296
Biz müsəlman siyasət kişilərinin hərəkətini Ukrayna və fınlandalıla-
rm hərəkəti hesab etmək istəmiyoruz. Fəqət dövlət içində dövlət kibi
məmləkət müdafiəsi üçün təhlükəli və dövlət nöqteyi-nəzərindən əfv
olunmuyacaq hərəkəti qeyd etməyə bilməriz. Məsələn, xüsusi müsəl-
man alayları təşkilinə qarşı narazılığımızı bəyan etməyə bilməriz.
Həmçinin daimi qoşunun milisiyaya əvəz edilməsi həqqindəki layihəsi
vəqtli və yerli hesab edəmməz. Zira hazırda bu iş onsuz da pozul-
muş orduya pərişanlıq yetirər. Bir də müsəlman qurultayı tələb edi-
yor ki, əhalisinin 4-də bir hissəsindən ziyadəsi müsəlman olan yerlərdə
hökumət komissarı mütləq müsəlman olmalıdır. Necə oluyor ki,
müsəlmanlar bir tərəfdən seçkilərdə bütün müsəlmanlann millətçilik
büməyən sosialistlər ilə bir yerdə getməsini tələb ediyorlar; bir tərəfdən
də öylə millətçilik ibraz ediyorlar ki, bunun üçün hətta sair millətlə-
rin hüququnu ayaq altında almaq istiyorlar. 25 faizdən ziyadə olan
millətin imtiyaza həqqi olduğunu tələblə yerdə qalan 65-70 faizi bu
imtiyazatdan məhrum ediliyor. Məsələn, bir yerdə 65 faiz rus, 35 faiz
müsəlman olursa hakim millət müsəlmanlar olmalıdırlar. Rus sosia-
list və tərəqqipərvər demokrat firqələrindən heç biri böylə tələbatda
bulunmayaraq biləks ümumvətəndaşların müsavat hüquqa malik olma-
sı prinsipini qəbul ediyorlar. Yeni məmləkətdə qeyri-rus yoxdur. An-
caq Rusiya vətəndaşı var. Azad məmləkətdə millətlərin həpsi qanun-
ca təmin olunaraq dövləti və ictimai müəssisələrdə layiq olduqları yeri
tutub qüvvələrini göstərmək imkanı veriləcəkdir. Xudanəkərdə Rusiya
taleyi bəlaya uğrarsa, millətlərin həpsinə fəna olacaqdır. Binaənileyh
ayrı-ayrı millətlərin infraqçulığı öz yerini ümumi məsələyə, Rusiyayı
almanların qələbəsindən azad etməgə buraxmalıdır. Azad məmləkətin
tam hüquqa malik vətəndaşı olmaq istəyən millətlərin həpsi bu məsələ-
yə iştirak etməlidir. Ona görə özünə çox hüquq və imtiyaz qazanıb da
sair millətlərə az vermək fəlakəti xəta, zərərli və dövlət ziddinə olan bir
hərəkətdir.
Biz ruslar bu hərəkətdən böyük ibrət dərsi aldıq. Çünki daxildəki
pozğunluq, ordudakı binizamlıq haman bundan nəşət etmişdir ki, bəzi
siyasilərimiz bütün məmləkətin mənafeyini bir sinfin mənafeyinə tabe
etmək istədilər.
297
Müsəlmanları da bu yola sövq edən haman rəislərdir ki, müsəlmanları
sosializm xəyalatı təpəsinə çıxarmaq, ruslann bütün məmləkətdə sosi-
allıq üsuli-idarəsi tətbiq etmək istərkən aldıqları fəlakətli nəticə kibi
fəlakət çıxara biləcəgini unutuyorlar.
Sosializm xəyalmın puç olduğunu isbat edən fəlakətii dərsdən ibrət
alınmıyorsa, məmləkəti ehtizar halmda çarpışdıran, qulaq tutan pa-
tıltıdan sonra da haman səhv və xətaları təkrar edən rəislər tapılıyor-
sa, bircə ümidimiz buna qalıyor ki, ümumiyyətlə Rusiya və xüsusən
müsəlmanlar yeni böylə bədbəxtliklərdən xilas olarlar. Ümidimiz də
bunadır ki, inanıyoruz müsəlmanların əqli qoymaz böylə rəislərin sövq
etdikləri yol ilə getsinlər.
