aq üzrə ikən mədənləritı şəhər'ə bitişdirilməsi məsələsi
təkrar ortaya düşmüşdür. Keçəndə bir kərə seçki komitəsinin icla-
sı vəqti icraiyyə komitəsinin rəisi Melnikov cənabları komitə rəisinə
bildirmişdir ki, kənardakı mədən dairələrinin şəhərə bitişdirilməsi
məsələsi icraiyyə komitəsində baxılacağından siyahıların elanı ayın 27-
nə qədər baxılmasm.
Məsələnin tazədən baxılması əcəba, necə ola bilər. İcraiyyə
komitəsinin ən çox edə biləcəgi bir şey varsa bundan ibarət ola bilər
ki, şəhər dumasına yazar, bu məsələnin baxılmasmı tələb edər. İmdiki
şəhər duması isə məlum işdir ki, bu xüsüsda “hə” degil, “yox” cavabını
verəcək. O zaman demək ki, xüsusi Zaqafqasiya komitəsinə müraciət
etmək, sonra ixtilafın həlli üçün müvəqqəti hökumətə getmək lazım
274
gələcək. Bu isə azı ay yarım vəqt istəyəcək. Bu qədər təxirə nə işin, nə
də zamanm təhəmmülü vardır.
İştə, bu mülahizələrlə çox güman var ki, tazə qaldırılmış olan bu
əsaslı məsələ həll edilməyib qalar və qalması da imdiki zamanda
işin mənfəətindəndir. Məsələnin əsl əsasına gəlincə söyləməliyiz ki,
bir kərə Balaxam, Sabunçu və sair uzaq mədən dairə yerinin şəhərə
bitişdirilməsinə qətiyyən lüzum da, imkan da yoxdur. Çünki bu yer çox
maneələrə düçar ola bilər. Çtinki bu məhəllələr şəhər ilə felən bitişik de-
gildir. Beliqorod ilə Bibiheybətə gəlincə, bunlar həqqində bir az başqa
dürlü düşünmək mümkündür. Çünki bu yerlər felən şəhərə bitişmişdir
və bir növ şəhər həyatı ilə yaşamağa başlamışdır. Buna görə də bu xü-
susda väqe olan tələblərdə bir növ məntiq görülə bilər. Yalmz bu qədər
var ki, sol firqələr burasmdan bəhs edərkən bu rayonlar daxilində olan
mədənlərdən bəhs ediyorlar, bu mədənlər daxilində olan kəndlərdən
məsələn: Keşlə, Əhmədli, Zığ və Bibiheybət kəndlərindən söz açmı-
yorlar. Bərqərəz Bibiheybət ilə Beliqorod mədən dairələrini şəhərə bi-
tişdirmək lazim gələrsə heç şübhəsiz ki, fövqüzzikr kəndlər də şəhərə
bitişdirilməlidir. Başqa dürlü təsəvvür eləmək müsəlman demokratiya-
sınm mənfəətinə köz dürtmək deməkdir.
M.Ə.
“Açıq söz”, 28 iyul 1917, JVs531
275
Harada mədən orada bən!
(Mədənlərin bitişdirilməsi münasibətife)
İcraiyyə komitəsinin neft mədənlərinin də'Bak'ı şəhərinə bitişdirilib
bu surətlə bələdiyyə seçkilərinə başlanmasma qərar verdigi məlumdur.
Mədənlərin şəhərə bitişdiriltnəsi məsələsini qalxızanlar Fəhlə və
Soldat Vəkilləri Şurasıdır. Bu xüsusda ən çox səy edənlər sol fəhlə
firqələri, bilxassə bolşeviklərdir. Bunların bu xüsusda israrlarından
məqsədləri bəllidir, istiyorlar ki, hər nə süni yöl ilə olsa da Bakı duma-
sının gəlirini öz əllərinə keçirsinlər.
