O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti xidirova g. R., Raxmatullayeva f. M

 
Nazorat uchun savollar. 
1. «Mintaqa» tushunchasi nimani anglatadi? Uning turistik mоhiyati izohlang? 
2. “Mintaqaviy turizm” fanining оb’еkti va prеdmеtini ta’riflab bеring? 
3. “Mintaqaviy turizm”fanining vazifalari nimalardan ibоrat?
4. “Mintaqaviy turizm”ning tarmоq iqtisоdiyoti hamda iqtisоdiy gеоgrafiya 
fanlari bilan munоsabati qanday? 

---

16 
2-BOB. MINTAQAVIY RESURSLARNING IJTIMOIY - IQTISODIY 
MAZMUNI VA UNING TURIZMNI RIVOJLANISHIDAGI AHAMIYATI 
2.1. Mintaqaviy turizmning iqtisodiy mazmuni va iqtisodiyotdagi ahamiyati 
Iqtisodiy jarayonlarni tubdan o`zgartirish va modernizatsiyalash sharoitida 
mintaqalarni kompleks rivojlantirish va xizmatlar bozorini shakllantirish bo`yicha 
bir qator muammolar yuzaga kelmoqda. Ushbu muammolarni hal qilish, ularni 
ilmiy-nazariy asoslashni va chuqur tahlil qilishni talab qiladi. 
Xizmatlar bozori muammosini faqatgina makro va mikro darajadagina emas, 
balki mintaqa va mintaqaviy siyosat nuqtai nazardan o`rganish maqsadga muvofiq. 
Mintaqaviy iqtisodiyot o`zining ochiqligi bilan ajralib turadi. Bu xususiyat 
mintaqaviy bozorlarni tovarlar, moliya, mehnat, turizm, informatsion texnologiyalar 
va boshqa turdagi bozorlar bilan o`zaro chambarchas bog’liqligini ko`rsatadi. 
Mintaqaviy 
iqtisodiyot 
umummamlakat 
miqyosida 
shakllanayotgan 
va 
rivojlanayotgan yagona bozor tizimini ajralmas qismi bo`lib, markaziy va tarmoqlar 
(tarmoqlararo) boshqaruvida o`ziga xos o`ringa ega. 
Ilmiy-nazariy asoslarni o`rganishda mamlakat, mintaqalar va tarmoqlar 
o`rtasidagi o`zaro munosabatlarga aniqlik kiritish bilan boshlash kerak. 
Turizmni barqaror rivojlanishida turistik resurslarning iqtisodiy mazmuni 
yotadi. Hozirgi kunda ko’pgina mamlakatlarda turizm milliy iqtisodiyotini 
rivojlantirishning muhim omili hisoblanmoqda. Hozirgi davrda jahon xo’jaligida bu 
sohada band ishchi kuchining ulushi yildan – yilga oshmoqda. Butunjahon 
sayyohlik va turizm kengashi (World Travel and Tourism Council) ma’lumotlariga 
ko’ra 1996 yil turizm sohasida 225 mln. ish o’rni mavjud bo’lgan bo’lsa, 2006 yilga 
kelib, yana 130 mln. ish o’rni ortdi. Hozirgi vaqtda turizm sohasida jahondagi 
mavjud har 10 ta ishchi kuchining biri band. Ayrim mamlakatlarda bu ko’rsatgich 
yanada yuqori. Masalan, Ispaniyada turizm sohasida iqtisodiy faol aholining 8,3 
foizi, Barbadosda – 10,5 foizi, Maltada – 15 foizidan ortig’i band. Turizm ham 