İnanıyoruz ki, bir çox milyonluq müsəlmanlar böyük anamız olan
Rusiyamn ümumoğullarilə əl-ələ verərək böyük və həşəmətli Rusiya
cümhuriyyəti təşkili və dövlət abadhğı yoluyla gedərlər.
“Açıq söz”, 25 avqust 1917, JV®550
İnfraqçu - ultra qırmızı
Ehtizar - can vermə, axır nəfəs
298
Əql hakim oldu!
Qəhətlik təhlükəsi qarşısında bulunan əmələlər zorlama da olsa
xəlqin evlərini gəzib məkulat aramaq istiyorlar!
İştə, bu təhlükə əmələlərin bu müsranə qərarı üç, dörd gündən bəri
şəhərimizi qorxu içində buraxıb, bütün cəmaət müəssisələrilə siyasi
firqələri əndişələr içində buraxdı. Təşkilatlar əndişədə, cəmaət isə izti-
rab içində idi. Hər tərəfdə bir həyəcan, hər yanda böyük bir yas və hir-
man görülməkdə idi.
Kəndilərinə əmələ və demokratiya nümayəndəsi namı verən məchul
və qeyri-məsul bir qism əmələ cildli orta qarışdıranlar, əmələ konfran-
siyasını istila edərək “olmaz gərək burjuyları gəzək, olmaz gərək evləri
axtaraq, olmaz gərək hər kosin bir put unu varsa tapıb bölüşək” - di-
yordular.
Nəsihət olunuyor - olmuyor, dəlil ğöstəriliyor - yaramıyor, isbat
olunuyor - kar etmiyordu.
Bu hal və ətvari şübhəli olan “izdiham” əql və tədbir ilə həqiqət və
səbatın göstərdigi nə qədər sözlər və işlər varsa heç birini dinləmək
istəməyib öz dedigini yeritmək istiyordu. Sosialist firqələr, Əmələ və
Soldat Vəkillərinin Şurası, inqilab fədailəri hankisi gəlib mətləbi an-
latmaq istiyorsa cavabı haman “daloy burjuy”dan başqa bir şey degildi.
Əhvalı böylə gördükdə insan doğrudan da peşiman oluyordu. Hə-
qiqətən bağrı xun oluyordu. Əcəba, bunlarmıdır o əmələlər ki, on-
lar hürriyyət ordusunun pişrovlarıdır. Əcəba, bunlarmıdır sosia-
listlərin söykəndikləri o əməlpərvər sinif ki, həqiqi hürriyyətlərin ən və
iləridəki mübarizləridir? Onlardırlarsa nərədə bəs məskəni-hürriyyətin
müqəddəsligi, nə olmuş o fikir, nədən hissiyyat damarları korlaşmış,
neçün məsləki-hürriyyət ayaqlar altına ahnmışdır.
Həqiqi hürriyyət tərəfdarı olanları bu hal əndişələrə salıyor. Onlar
xuliqantarın əmələ cildinə girə bildiklərini görüb təəssüf ediyorlardı.
Fəqət həqiqi əmələ sinfinin düşmənləri əksinqilab hazırlığında olanlar
bu ağalar hala gülüyor, sol firqələr üstünə zəhər xəndələr saçıyorlardı.