Mədənlərin birdən-birə götürülüb də şəhəro bitişdirilməsi, hər nə
qədər bu məsələ əcələ surətdə həll olunmaq istənilərsə də, böyük bir
məsələdir. Bunun həlli ətraflı mübahisə, ciddi məlumat istər. Bu biri-
birindən ayrı olub kəndinə möhtäc dairələrə malık topraqları bir idarə
altına almaq təsəvvür olunduğu kibi asan məsələlərdən degildir.
Bu məsələyə bağlı çətinligi müsəlləm bir çox məsələlərlə bərabər
mədənə yaxm olan kəndlərin də məsələsi vardır. Fəqət partiyaları
layihəsində bu məsələ qətiyyən nəzərə ahnmamış, ancaq mədənlərdən
bəhs olunmuşdur. Yalnız müsəlman komitəsi adamlarmm etirazından
sotira sosialistlər razı olmuşdur ki, bu günə qədər mədəndəki kəndlərin
rəyləri bilinsin, əgər onlar şəhərə bitişdirilmək istərlərsə, o zaman on-
lar da mədənlərlə bərabər şəhərə bitişdirilsinlər.
Məlum işdir ki, bu qədər böyük bir məsələdə üç günün içində
kəndlərin rəylərin almaq müşkül bir əmrdir. Fəqət bu müşküli icraiyyə
komitəsi tərəfindən seçilən üç nəfərdən ibarət komisyon asanlıqla həll
etmək istəmiş, gecə ikən kəndlərə komissar göndərib xəbər elətdirmiş-
lər ki, sabah saət 9-a qədər deməlisiniz görək şəhərə bitişmək istiyor-
sunuz, ya yox?
Bittəbii kəndlilər neçün böylə əcələ bir surətdə divara sıxıldıq-
larınm səbəbini anlayamamışlar. Nə cavab verəcəklərini bir dürlü təyin
edəməmişlər. Əlbəttə edəmməzlər də.
Mədənlərin xüsusi bir idarəyə malik olmaları məsələsi böyük bir
tarixə malik məsələlərdəndir. Neft mədənçilərinin bu xüsusda müəy-
276
yən layihəlari olmuş, bu layihələrlə onlar vəqtilə istəmişlərdi ki,
mədənləri xüsusi surətdə özünü idarə edir bir şəklə qoysunlar. Zemstvo
məsələsinə baxıldıqda dəxi neft mədənçiləri mədənləri ayrıca başlı-ba-
şma bir zemstvo vahidi etrfıək fikrində idilər. Bu fikrə isə müsəlmanlar
daima qarşı gəlmişlər və bu aynlmaq qəsdilə həmişə mübarizə
etmişlərdir. Çünki kəndlərin, uyezdin mülkündə əmələ gələn mədənləri
ayrı bir idarəyə ayırmaq, mədən yanındakı kəndləri başma buraxmaq
onları ölümə məhkum etmək deməkdir. Kəndlərlə mədənlər biri-birinə
mərbutdür. Kəndlərin məişəti mədənlərə bağlıdır. Mədən onları təbii
kənd həyatından məhrum eləmiş. Bu gün ayrı bir idarəyə ayrılarsa, o
kəndlər qan damarları tutulmuş fəlc bir bədən halına gələrlər ki, bu
dünyanm ən dövlətli, qızıl fantan üstündə əgləşdikləri zamanda yox-
sul bir halə gəlməkdən ibarətdir. Necə ki, bu vəqtə qədər sovet syezdi
fəhlələrin tələbinə müqabil az-çox nə kibi xəstəxanələr açmış, məktəb
təsis eləmiş, yol çəkmişsə, bunlarm hamısında mədən içindəki kəndləri
unutmuşdur. Kəndlilərin bu ümumi müəssisələrdən faidələnməgə
həqləri yoxdur.
Burada anlaşılan odur ki, kəndlərlə mədənlərin müqəddəratı bir-
dir. Mədənlərlə kəndlərə məxsus yaxşı olardı ki, bir zemstvo vahi-
di təşkil etmək həqqi verilə idi. 0 zaman Bakı üyezdi mədənlərdən
gələn milyonlarla gəlirdən faidələnib müasir və abad olardı. Əgər
zemstvo degil, mədənlərin şəhərə bitişdirilməsi qəti surətdə qəbula
keçərsə, o zaman yenə də kəndlərin mənfəəti mədənlərdən ayrılma-
maqdadır. Mədən ət isə kənd sümükdür. Sümügü ətdən ayırmaq olmaz.
