“pedagogs” international research journal issn: 2181-4027 sjif: 995

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 

Volume-9, Issue-2, May - 2022
 
61 
molekulasi orasida kovalent bog‘ hosil bo‘ladi. p-bog‘ning ikkinchi elektroni erkin 
bo‘lib qoladi va hosil bo‘Igan zarra erkin radikal deb ataladi. 
Etilenning polimerlanish reaksiyasi mexanizmini quyidagicha tasvirlash mumkin 
(150 mPa bosim ostida): 
R- + H,C=CH, -*» R:CH,:CH,- R:CH
2
:CH
2
- + CH
2
::CH
2
R:CH
2
:CH
2
:CH
2
:CH
2
- 
Reaksiyaga kislorod initsiatorlik qiladi. Zanjir uzilguncha (ikkita radikal birlashib 
qolguncha) molekulalar bir-biriga bog‘lanib boradi. Natijada (-CH^-CH^-jn 
polimeri hosil bo‘ladi. 
Polikondensatsiya reaksiyasiga molekulasida ikkitadan kam bo‘lmagan funksional 
guruh tutgan moddalar kirishadi. Bu funksional guruhlar har xil bo‘lishi mumkin 
(aminokislotalardagi kabi -NH
2
, -COOH guruhlar, etilenglikol molekulasidagidek 
bir xil -OH guruhlar, dikarbon kislotalar molekulasidagidek bir xil -COOH guruhlar 
bo‘lishi mumkin). Polikondensatsiya reaksiyalarida o‘zaro ta’sirlasha oluvchi 
funksional guruhlar orasida bog‘ hosil bo‘ladi va albatta makromolekula bilan bir 
qatorda quyi molekular modda hosil bo‘ladi: 
HOOC-(CH
2
)
n
-COOH + HO-(CH
2
)
2
-OH + HOOC-(CH
2
)-COOH + ... -*» H00C-
(CH
2
)
n
-C0-0-(CH
2
)
2
-00C-(CH
2
)-CO-... + nH
2
0 
Plastmassalar. Plastmassalar ishlab chiqarilish hajmi jihatidan polimer materiallar 
orasida birinchi o‘rinda turadi. 
• Plastik massalar (plastmassalar, plastiklar) - tabiiy yoki sintetik polimerlar 
(smolalar) asosidagi materiallar bo‘lib, buyum shaklini tayyorlashda yumshoq 
qovushoq holatda, buyumdan foydalanganda shishasimon holatda bo‘ladi. 
Plastmassalar tarkibiga polimerlardan tashqaii unga alohida xususiyatlar beravchi 
boshqa qo‘shimchalar ham kiradi. Bunday qo‘shimchalar quyidagilar: 
• Plastmassalar narxini kamaytirish va mexanik mustahkamligini oshirish 
imkonini beravchi - to‘ldirgichlar (yog‘och uni, gazlama, asbest, shisha tola va 
b.). 
• Materialning elastikligini oshiravchi va sinuvchanligini kamaytiruvchi - 
plastifikatorlar (yuqori haroratlarda qaynovchi murakkab efirlar). 

---