Pereira İddia Ediyor
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Francisco Franco’ya Saygı yazılmış bez bir pankart gördü Pereira.
Altında, daha küçük har lerle: İspanya’daki Portekizli Askerlere Saygı. Pereira, hemen o anda, bunun Salazar yanlısı büyük bir şenlik olduğunu, bu yüzden de polisin önlem almaya gerek görmediğini anladığım iddia ediyor. Ve işte o zaman birçok kişinin yeşil gömlek giydiğini ve boyunlarına mendil bağladıklarını fark etti. Yıldırım çarpmışa dönerek durdu ve aynı anda farklı birçok şey geçti kafasından: Monteiro Rossi’nin de onlardan biri olabileceği düşündü kavunlarını kanla lekeleyen Alentejolu arabacıyı düşündü onu burada görseydi Peder Antonio’nun ne diyeceğini düşündü Bütün bunları düşündü ve bekçinin uyukladığı sıraya çöküp düşüncelere daldı. Daha doğrusu, kendisini müziğe bıraktı, çünkü her şeye karşın, müzik hoşuna gidiyordu. Biri viyola, öteki gitar çalan iki ihtiyarın çaldıkları, gençliklerinden, üniversite öğrencisi oldukları ve yaşamı ışıl ışıl bir gelecek gibi düşledikleri dönemden kalma, yüreğe işleyen Coimbra ezgileriydi. Kendisi de, o dönemdeki öğrenci şenliklerinde viyola çalardı, zayıf ve çevikti ve genç kızlar ona âşık olurlardı. Onun için deli olan ne kadar da çok güzel genç kız vardı. O ise, tersine, şiirler yazan ve sık sık başı ağrıyan, kırılgan ve solgun ufak tefek bir kıza tutulmuştu. Sonra yaşamındaki başka şeyleri düşündü, ama Pereira bunlardan söz etmek istemiyor, çünkü bunların sadece ve sadece kendine ait olduğunu ve elinde olmadan geldiği bu şenliğe bir şey katmayacağını iddia ediyor. Daha sonra Pereira, ince uzun boylu, açık renk gömlek giymiş bir delikanlının, oturduğu masadan kalkıp iki ihtiyar müzisyene katıldığını gördü, diye iddia ediyor Pereira. Ve kimbilir neden, kanı kaynadı delikanlıya, belki de bu delikanlıda kendini görmüştü, sanki Coimbra dönemine geri gitmişti, bir anlamda delikanlı ona benziyordu, görünümü değil, devinimi, biraz da alnına düşen tutamıyla saçları. Delikanlı Italyanca bir şarkı, O sole mio’yu söylemeye başladı. Pereira sözleri anlamıyordu, ama güç ve yaşam dolu, güzel ve duru bir şarkıydı, yalnızca ‘benim güzel güneşim’ sözcüklerini anlıyordu, hepsi de o kadardı. Delikanlı şarkı söylerken, yeniden ha if bir Atlantik esintisi çıktı. Akşam serindi, her şey gözüne güzel göründü, sözünü etmek istemediği geçmiş yaşamı, Lizbon, renkli ampullerin üzerinde görünen gökkubbe ve içinde büyük bir özlem duydu Pereira ama neye özlem duyduğunu söylemek istemiyor. Her neyse, şarkı söyleyen delikanlının, öğle sonrası telefonda konuştuğu kişi olduğunu anladı, öyle ki delikanlı şarkısını bitirdiğinde oturduğu sıradan kalktı, çünkü merakı çekingenliğinden daha ağır basıyordu. Küçük masaya yönelip delikanlıya seslendi: Bay Monteiro Rossi sanırım. Monteiro Rossi, ayağa kalkmak için hamle yapınca küçük masaya çarptı ve önünde duran bira bardağı devrilerek bembeyaz pantolonunu lekeledi. Ozür dilerim, diye kem küm etti Pereira. Sakarlık bende, dedi delikanlı, sık sık gelir başıma, siz Lisboa gazetesinden Doktor Pereira olmalısınız, buyrun oturun lütfen. Ve elini uzattı. Pereira, küçük masaya otururken biraz rahatsızlık duyduğunu iddia ediyor. Yerinin orası olmadığını, tanımadığı biriyle milliyetçi bir şenlikte karşılaşmasının saçmalığını, Peder Antönio’nun bu davranışı onaylamayacağını, evine dönüp karısının portresiyle konuşmak, ondan özür dilemek istediğini düşündü. Bu karmaşık düşünceler sayesinde, söyleşiye girmek için doğrudan bir soru sorma cesaretini buldu ve