Mədənlər kəndlərin qan damarlarıdır. Kəndləri qansız buraxmaq ol-
maz. Mədənlər ətraflarmdakı kəndlərin təbiiligini, məkarətlərini, kənd-
liklərini əllərindən almışdır. İmdi qətiyyən həqli degildirlər ki, onlar
suyu, şirəsi sıxılmış yaramaz puçal kibi atıb tapdalansmlar. Kəndlilər
tapdanağa razı olmamalıdırlar. Kəndlərin bu məsələdə ayrı məsləkləri
ola bilməz. Onlar üçün burası müsəlləm olmalıdır ki, “bizə mədəndən
ayrıldı yoxdur”, “harada mədən orada bən” - iştə, mədənlə əlaqədar
olan kəndlərimizin verəcəgi qərar.
Fəqət bu qərarı aydm surətdə qəbul edə bilmək üçün kəndistana vəqt
lazımdır. Kəndistan divara sıxışdırıhb ultimatumvari cavaba məhkum
etdirilməsin. Köhnə polis idarəsinə yaraşan bir surətlə kəndisinə ge-
277
dilib də “tez ol, bu saət de görüm bitişmək istiyorsunuz,yoxsa yox!”
kibi məchul suallarla kəndisinə müraciət olunmasın. Bu xüsusda lazım-
dır ki, onlara heç olmasa bir həftə, on gün möhlət verilsin. Bu möhləti
kəndlilər özləri də ala bilərlər. Onlar heç də məcbur degildirlər ki, bu
kibi əsaslı məsələdə ildırım surətilə cavab hazırlasmlar. Qoy hər bir
kənd düşünsün və desin:
Harada mədən orada bən!
M.Ə.Rosulzadə
“Açıq söz”, 30 iyul 1917, JV»532
Məkarim - nəcib əməllər
Müsəlləm - şübhəsiz, tapşırılmış
278
Əmələlərlə mədənçilər
Mədən əmələlərinin mədən sahiblərinə təqdim elədiHləri şərikli iş
şərait və tərifəsi son günlərdə əmələlərlə mədənçilərin münasibatmda
ciddi hallar vücydə gətirmişdir.
“Kollektivni doqovor” denilən əmələ şərt və qiymətləri aylardan
bəri neftçilərə təqdim olunub müzakirə olunmuş, uzanmış. Bu günə
qədər gətirilmiş, imdi isə mədənçilər tərəfindən rədd edilmişdir.
Əmələlər məişətin bahalığını ortaya çəkərək tələb ediyorlar ki,
muzdlar bu bahalıq nisbətində artırılsın. Tainki əmələlər 1914-cü ildəki
kibi dolana bilsinlər. Əmələlərin bu hesabla təqdim elədikləri tərifəyə
görə günəmuzd əmələ 9 manata işləməlidir. Sair qiymətlər dəxi bu
qərar ilə olmalıdır.
Buna müqabil mədənçilər ağlıyor, göyniyorlar. Mədənlər buna
təhəmmül etməz, diyorlar. Çünki neftin qiyməti qanunən sabitdir.
Bu qədər artıq mahyanələr verildigi təqdirdə mədənlər dayanamaz,
zərər çıxararlar. Buna görə də neftin qiyməti artırılmayınca vaqe olan
tələbləri qəbul edəmiyəcəklərində israr ediyorlar.
Mədənçilərin bu bəyanım məsai komissarı Ramişvili cənabları
da həqiqətə müvafiq bulur, əmələlərə təklif ediyorlar ki, neft qiyrriəti
məsələsi həll oluncaya qədər bir-iki aylıq avans almaqla iktifa etsinlər.