299
Nəhayət, cəmiyyət, cəraaət öz səsini ucaltdı. Firqələr, təşkilatlar xu-
liqanlıq təhlükəsinin cilovunu aldılar. Konferensiyanı xuliqanlar isti-
lasmdan təmizlədilər. Bu təzahürat işində müsəlman milli komitəsi ilə
“Müsavat” və sair siyasi təşkilatların şayani-qeyd əməgi və müsəlman
əmələ qardaşlarımızın şayani-etina himmətləri görüldü. Kəndisinə
“tyomm” denilən müsəlman əmələsi özünün sair mütəşəkkil demokra-
tiya ilə bərabər məsələdə faideyi-ümumiyyənin hanki qərarda olduğu-
nu haman dərk elədi. Öz huşlu zehnilə o saət anladı ki, avakyanlar onu
xilasa degil, həlakə sürüyorlar. Bildi ki, evləri axtarmaqla aca çörək ta-
pılmaz, biləks ortaya fəsad düşər. Fəsaddan isə qarın doymaz. Bu anla-
yışmı müsəlman fəhləsi Ramanada, Sabunçuda, Binəqazidə, Keşlədə,
Naftalanda və sair yerlərdə tərtib elədigi mitinqləri ilə göstərdigi kibi
şənbə günki konferensiyada bu anlayışmı bütün anlayışlı yoldaşlar ilə
bərabər izhar elədi.
Nəhayət, olduqca gurultulu bir məclis nəticəsində bərqi-həqiqət çax-
dı, fəsad degil sülh, cəhl degil, əql hakim oldu.
Bakı demokratiyası bir neçə gün düşdügü böhrandan xilas olaraq
müfəttinləri degil, müslihləri şad elədi. Göstərdi ki, o hala hürriyyət
tərəfdarıdır. Anlatdı ki, əql onun bütün qərarlarmda hakimdir.
Bunumədəndə çalışan əmələlər isbat etdikləri kibi səlah altında olan
zəhm otkeşhr də isbat etdilər. Bu zəhmətkeşlərin qətnamələrində deni-
lirdi ki, onlar xəlqin məsuniyyət məskənini zorlamaq istəyənlərə qarşı
səlah istemalına belə qərar vermişlərdir.
Yaşasın mütəşəkkil demokratiya, var olsun əsasəti-hürriyyəti
müdafıəyə lıazır olan əskərl
M.Ə.
“Açıq söz”, 28 avqust 1917, JV»552
Hirman - məhrum olma
Ətvar - vəziyyətlər
Xəndə - gülüş
Müslih - sülh və asayişi bərpa edən, barışdırıcı
300
6 ay inqilab
Elani-hürriyyətdən 6 ay keçiyor... Dünki gün Bakı tərtib elədigi
müxtəlif mitinq və leksiyalaria bu keyfiyyəti yad elədi.
Hürriyyət!
Öylə görünüyor ki, bu sözün bundan altı ay əvvəl olan qüvvəti, xəlq
üzərindəki o böyük təsiri daha qalmamışdır.
Nikolay istibdadı rüsvayçılıqla fənayə varmış, şirazei-məmləkət dar-
madağm olmuş, fəlakəti-hərb son dərəcəsini bulmuş, hər kəs üfunətli
qazlar içində boğulmuş, bir günəş, bir nur araya qalmışdı.
Fevralm 27-də o nur parladı. Şəmsi-hürriyyət doğdu.
Bu günəş üfüqə doğru qalxacaq nəsfi-əlnəhari-amalə gələcək, bütün
Rusiya ilə bərabər dünyayı parlatacaqdı.
O günəş daha qürub etməmiş, var, seyr ediyor, nəsfi-əlnəhara doğru
gediyor. Fəqət ortalıq yenə qarışıqdır. Yenə göz-gözü görmüyor. Yenə
narazıhqlar mövcud olub fəlakət və səfalətlər davam etməkdə, arzu olu-
nan həyati-hürriyyət hənuz görünəmiyəcəkdir.
Əvət, hava buludludur.
Əvət, hürriyyət günəşini yalnız altı yüz illik binayi-istibdadınm
yıxıJmasından qopan tozalaq degil, kəsif buludlar dəxi qapayır. Bu
müharibə buludlarıdır.
Hürriyyət elan oluılur-olunmaz və demokratiya hökuməti öz əli-
nə alır-almaz bütün dünyaya qarşı elan elədi ki, Rusiya demokratiyası
kimsədən topraq almayacaq. Kimsədən dava xərci istəməyəcək və bü-
tün millətlərə öz müqəddəratlarını həll etmək ixtiyarı vermək surətilə
hərbi bitirib dünyaya sülh bəxş edəcəkdir.
