Pedagogika tarixi fan sifatida. Eng qadimgi davrlardan VII asrgacha ta’lim-tarbiya va pedagogik fikrlar. Reja

4. 4. Alisher Navoiyning asarlarida tarbiya va insonparvarlik masalalari.
From his youth he began to write poems which became very popular with the people.
One of his works we enjoy today, in the collection of poems called "Early Divan".
In 1483, A. Navoiy began composing his "Hamsa" (collection of 5 books). Within 2
years he completed this titanic work, which included a philosophical - didactic
treatise "Confusion of the just"; the love poems "Farkhad and Shirin" and "Leyla
and Medjnun"; "Seven Wanderers" glorifying kindness, justice, devotion and
humanism; and a philosophical treatise on the meaning of life "The Wall of
Iskander"2.
Alisher Navoiy yoshligidan she'rlar yoza boshladi va xalq orasida juda
mashhur bo'ldi. mutafakkirtomonidan yaratilib, "Ilk devon" deb nomlangan she'riy
to'plamdan bugungi kunda juda kо‘plab insonlar bahramand bо‘lmoqdalar. 1483-
yili A. Navoiy o'zining buyuk asari "Xamsa" (5 kitobdan tashkil topgan to'plam)ga
qо‘l urdi. Shoir 2 yil mobaynida bu ulkan falsafiy asarni yakuniga yetkazdi.
Tо‘plam о‘z ichiga didaktik asarbо‘lgan "Mahbubul qulub"; sevgi she'rlarini о‘z
ichiga olgan "Farhod va Shirin" va "Layli va Majnun";mehr-oqibat, adolat, sadoqat
2 http://orexca.com/p_navoiy.shtml
va ezgulikni tarannum etuvchi "Sabbai Sayyor"; va hayot ma'nosini ifodalovchi
"Saddiy Iskandariy " mavzuilaridagi falsafiy risolakо‘rinishiga ega bо‘ldi.
Navoiy ijodining asosini inson va uning ma’naviy dunyosi, muhabbat va go’zallik
tushunchalari haqidagi chuqur uy-xayollar, hayot mazmuni haqidagi fikrlar tashkil
etadi. Shoir nazarida muxabbat – bu insonni yomonliklardan va ehtiyojga
berilishdan forig’ etuvchi ulug’-vor axloqiy kuch. U o’zida olijanoblik va
mardonavor ruhni, vafodorlik-ni, insondagi barcha imkoniyatlar va ma’naviy
kuchlarning faol namoyon bo’lishi yo’llarini aks ettiradi. Inson ruhining go’zallikka
intilishi va bu go’zallik uchun axloqiy jasorat ko’rsatishga tayyorlik Navoiyda
shoirning ijodiy tasavvurida yaratilgan yuksak ulug’vorlik ko’rinishida tasvirlanadi.
Alisher Navoiyning yozishicha, faqat inson Allohning ilmu hikmatiga oshno
qilingan (“Qilding ani orifi ul ma’rifat”), faqat odamga ma’rifat ganji ishonib
topshirilgan. Navoiy Qur’on oyatlariga ishora etib, inson ulug’ligini bunday ta’rif
etadi:
“Karramno” – keldi manoqib anga
“Ahsani taqvim” – munosib anga.
Alisher Navoiy insonga birinchi navbatda hayotdagi kirdikoriga qarab baho
bergan. Inson jamiyatga naf keltirishi, foydali ishlari bilan qadrli. Boshqalarga ziyon
etkazadigan, jamiyat tengligi va osoyishtaligini buzadigan, siyrati suratiga to’g’ri
kelmaydigan kimsalar chin inson emas. U jamiyatning har bir a’zosidan – shohmi,
gadomi – inson nomiga munosib bo’lishlikni talab etadi. Navoiyning fikricha,
yaxshilikning, odamiylikning mezoni – bu xalq g’am tashvishi bilan yashashdir:
Odamiy ersang, demagil odamiy
Oniki, yo’q xalq g’amidin g’ami.