İki gün əvvəl bütün zavöd komitələrindən ibarət olan əmələ konfe-
rensiyası bu məsələyi müzakirə edərək mədənçilərin təklif elədikləri
avansdan qətiyyən boyun qaçırıb, “kollektivni doqovor”un qəbul
edilməsi üçün israr eləmiş və buna görə də Petroqrada teleqraf
çəkmişdir. Konferensiyamn göndərdigi teleqrafda əhvalm təhdidamiz
olduğu qeyd olunuyor, bu təhdid şübhəsiz ki, bütün əmələlərin ümu-
mi tətil elan etmələrindən ibarətdir. Teleqrafa nə cavab gələcəyi hələ
məlum degildir. Fəqət əmələlərin tətilə hazırlaşmaqda olduqları görü-
lüyor. Bu xüsusda hətta xüsusi bir heyət dəxi intixab edilrpişdir ki, bu
heyət “əmələlərin mübarizəsini” idarə etsin.
Konferensiyada tədbir olaraq neft mədənçilərindən bəzisinin ha-
man tutulub həbsə salınmalan təklif1 olunuyordu. Böylə ifrat tədbirlərə
279
qədər gedən cərəyanm mövcud olması ilə elan oluna biləcək ümumi
tətilin qeyri-müntəzir bir takım müşkilatə dəxi meydan verə biləcəgi
möhtəməldir.
Hər halda neft mədənləri bir hali-böhran keçiriyor. Bu böhramn
məmləkət mənafei nöqteyi-nəzərindən nə dərəcədə mühüm olduğunu
söyləmək artıqdır. Bakı bütün paravozların, müdafieyi-vətənə işləyən
zavodların ən gərəkli bir üzvüdür. Neft mədənləri dayandıqda bü-
tün Rusiya texnikası bir növ fəlc hahna gəliyor. Bunun üçün Bakıda-
kı mədən böhram bir növ məmləkət böhram deməkdir. Onun üçün bu
məsələnin dövləti bir əhəmiyyəti vardır. Burasmı nəzərə alaraq Tiflisdən
fövqəladə bir surətdə Bakıya məxsus bir komisyon göndəriliyor ki,
böhram keçirməyə çalışsm.
Komisyon böhranı yatırtmaya müvəffəq olacaqmı, yoxmu əlbəttə,
bunu görəriz. Şübhəsiz ki, əmələlərdən təhəmmül istənıləməz, vətən
üçün qoy bir az da sərmayə sahibləri düşünsünlər. Fəqət böhranın
zail olması üçün bir tərəfdən mədənçilər təzyiq olunduğu kibi, digər
tərəfdən də əmələlərə icrai-təsir olunmalıdır ki, tələbnamələrində ifra-
ta varmasmlar. Çünki neft qiymətinin artırılması ilə bərabər verilən if-
rat tələb bir çox mədənçilərin iflasmı mucib olar ki, o zaman əmələlərin
özləri zavodları, mədəriləri əllərinə alıb idarə etməyi lazım gətirər. Bu
isə bir çox müşkilatə və nəticəsi qaranlıq tədbir və təşəbbüslərə səbəb
ola bilər.
Hər halda Bakı ciddi bir böhran ilə üz-üzə gəlmiş, bunun müvafiq
bir surətdə həllini isə yalnız Bakı degil, bütün məmləkət gözliyor.
M.Ə.
“Açıq söz”, 1 avqust 1917, JV®534
280
Milisya təşkilatı
Tazə idarənin paydar olmasıyla köhnə idarələr, bilxassə polisə
idarələri dəgişməlidi. Qara Nikolay əsrinin hər növ fənalıqlanna adət
edən rüşvətxor, müstəbid, müşərrəf qülluqçular 'çıxarılıb, yerinə milis
təyin olunmalıdı. Milis xəlq tərəfindən təyin olunan məmurlardır ki,
şəhərin inzibatına, qaidə və nizamla dolanmasına baxar. Köhnə üsuli-
idarədə “qarodovoy” mənsəbinə tazə istilahla “milis” denilir. Fəqət forq
yalnız isimdə degil, müsəmmada da olmalı, ona görə də “milis” qaro-
dovoya bənzəməməlidir.