Rusiya demokratiyasımn bu tarixi bəyanatmdan sonra cəbhələrdə
sükunət hasil oldu. Rəsmi olmasa da, qeyri-rəsmi bir mütarikə hüsula
gəldi. Dan yeri təmizləndi. Daha sabah qırmızıhqla nəzərləri oxşayan
hürriyyət günəşi bütün sədaqətilə didarını göstərdi.
Fəqət tngilis, Fransa və İtaliya imperialistlərinin fışarı Rusiya
imperialistlərinin əqldən ziyadə hissiyyata qapıldıqları sayəsində vaqe
olan təzyiqlərə Rusiya demokratiyası təslim oldu. “Mütarikə” tərk olu-
naraq “hücum” başlandı.
301
Bu hücum yexıi fəlakətlərə səbəb oldu. İnqilab ordusu kəndisinə bağ-
lanan ümidi vermədi. Həm verə də bilməzdi. Çünki daha istibdad za-
mamnda pozulmuş və müasir bir hərbdə iştiraka mühəyya olmadığını
anlamış bir ordu qabil degil, xarüqələr yaradamazdı.
Böylə də oldu. Düşmən fürsətdən istifadə edərək əkshücum etdi. Ar.
qüvvəsinə qarşı çox qüvvələrimiz dayanamadı. Səflər yarıldı. Şəhərlsr
biri-digəri ardından getdi. Nəhayət, Riqa dəxi süqut elədi.
Səfi-hürriyyətdəki qaçqınlığa məmləkət daxilindəki böhran ilə
ərzaq müşkülatı və əksınqilab təşəbbüsləri əlavə edildi.
İştə, bu gördügümüz qaranlıqlar, bu çəkdigimiz qorxular, bu bo-
ğulduğumuz tozanaqlar hürriyyətdən degil, hərbdən hasil olma bir
bəladır. Aftabi-hürriyyəti daldalıyan bu qara buludlar meydani-hərbdən
qalxan tüstüterdir.
Bunu artıq inqilabçı fəhlə flrqələri degil, burjua mətbuatmdan bir
qismi dəxi etiraf etməkdə, məsələn, “Birjovoye vedomosti” qəzetəsi
“müttəfıqlərimiz bizdən fədakarlıq istəyə bilər, fəqət həlakımızı tələb
edə bilməzlər” diyor.
İmperialist müttəfiqlərimizə qalırsa, “həlakətimizi” istəmədikləri
şübhəlidir; Lazımdır ki, Rusiya demokratiyası kəndisi-kəndisini düşün-
sün. Altı ayın ərzindəki səhvlərdən bir dərsi-ibrət alıb nə yapacağmı
anlasm.
Şübhəsiz ki, bütün xarabkarlıqlarm altı ayın ərzində düzəlməsini
istəmək burundan o yanasını görməməkdir. Fəqət hürriyyət günəşini
qara buludlardan təmizləməyincə əhalini hürriyyət günündə olduğu-
muza inandırmaq doğrusu Adəm oğlunun işi degildir!
M.Ə.
“Açıq söz”, 29 avqust 1917, JV®553
Məva - yurd, məkan Fişar - sıxışdırma
Şirazə - nizam-intizam
302
Əksinqilab
Biz burada inqilabın altı ayım xatırlamaqda ikən Petroqraddan yeni
xəbərlər alındı.
Kornilov diktator olmaq istiyor. Onun bu istəyişini Duma əzasından
sabiq hökuməti-müvəqqətə rəisi Knyaz Lvov Kerenskiyə təbliğ eliyor.
Neçə gündən bəri inqilabçı hökuməti-müvəqqətəyə qarşı bir sui-
qəsd hazırlandığı və bu münasibətlə bəzi imperator xanədanına ya-
xın adamların həbsə almdığı bildirilirdi. Görünüyor ki, əksinqilab
təşkilatmın kəşfi onu saxlaya bilməmiş, görünüyor ki, mürtəcelər daha
dərinlərə qədər kök salmış, işə ciddiyyətlə hazırlaşmışlardır.
