Pedaqoji ünsiyyət və onun quruluşu. Pedaqoji unsiyy

T
ərbiyəvi təsirlərə verilən mühüm tələblər 
T
ərbiyə işində onun metod və formalarının seçilməsi vacib şərtlərdəndir. Bu şərtlərə 
əməl olunmadıqda nəinki şagirdin davranış qüsurları aradan qalxır, əksinə yeni mənfi 
əlamətlərin yaranmasına səbəb olur. Tərbiyəvi tədbirləri tətbiq edərkən müəyyən cəhət-
l
ər nəzərə alınmalıdır. 
1. 
Şagirdin yaş və fərdi xüsusiyyətləri.
2. 
Şagirdin daxil olduğu kollektivin xüsusiyyətləri.
3. T
ərbiyəvi tədbirin tətbiq olunduğu konkret şərait.
T
ərbiyə işində müvəfəqiyyət yalnız müəllimin öz təsirini necə mənalandırmasından de-
yil, h
əm də şagirdin onu necə, hansı mənada anlamasından asılıdır. Başqa sözlə, tərbi-
y
əçi öz təsirində bir məna, şagird isə başqa məna görür. Yaşlılarla uşaqlar arasında baş 
ver
ən belə anlaşılmazlıq psixologiyada “məna maneəsi” adlanır. Bu cür məna maneəsi 
2 münasibətdə büruzə verir: 
1. 
Konkret adama münasibətdə. 2.Konkret tələbə münasibətdə
Şagirdlərin davranışını istiqamətləndirmənin və təşkil etmənin müxtəlif yolları 
vardır və onlar aşağıdakılardır: 
1. 
Əxlaqi söhbətlər. 2. Şəxsi nümunə. 3. Şagirdin rəğbətləndirilməsi və cəzalandırıl-
ması. 4. Özünü tərbiyə 
Qeyri-
müəyyən ünvana deyilən söz priyomunun da öz xüsusiyyətləri vardır. Müəllim cə-
za t
ədbirlərinin təxirə salınması priyomundan istifadə edərək şagirdə nöqsanlı əməllərini 
gördüyü hiss etdirsə də özünü təmkinli aparır, olmuş hadisəyə sözlə və ya mimika ilə öz 
münasibətini bildirir, lakin konkret “ünvan” göstərmir. O kiminsə adını ayrıca qeyd etmir. 
Müəllim ünvansız danışır, lakin nöqsanı ətraflı təhlil edir, onun mahyyətini mənəvi ölçü-
l
ərlə aydınlaşdırır. O, söhbəti məharətlə elə qurur ki, şagird tənqidi sözlərin məhz ona 
aid olduğunu hiss edir. Tərbiyəçinin uğurlu fəaliyyətinin əsas planı yalnız real surətdə 
özünü göstərmiş nəticələr deyil, həm də pedaqoji təsirlərin nəticələrinin layihələşdirilmə-
sidir. Xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, tərbiyədə güman edilən nəticələr son həddə qədər 
aydın olmalıdır. Biz bu günün usta tərbiyəçilərinə tərbiyə işinə bu cür məsuliyyətlə 
yanaşmalarını bir daha tövsiyə edirik. 

---

“Çətin” uşaqlar və onlarla aparılan tərbiyəvi işlərin xüsusiyyətləri 
Psixoloji 
ədəbiyyatlarda tez-tez “çətin uşaqlar” sözünə rast gəlmək olur. Müəllim və tər-
biy
əçilər çox vaxt bəzi uşaqların “çətinliyindən” şikayətlənirlər. “Çətin” uşaqların sırasına 
sözə baxmayan, şıltaq, tərs, intizamsız, kobud, tənbəl, yalançı və s. uşaqları daxil edir-
l
ər. Bu cür uşaqlar pedaqoji baxımsızlıqdan irəli gəlir. Hələ kiçik məktəbli dövründə belə 
uşaqların yarandığını qeyd edirlər. Onlar 3 qrupa bölünürlər: 
1. T
əcavüzkar uşaqlar. 2. Yüksək emosionallığa malik uşaqlar. 3. Utancaq, tez tə-
sirl
ənən, küsəyən, qorxaq uşaqlar. 
Kiçik məktəblilərdə emosional pozğunluğa səbəb olan amillər müxtəlifdir və onlar aşağı-
dakılardır: 
-T
əbii xüsusiyyətlər 
-Ail
ə tərbiyəsinin tipi (uşağı rədd etmək, həyəcanlı-vasvası tərbiyə, eqoistik tərbiyə) 
-
Müəllimlərin münasibəti 
-M
əktəb psixoloqunun təsiri. Yeniyetməlik yaşında isə “çətin” yeniyetmələrin 4 tipini 
f
ərqləndirirlər: 
- 
Emosional-
iradi inkişafında qüsurları olan yeniyetmə, 
- 
Pedaqoji 
baxımsız və əxlaqi təcrübələrə yiyələnməyən yeniyetmə. 
– 
Əlverişsiz inkişaf şəraiti və 
ya t
əcrübəçinin düzgün apara bilmədiyi iş nəticəsində “çətin” böyüyən yeniyetmə. 
– 
“Xüsusi” çətin tərbiyə olunanlar. 
Çox zaman məktəbdə bu cür uşaqlarla aparılan profilaktik iş sistemsiz və az 
m
əqsədəyönəlmiş olur. Tərbiyəvi təsir tədbirləri tərbiyəni deyil, uşaqdan əvəz çıxmaq və 
qisas almağı xatırladır. Bu baxımdan müasir psixologiyanın nailiyyətləri məktəb hə-
yatına tətbiq edilməlidir. İlk növbədə bu cür uşaqların əmələ gəlməsinin səbəblərini 
araşdırmaq psixoprofilaktika sahələrindən istifadə etmək lazımdır. Professor B. Əliyevin 
v
ə dosent Cabbarovun qeyd etdikləri kimi zaman keçdikcə şəxsiyyətin formalaşmasına 
t
əsir göstərən amillərin məzmununun dəyişilməsi probleminə yeni konteksdən yanaşıl-
masını zəruri edir. Onların fikrincə şəxsiyyət və təhsil mühiti əlaqədə götürülməli, 
konkret t
əhsil şəraitinin şəxsiyyətin formalaşmasına göstərdiyi təsir ayırd edilməlidir. 
T
əlim materiallarının, onların tədrisi metodikasının şəxsiyyətlə bağlılığına hərtərəfli 
diqq
ət yetirilmir. Şagird və tələbənin şəxsiyyət kimi formalaşması üçün zəruri olan 
özünütəsdiqə və gerçəkləşdirməyə təlim prosesində şərait yaradılmalıdır. 

---