Bu vəqtə qədər Bakıda cəmaətin özündən seçilmə milisi yox idi. Mi-
lisin vəzifəsini əskərlər görüyorlardı. Əskərlərin milis vəzifəsində oldu-
ğunun nə qədər qeyri-təbii olduğunu neçə aylıq Bakı təcrübəsi dəxi
göstərdi. Şübhəsiz ki, bu müvəqqəti bir tədbir idi. Bu müvəqqəti tədbir
imdi daimi tədbirə əvəz olunmaq istənilir. Bakı şəhəri milis naçalniki-
nin qəzetələrlə elan elədiginə nəzərən tazə milis təşkilatma başlanılmış-
dır. Bu elanda göstərilən şərtlərə görə mılis ayda yüz manat məvacib
alacaq, kazarmalarda olacaq. Milisligə qəbul tərtibi isə böylədir: mi-
lis olacaq adam 20 yaşından kiçik olmamahdır. Savadlı olmalıdır.
Şəxsini göstərən Sənəd göstərməlidir. Əskərliklə olan münasibatını
bildirməlidir. Şəhadətnamə göstərməlidir ki, martdan əvvəl polisə qul-
luğunda olmamışdır. Səhhəti həqqində həkimdən şəhadətnamə alma-
lıdır. Sosialist firqələri bürosunun birindən və yainki Əmələ və Sol-
dat Vəkilləri Şurasmdan, icraiyyə komitəsindən və yainki cəmaət eti-
madına məhzər adamlardan, yəni bu təşkilatlara seçilmiş şəxslərdən
sərfnaməsi olmalıdır.
Yuxarıdakı əsaslara malik olmayan ərizələr milis rəisinin elanına
görə nəticəsiz buraxılacaqdır.
Bu şərtlərin hamısı yaxşı, yalnız müərrifligə aid şərtdə bir növ in-
hisar görülüyor. Nədən isə sosialist firqələrinə ayrıca bir imtiyaz ve-
rilmişdir. Bu imtiyaz bilxassə hər nədənsə məzkur firqələr, Əmələ və
Soldat Vəkilləri Şuraları ilə münasibatı az olan qism əhaliyi milisligə
getməkdən mən edəcəkdir. Bu isə heç şübhəsiz ki, şəhərimizin zabi-
281
təsini yenə birtərəfli edib lazım olduğu dərəcədə əhalinin rəngarəng
mənfəətini bütün müqtəziyatilə müdafiə edə bilməyəcəkdir. Bakıda
sosialist fırqələri icraiyyə komitəsi və bu komitələrin ayrı-ayrı əzaları
qədər, onlardan daha səlahiyyətli və etibarlı cəmaət təşkilatları vardır
ki, bu təşkilatlar xəlqə yaxmdırlar. Onları tamyorlar, kimin milis ola
biləcəgini daha yaxşı bilərlər. Məsələn: neçün gərək Bakı müsəlman
cəmaət təşkilatınm komitəsi kibi sähibi-nüfuz və etibar bir müəssisənin
bu xüsusdakı müərrifligi nəzəri-etinayə ahnmasın?
Hökumət, ancaq o zaman hökumət ola bilər ki, icraiyyatında
tamamilə bitərəf qalsın, partizanlıq icraiyyətə qədər varsa, milis tutul-
duğu zaman belə onun bu və ya o biri siyasi bir firqəyə mənsub ol-
duğu nəzəri-etinayə almsa, o zaman m üərriflik həqqinə malik olma-
yan firqələr nəzərində milis nəfəratmın nə dərəcədə etimadlı olacağı
şübhəlidir. Halbuki bunlann hər bir cəhətcə bitərəf olmaları lazımdır.