Kornilov hökuməti-müvəqqətə tərəfindən təyin olunmuş baş ko-
mandandır. Kerenskinin kəndisi tərəfmdən təyin olunan bir gene-
ralın qalxıb bütün hökumətin kəndisinə həvalə olunmasını istəməsi adi
işlərdən degildir. Görünüyor ki, kazaklara istinad edən Kornilov möv-
qeyini möhkəm görüyor ki, böylə bir cəsarətdə bulunuyor.
Bu cəsarət ilk dərəcədə müqabil bir əzm və şiddətə düçar olmuş, Ke-
renski Lvovu tutdurub, Kornilova da istefa təklifində bulunmuşdur və
rədd cavabı alınca onun da tutulmasını əmr etmişdir:
Görülməz bir şiddətlə başlanacaq daxili müharibələrə bir ibti-
da təşkil edən bu qorxunc hadisənin təfsilatmı oxucularımız qismi-
məxsusimizdə taparlar.
Əhvalmın keyfiyyətindən ziyadə bu zamanda mahiyyətini anlamaq
lazımdır.
Rusiya inqilabı bununla üçüncü dövrəsinə giriyor: birinci dövrə Ni-
kolayın əzli və hökuməti-müvəqqətənin burjuaziyadan ibarət olub Du-
madan seçilmə bir heyətə tapşırılması ilə başlamışdı.
Bu dövrə ilk hökumət böhram hasil olunea davam elədi. Bu böh-
ran nəticəsində Milyukovun siyasət işindən çəkilib Əmələ və Soldat
Vəkilləri Şurasınm mərifətilə hökumətə sosialistlər də daxil oldular.
Bu vəqtə qədər bir növ mütarikə hökmündə yaşayan Rusiya “sül-
hü” hücumda görərək hər nə cür olsa da, ordu daxilində mümkün poz-
ğunluğu yoluna qoymaq və düşməni smdırmaq istədi. Bunun üçün Ke-
303
renski ədliyyə vəzirligindən çıxıb hərbiyyə vəzarətinə keçdi. Səfi-hərbə
getdi. Əskərfəri təşviq və tərğib elədi. Sosial-revolyusionerlərlə menşe-
vikləri iqna edərək hücuma başladı.
Hücumun müəssif nəticəsi məlum. Demokratiya səflərində mötəlif
hökumətə narazılığın qüvvətləndigi xatirlərdə hücum siyasətindən na-
razı qalanbolşeviklər propoqandayı qüvvətləndiriyor. Bütünhökumətin
Fəhlə, Əskər və Kəndistan VəkiIIəri Şuralarına verilməsini tələb ediyor-
lar. Şu sırada Finlandiya ilə Ukrayna siyasəti üstündə sosialist vəzirlə-
rin tutduğu məsləkdən istikrahla kadet vozirlər hökumətdən çıxıyorlar.
İkinci böhran hasil oluyor. İyulun 3-ü ilo 5-i arasmda vaqe olan Petroq-
rad hadisələri böhranı daha ziyadə qatılaşdırıyor. Hökumətin tamamilə
Sovetlərə verilməsini tələb edən cərəyan məğlub oluyor.
İnqilabm üçüncü dövrəsi başlıyor. Bu dövrə Kerenskinin sədarətə
keçməsi burjualara olduqca mühüm güzəştlərdə bulunmaq surətilə
qüvvətli bir hökumət vücuda gətirmək istəməsilə ayrıhyor. Sovetlər
etiraf ediyorlar ki, burjuaziyasız keçinə bilməzlər. Buna görə Kerenski
hökumətini qüvvətləndiriyorlar. Kerenski məsləki eyni zamanda bunu
da etiraf ediyor ki, hürriyyətpərvər burjuaziya ilə gərək uyuşsun. Bu-
nun üçün kadetlərlə uyuşuyor. Kadetlər təkrar adamlarım hökumətə
yollayorlar.
Demokratiyanın burjuaziya ilə bu surətlə birləşməsini təyid üçün
mötəlif hökumət Moskvaya gəliyor, “dövlət şurası”nda sosial-demokra-
tiya pişrovlanndan Sereteli ilə burjuylardan Bublikov əl-ələ veriyorlar.