---

17 
respublikamiz iqtisodiyotida qishloq xo’jaligi, sanoat, transport va boshqa 
makroiqtisodiy tarmoqlar qatori o’zining munosib o’rniga ega bo’lishi uchun 
yetarlicha resurslarga ega. Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish imkoniyatlari 
bo’yicha Markaziy Osiyo davlatlari ichida yetakchi hisoblanadi. Turizm turistlar 
ehtiyojini qondirishga qaratilgan faoliyatdir. Mutahassislar turistlarni 6 ta asosiy 
ehtiyojlarini ajratadi: 
1. Rekreatsiya, dam olish; 
2. Og’ayni va tanishlarini ko’rish bo’yicha; 
3. Ish va professional maqsadlar bo’yicha; 
4. Davolanish; 
5. Diniy va ziyoratchilik bo’yicha; 
6. Insonlarning jismoniy, iqtisodiy va ruhiy ehtiyojlaridan kelib chiqib va boshqa 
maqsadlar bo’yicha. 
Yuqoridagi ehtiyojlarni qondirishga turistik faoliyatni amalga oshirish yotadi. 
Bu o’z navbatida iqtisodiy turizm hisoblanib, uni qo’yidagilar asosida 
shakllantiriladi: 
- turistik xizmatlarni ishlab chiqish; 
- turistik mahsulotni shakllantirish; 
- turistik mahsulotni sotish; 
- turistik ehtiyojni qondirish. 
Turizm iqtisodiy kategoriya bo’lib, davlatlardan kelgan turistlarga mahalliy 
xizmatni sotadi, o’z ishchilariga ish-joy sharoitini yaratadi, kirib kelayotgan 
valyutadan daromat oladi. Bir tomondan turizm sohasi turistlarga bevosita xizmat 
qiluvchi tarmoqni taklif qiladi, ikkinchi tomondan turizm bozoriga yo’naltirilgan 
xizmat qilish va moddiy ishlab chiqarish kabi bir-biriga qo’shilgan tarmoqlarning 
o’zaro bog’langan tizimni belgilaydi. Turizm – bu ishlab chiqarish va 
iste’molchining yakdil jarayonidir. Iste’mol obyekti turistik tovar va xizmatlar 
hisoblanib, iste’mol davrida iste’molchining bu tovarlar va xizmatlar qoniqtirishi 
lozim. Bunda turizmning iste’mol qiymati foydali buyumlar tovarlar, qulaylik va 
tabiat manzaralari va xizmatning har xil usulidan kelib chiqadi. Turistik iste’mol bir 
tomondan tovarga va pullik xizmatga ega bo’lishi, ikkinchi tomondan tovarlar 
ko’rinishiga ega bo’lmagan joy, yaxshi muhitni o’z ichiga oladi. Turizmni iqtisodiy 
samarali keluvchi turistlar soni bilan bevosita bog’liq. Turistlar sonni oshib borishi 
bilan, turizm orqali kelayotgan daromad ham oshib boradi. O’z navbatida turistlar 
sonini oshishi turistik qiziqshni orttiradigan obyektlarga, ya’ni turistik resurslarga 
bog’liqdir. 
Turizmning rivojlanishi davlat uchun ham juda foydalidir. Xususan u turizmni 
rivojlantrish evaziga o’z iqtisodiyotining yuksalishiga erishadi, davlat byudjetiga 
tushumlarning ko’payishini ta’minlaydi, tabiiy resurslarni asrab-avaylashga 

---

18 
erishadi, mamlakatning ijtimoiy barqarorligini ta’minlashga harakat qiladi va unga 
erishadi, xalqaro aloqalarga erishadi, madaniy aloqalar kengayadi, valyuta tushumi 
ko’payadi va h.k. Turizm iqtisodiyotning tarkibiy qismi sifatida turistlar qabul 
qiluvchi mamlakatga daromadni keltiradi, qattiq valyuta tushumini ta’minlaydi, 
aholini ish bilan bandlik darajasini oshiradi. Turistlarga xizmat qilish uchun 
mehmonxona kerak bo’ladi. Bu yerda ular ovqatlanishi lozim. Turli shou 
dasturlarda qatnashadilar. Bularning hammasi naqd pul, ko’p hollarda agar ular 
xorijiy turistlar bo’lsa, valyuta tushumining ko’payishini ta’minlaydi. Shu sababdan 
turistik resurslarning turizm faoliyatida iqtisodiy mazmuni oshib boradi. 
Shunday qilib, turistik resurslar iqtisodiyotning tarkibiy qismi sifatida o’ziga 
xos xususiyatlarga ega. Bulardan tashqari resurslar mamlakat hayotiga sezilarli 
darajada ta’sir qiladi. Buning mahalliy aholi uchun ham katta foydasi bor. Ular ish 
bilan ta’minlanadi, turli millat, elat va xalq vakillari bilan muloqotda bo’ladilar va 
ularning turli an’ana va qadriyatlari bilan tanishadilar, doimiy daromad olib turish 
imkoniyati, mahsulotlarni sotish imkoniyatiga ega bo’ladilar, mahalliy aholi imkon 
qadar o’zlarining an’ana va qadriyatlarini namoyish qilish uchun uni saqlab 
qoladilar va unitilganlarini tiklaydilar. Turistik resurslarning iqtisodiy ahamiyati 
yana shundan iboratki, mamlakat tabiati ham turizmni rivojlantirish katta foyda 
beradi. Xususan, mamlakat ekologik barqarorlikni ta’minlash tadbirlari qo’llaniladi, 
tabiat resurslaridan turistlarning rohatlanishi uchun foydalanladi, manzarali 
maydonlarning yaratilishi imkoniyatini tug’diradi, suv, havo, o’rmonlarning tabiiy 
holda saqlanishi uchun harakat qilinib, turistlarni jalb qilinadi.