Siyasi firqohr hökumətin əsasatinə, məsləkinə, politikasma icrayi-təsir
eləməli, bunun üçün vəzirlər kabinəsi ilə məsuliyyətli məmuriyyətlərə
öz tərəfdarları ilə məsləkdaşlarının təyininə çalışmalıdır, yoxsa adi bir
milisonerə varıncaya qədər məmurlar təyinində firqə komitələrinin
rəyi aranıhrsa, bu zaman qanunu bitərəfanə icra edən adil məmurlar
üzünə həsrət qalarız.
Milislərin inqilab zamanlarında böyük əhəmiyyətləri olduğunu eti-
raf edəriz. Etiraf edəriz ki, onların siyasətən sahibi-etibar olduqlarına
diqqət etməlidir. Fəqət bu diqqət aparatını öylə vücudə gətirməlidir ki,
müxtəlif dilli, çox cinsli əhalinin mənafei ilə inqilab mənafei ikisi də
təmin olunsun. Yoxsa vaqe olan bir tədbir ikinci bir səhvi mucib olur ki,
bunun zərəri o birisindən az olmaz.
Milislər yalnız məhdud və müəyyən inqilab müəssisələrinin de-
gil, eyni zamanda əhalinin geniş təbəqatı tərəfindən dəxi etimada
məzhər olmahdır. Bunun üçün də lazım dır ki, milis nəfərləri qəbul
edildikdə yuxarıdakı üsuldan daha müvafiq bir təhqiq aparatına
müraciət olunsun.
M.Ə.
“Açıq söz”, 2 avqust 1917, JVs535
Müsəmma - adlandırılmış
Müərrı’f - təqdim edilən, namizəd irəli sürən
282
Yena mədənbr məsələsi
Mədənləri şəhərəbitişdirmək, mədəndəki əmələlərinmənfəətimidir?
Və yainki mədənlər şəhərə bitişdirilməsələr o zaman mədən əmələləri
həqiqətən də bir şey itirərlərmi?
Mədənlərin şəhərə bitişdirilib bitişdirilməməsi məsələsi qət olundu-
ğu zaman bu məsələlərin əmələlər nöqteyi-nəzərindən həlli vacibdir.
Fərz edəlim ki, Ramana, Zabrat, Balaxanı, Sabunçu və sair neft
mədənləri şəhərə bitişdirildi.
Bununla şübhəsiz ki, şəhər kassası dövlətlənəcək, Mədənlərdən alı-
nan külli gəlir şəhərə gələcəkdir. Şəhər böylə bir bitişmədən şikayət
etməz, bəlkə faidosi də bundadır. Çünki hər zaman şəhərlər qiymətli,
sərvətli ətrafları kəndilərinə bitişdirmək meylində olmuşlardır. Fəqət
mədəndəki əmələlərə böylə bir bitişmək faidəlimidir?
Burasmda heç bir şəkk və şübhə yoxdur ki, firqə, məslək şərikligindən
daha qüvvətli, daha münir bir qüvvət vardır - məişət birligi. Bir şəhər
demokratı ilə bir mədən əmələsi və yainki kənd fəhləsi arasmda məsələ
öz yerlərinə, öz məişətlərinə gəlincə mütləqa fərq vardır. Bir məsləkə
mənsub üç şəhərli ilə iki mədənli təsəvvür etsəniz, bu beş adam şəhər
ilə mədən mənfəəti ortaya gəldikdə bir dürlü düşünə bilməzlər. Mütləqa
şəhərlilər şəhərin, mədərililər də mədənin mənfəətini gözədirlər.
Mədənlər şəhərə bitişsə, hər halda mədən vəkilləri ümumi dumada
şəhər vəkiHərindən artıq olamazlar. Böylə olunca təbiidir ki, mədən
mənfəəti daima şəhər mənfəətindən sonraya qalacaq, hər bir tədbir ha-
man şəhərlilərin nöqteyi-nəzərindən həll olunub, bu nöqteyi-nəzər o
birilərinə üstün gələcəkdir.