M ötəlif hökumət buradan qüvvətli çıxmaq ümidində ikən görünü-
yor ki, zəif olaraq çıxmış. Kerenski bütün qüvvətini sərf etmişsə də
kadetlərlə Kornilov partiyasmm könlünü tamamilə ala bilməmiş və in-
qilabçı demokratiya mənafeyi naminə Sovetlər tərəfindən vaqe olan
güzəştlər, Sovetlərin buraxılmasını tələb edən Q.Dumadakı sağ dəstə
ilə onlarm başına toplanan ricət cərəyanmı təskin edə bilməmişdi.
İştə, hürriyyətin yarım il müddətində üç dövrə keçirən inqilab imdi
Kornilov xürucilə dördüncü vəxim dövrəsina giriyor.
Əgər bu vəqtə qədər vaqe olan təbəddülat ilə dəgişən dövrələr
hürriyyət və inqilabın bərkişməsi yolunda idisə, imdi başlanan bu dör-
düncü dövrə açıqdan-açığa irtica dövrəsidir.
304
İrtica gəliyor. Həm də mühacim bir vəziyyətdədir. Petroqrad gərək
xaricdəki düşmənə və gərək daxildəki əksinqilabçılara qarşı kəndisini
müdafiə etmək üçün hazırlaşıyor. Paytaxt mühasirə halmda elan olun-
muş. Başda Kerenski olmaq üzrə on iki kişidən ibarət heyəti-müdirə
(diktatura) təşkil olunmuşdur.
Petroqrad ilə ordu içində bu kibi hadisələr vaqe olmaqda ikən Yal-
tadan da Nikolayeviçin qaçdığı xəbər veriliyor. Yeddibaşlı heykəli-
istibdad altı aydan bəri əzilərək gəldiginə baxmayciraq təkrar qımılda-
nıyor, deməkdir.
Bu vəqtə qədər vətən xətərdə, hürriyyətlərimiz təhlükədədir, deni-
lirdi. M əəttəəssüf bu sözlər denilə-denilə qüvvətdən düşmüşdür. Yalnız
bilməlidir ki, bu zamanda söylənən “İnqilab xətərdədir!” nidası gərək
bütün hürriyyətpərəstləri sarsın, hər kəsi yerindən diksindirsin.
Tarix təkrar ediyor. İnqilabımız, inqilabdakı mürşidimiz Fransa in-
qilabmı təqlidə başlıyor. Biz də Fransa inqilabçılarından “Marat”ın
sözlərilə deyəlim:
Ey vətəndaşlar, eşitdigimiz bu həmhəmələr millətin degil, düşmən-
lərinin səsidir; sərvəqt olun!
Sərvəqt olun, müsəlmanlar, huşyar olun, zəhmətkeşlər: kənar edin
məslək ixtilaflarını! Toplaşın al bayraq altma! Müdafiə edin hürriyyəti,
saxlayın inqilabı! Romanovlar tərpəşir, divi-istibdad baş qaldırır.
- Yox olsun istibdad!
M.Ə.
“Açıq söz”, 30 avqust 1917, JV«554
M ötəlif - koalisiya
Tərğib - həvəsləndirmə, rəğbət artırma
305
Vəzifə başına
Petroqrad hadisələri, Kornilov macərası artıq bütün hürriyyət-
pərəstləri, bilxassə amal və m əqsədbrinin təminini hürriyyətdə görən
məhkum istibdad miltətləri, məqhur sərvət zəhmətkeşləri düşündür-
məlidir. Hürriyyət təhlükədə - demək ki, bütün ümidlərimiz, bütün
gözləmələrimiz xətərdədir!
Xudanəkərdə, bugünki macərapərəstlərin əli gətirib inqilab höku-
mətinə qalib gələrlərsə, o zaman kabusi-istibdad təkrar sineyi-amalımı-
za çökəcək, o qanlı pəncələrilə bizi boğmağa başlayacaqdır.
Əcəba, Kornilov macərası sineyi-hürriyyət üzərinə çökəcək kabus-
dur, yoxsa ölüm halmda bulunan divi-istibdadın səkrani-mövt halında
göstərdigi izhari-ümiddir? İştə, əndişənin qəlbləri, ehtiyatlı zehnləri iş-
ğal edən mühüm bir məsələ!
Petroqrad hadisələri münasibətilə vaqe olan dünki mitinqlərdən
bəzisində Kornilov macərasının irticai bir hərəkət olub-olmadığı həq-
qində mübahisə olunmuşdur. Kornilovun sabiqəsi nəzərə ahnaraq bə-
ziləri onun bu hərəkətdə bəlkə də iğfal olunduğunu söyləmişlər. Bu
keyfiyyət bu gün alınan teleqraflarda da qeyd olunmaqdadır. Bu teleq-
raflarda denilir ki, Kornilov bolşeviklərin Petroqradda qüvvətləndiklə-
rini nəzərə alaraq hürriyyəti saxlamaq və müvəqqəti hökumətə yardım
etmək üçün diktaturaya ehtiyac olduğu həqqində iğfal olunmuşdur.
O kibi cəsur bir macəraya təşəbbüs edən Kornilovun kəndi hərokətini
“iğfal” keyfiyyəti ilə izahı macəranm zail olması həqqində alınan
xəbərlə qabili-təlif bir haldadır. Tiflisdə Kerenskidən alman məlumata
görə Kornilov macərası boşa çıxmışdır.
Kornilovun iğfal olunduğu şübhəli olsa da, Kornilov başında Pet-
roqrada yürüməgə başlayan 70 min süvarinin iğfal olunduğuna heç
şübhə yoxdur. Ortada iğfal olmazsa heç bir şəxsdə, heç bir generalda,
heç bir Kornilovda o imkan olmaz ki, 70 minlik bir orduyu məmləkətin
306
böylə məsulİyyətli, təhlükəli bir zamanmda düşməni arxada buraxaraq
paytaxt üzərinə yürütsün.
İğfal olunmuşlar arasında böyük təəssüflərlə xəbər alıyoruz ki, diki
diviziya denilən Qafqasiya könüllü firqəsi də vardır.
Vətən müdafiəsində sinəsini rəşadət nişanları ilə zinətləndirən qaf-
qasiyah “dikaya diviziya” iğfal olunmaymca böylə bir macəraya əlbəttə
ki, qarışmazdı. Bilərdi ki, məmləkətdə buraxdığı cinsdaşları Qafqasi-
ya dağlarmın hürriyyətpərvər övladı, Zaqafqasiya müsəlmanlarmın
zülmdən incimiş ürəkləri onları əbədiyyən təlin edər, adlarını xainlər
taxtasma yazardı.
Qəzetələrdə görülən xəbər doğru isə “dikaya diviziya” şübhəsiz ki,
iğfal olunmuş və bilməyərək mənsub olduğu cəmaətə, onun amalına,
məqsədlərinə böyük bir zərbə vurmuş, hürriyyətpərvər Qafqasiya şa-
nına yaraşmayan tənkiz bir hərəkətdə bulunmuşdur. Biz düşünürüz
ki, Qafqasiya müsəlmanlarımn səsi bu zamanda onlara yetişər, bütün
Qafqasiya müsəlmanlarımn hökuməti-müvəqqətə tərəfində olduğunu
diviziya xəbər alırsa silahlarını əllərindən atar, ölər Petroqrad üzərinə,
hürriyyət və inqilab üstünə yeriməz!
Kornilov kəndi çıxışmı hanki iğfal ilə izah etsə-etsin, aşkardır ki,
Rusiya əksinqilab təşəbbüsləri qarşısındadır.
Bugünki macəranm dəf olunacağı mühəqqəq olunduğu kibi bizə bu-
rası da müəyyəndir ki, Rusiya cəmaəti, mütəşəkkil demokratiya heç bir
vəchlə inqilabm qazandıqlarını asanhqla kimsəyə tərk etməyəcəkdir.
İmammız qəvidir ki, bir daha əski dövrə qayıtmaq, inqilabı məğlub
etmək imkan xaricindədir.