İştə, bu kibi həqiqi və təbii cəhətləri nəzərə alaraq ən səmimi demok-
ratlar idarə işlərində geniş surətdə ədəmi-mərkəziyyət üsuli-idarəsini
tətbiq etmək istiyorlar. Bunun üçündür ki, böyük şəhərlərdə mərkəzi
şəhər dumalarından əlavə yenə demokratiyanm tələbi ilə məhəllə du-
malarınm təsviyəsinə lüzum görülüyor.
Halbuki mədənlər şəhərə bitişdirilməyib uyezd ilə bərabər ayrı
bir zemstvo vahidinə ayrılsa (ki böylə təsəvvür olunmaqdadır), o za-
mşn məsələ bambaşqa olur. O zaman mədənlərin gəliri özlərinə qa-
Iır. Q zaman şəhərli mənfəəti mədənlər mənfəətini əzə bilməz. Digər
283
tərəfdən mədən uyezdin kəndlərindən də qorxraaya bilər, çünki uyezd
kəndlərindəki nüfus hər halda mədəndəki nüfusdan artıq degildir.
Mədənlər dəxi daxil olduğu halda bir zemstvo idarəsi təşkili
əmələləri heç bir surətlə qorxuda bilməz. Çünki imdi artıq dövri-sabiq
degildir. Mədən zemstvosunda yenə haman o əmələ, o proletarya özü
oturacaq. Qabaqkj kibi neft mədənçisi və yaxud kənd ağası ağahq edə
bilmiyəcəklərdir,
Mədənlərin hər tərəfdə şəhərə bitişdirilmək xüsusunda qərarlar
alan əmələlər görünüyor ki, atəşin natiqlərin təklif və təşviqlərinə uya-
raq qərarlarmı əcələ surətdə çıxarmışlardır. Fəqət çıxarılan bu qə-
rarları diqqətlə təhlil edərlərsə, görülər ki, bu qərarlar ilə orilär öz mən-
fəətlərinə, həqiqi mənfəətlərinə qarşı gediyorlar. İnqilabçı bir duma
vücudə gətirmək siyasətini icra edən novhəvəslər məsələnin iqtisadi
tərəfini tamamılə unudurlar. Fələ və əmələ mənafeini müdafiə edərkən
o mənafeə zidd getmiş Oluyorlar.
Mədən fəhləsinin iqtisadi və mədəni mənfəəti bütüri sərvət və sama-
nı alıb da şəhərə verməkdə degil. Biləks bu sərvət və samanın idarəsini
öz əlində saxlamaqda, onu muxtariyyətlə idarə edib Öz dərdinə, öz
çövrünə, öz mədəni ehtiyäclarına sərf etməkdədir.
Yəqin məsələ iqtisaddan ziyadə siyasətə bağlıdır. Yəqin ki, mədənləri
şəhərə bağlamaqla şəhər abadlıq və ümuratım mədənlərə götürməkdən
ziyadə mədən inqilabçıhğını şəhərə götürmək məqsədi təqib olunuyor.
Fəqət buna ehtiyac varmıdır? Əcəba, şəhər demokratiyası hanki bir
dəlil ilə özünün inqilabçı olmadığım isbat eləmiş?
Bundan əlavə Bakı dumasma daha ümidli bir inqilab ruhi tabe edən
mədən füqərayi-kasibəsi nə olur, qoy mədənin üzərində, uyezd zems-
tvosunda müasir bir inqilab amili olsun.
Xülasə, məsələyi hanki nöqtədən həll edərsiniz ediniz. Mədənlərin
böylə bir israrla şəhərə bitişdirilmək istənilməsinə ciddi heç bir səbəb
görməzsiniz! Biləks bu bitişik əmələ və kəndçilər mənfəətinə zidd ol-
duğu aşkardır.
Bizə böylə gəliyor ki, demokratiya naminə hərəkət edən firqələr bu
dəfə nəticəsi şübhəli siyasi bir təsir icrası üçün mədən xəlqinin həqiqi
və daimi mənfəətlərini fəda eyliyorlar.
M.Ə.
Ümurat - işlər, əməllər
“Açıq söz”, 3 avqust 1917, JV®536
Dostları ilə paylaş: |