Fəqət böylə bir iman və ümid bizə heç də həqq vermiyor ki, yarını
düşünmədən rahət və fərağətlə oturub bütün qüvvətlərimizi toplama-
ya səy etmiyəlim.
Bütün inqilab firqələri haman “Hazır ol!” əmrini verməkdə - hər
kəsi, hər vətəndaşı, hər hürriyyətpərəsti müdafiəyə çağırmaqdadırlar!
Bu dəvətlərə ləbbeyk demək hər bir müsəlmanın, hər bir türkün bor-
cudur. Çünki hürriyyətimizin, milliyyətimizin, siyasi, mədəni amal və
əfkarımızın müdafıəsi bu dəvətlərə ləbbeyk deməkdə, bu çağıranlarla
bərabər getməkdədir.
307
Hürriyyətin ibtidasından bəri müxtəlif qurultaylarda, məclislərdə,
mitinqlərdə verdigimiz vədlər, elədigimiz bəyannamələr, etdigimiz
beyətlər bunu icab ediyor.
Haydı, millətdaşlar, vəzifə başına!
M.Ə.
“Açıq söz”, 31 avqust 1917, JVa555
Məqhur - qəhr olmuş, məhv olmuş
Səkrani-mövt - sərxoş ölü
Təlin - lənətləndirmə
İğfal - aldatma, qəflətə salma
308
Kornilov macərası
Petroqraddan alınan xəbərlər Kornilov macərasınm keçmiş olduğu-
nu göstəriyorlar. Kerenski ümuma xitabən nəşr elədigi bəyannaməsində
macəramn qüvvətdən düşürüldügünü söylüyor. Sair ordu komandanla-
rı ilə hərbiyyə ərkanı Kornilov hərəkətindən kənarda qalıb generahn öz
başmda olan ordu qitələrindən dəxi Petroqrada nümayəndələr gəlib iğ-
fal olunduqlarım və eyni zamanda da mürtəce komandanların tutulub
cəzalanmalannı tələb ediyorlar.
Kerenskinin verdigi müjdəyə görə daxili müharibədə vətəndaş qam
axıtmaq təhlükəsinin atlamış olduğuna ümid çoxdur.
Bu ümid bu dəfəlik hər nə qədər yerində isə də kornilovçuluğun
rahət oturub da səngərlərini asanlıqla təslim edəcəginə ümidvar olmaq,
keçirməkdə olduğumuz dövri-inqilabın nə kibi bir hal olduğunu anla-
mamaqdır.
Kornilov hərəkəti ilə Petroqradda hasil olan böhran üzərinə ka-
det vəzirlər haman istefaya getmişlərdir. Bunun da zahiri səbəbi o ol-
muşdur ki, sosialist vəzirlər kadet yoldaşlarmdan ayrı iclas edib ov-
zai müzakiro eləmişlərdir. Eyni zamanda teleqraflar bildiriyorlar ki,
hərəkətdən bir az əvvəl Kornilov kadetlərin rəisi Milyukovu qərargaha
çağırmış, fəqət Milyukov bu dəvəti qəbul etməmişdir. Hərəkət xəbəri
çıxdıqda Kerenskiyə müraciət edərək hökuməti-müvəqqətə ilə Korni-
lov arasmda vasitə olmayı təklif eləmişdir. Kerenski isə vaqe olan bu
təklifi qətiyyən rədd edərək Kornilovun bilaşərt və qeyd təslim olma-
sını tələb eləmişdir.
Bu kibi əlamətlərdən görünüyor ki, Kornilov hərəkəti hər halda ka-
det intriqasmın məhvərindədir.
Fəqət intriqa kadetlərə məxsus olsa da hərəkət kadetlərdən daha
sağda olanların da keyfinə müvafiqdir. Sol firqə məhfillərinin şübhə
yoxdur ki, sui-qəsdin ruhu oktyabristlər rəisi Quçkovdur. Rodziyanko
ilə Quçkovun həbsinə dair əmr çıxdığı dəxi teleqraf xəbərlərindəndir.
Pruşkeviçin tutulduğu isə təyid olunuyor.
Dostları ilə paylaş: |