kafasında pek tartmadan Monteiro Rossi’ye sordu: Salazar yanlısı gençlerin şenliği demek, siz de Salazar gençliğinden misiniz? Monteiro Rossi, alnına düşen tutamı geri atıp yanıtladı: Felsefe diplomam var, felsefe ve edebiyata ilgi duyuyorum, ama bunun Lisboa ile ne gibi bir bağlantısı olabilir? Bir bağlantısı olabilir, diye karşılık verdiğini iddia ediyor Pereira, çünkü biz özgür ve bağımsız bir gazete çıkarıyor, politikaya da bulaşmak istemiyoruz. O sırada, iki ihtiyar yeniden çalmaya başladı, melankolik tellerinden Francocu bir şarkı yayılıyordu, ama Pereira, rahatsızlığına rağmen oyuna katılmış olduğunu ve rolünü sürdürmesi gerektiğini kavradı. Garip bir biçimde, bunu yapabileceğini, çünkü dizginlerin kendi elinde bulunduğunu da anladı, çünkü kendisi Lisboa gazetesinden Doktor Pereira’ydı ve karşısındaki delikanlı ağzının içine bakıyordu. Böylece söze başladı: Olüm hakkındaki yazınızı okudum, bana çok ilginç geldi. Olüm hakkında bir inceleme kaleme aldım, diye karşılık verdi Monteiro Rossi, ama hepsini kendi kafamdan uydurmadığımı söylememe izin verin, derginin bu incelemeden yaptığı geniş alıntıyı kopya ettim, itiraf ederim, bir kısmını Feuerbach’tan, bir kısmını da bir Fransız tinselciden, profesörün kendisi bile fark etmedi, bilirsiniz, profesörler sanıldığından daha cahildirler. Pereira, bütün akşam sormak istediği soruya geçmeden önce hayli tereddüt ettiğini iddia ediyor, nihayet garsonluk yapan yeşil gömlekli gence içecek bir şeyler ısmarladıktan sonra soruyu sormaya karar verdi. Kusuruma bakmazsanız, dedi Monteiro Rossi’ye, alkol kullanmıyor, sadece limonata içiyorum, bir tane ısmarlayacağım şimdi. Ve limonatasını yudumlarken, sanki biri duyabilirmiş de kınayabilirmiş gibi alçak sesle sordu: Ya siz, özür dilerim, şey sormak istiyordum, ölüm sizi ilgilendiriyor mu? Monteiro Rossi’nin yüzü geniş bir gülümsemeyle aydınlandı. Pereira bundan rahatsız olduğunu iddia ediyor. Ne diyorsunuz, Doktor Pereira, diye haykırdı Monteiro Rossi, beni yaşam ilgilendiriyor. Sonra daha alçak sesle sürdürdü: Bakın Doktor Pereira, ölümden bıktım artık, iki yıl önce annem öldü, Portekizliydi ve öğretmenlik yapıyordu, beyin anevrizmasından -bir damarın patladığını söylemek için zor bir sözcük- göz açıp kapayıncaya kadar gitti; geçen yıl, babam da aniden öldü, Italyan’dı ve Lizbon Limanı’nın tersanelerinde gemi mühendisi olarak çalışıyordu, bana biraz para bıraktı, ama bu para suyunu çekti bile; Italya’da yaşayan bir büyükannem var, ama oniki yaşımdan beri görmedim onu, ayrıca Italya’ya gitmek de istemiyorum, orada durum bizimkinden de beter anlaşılan; yani ölümden gerçekten bıktım, Doktor Pereira, açık sözlülüğümü bağışlayın ama, bunu neden soruyorsunuz? Pereira, limonatasından bir yudum aldı, elinin tersiyle dudaklarını silip karşılık verdi: Çünkü bir gazetede ölen yazarlara övgüler düzmek ya da önemli bir yazar öldüğünde bir ölüm yazısı hazırlamak gerekir, ama bir ölüm yazısı da öyle ayaküstü yazılmaz, hazırda bulundurmak gerekir, bu yüzden zamanımızın önemli yazarları için önceden ölüm yazıları hazırlayacak birini arıyorum, bir düşünün hele, yarın Mauriac ölüp gitseydi, nasıl çıkardım işin içinden? Pereira, Monteiro Rossi’nin bir bira daha ısmarladığını iddia ediyor. Geldiğinden beri, delikanlı en azından üç bira yuvarlamıştı, kafayı bulmuş olmalıydı, hiç değilse çakırkeyif olmuştu. Monteiro Rossi, alnına düşen tutamı geri atıp şöyle dedi: Doktor Pereira, birkaç dil bilirim ve zamanımızın yazarlarını tanırım; ben, yaşamı seviyorum, ama ölümden söz etmemi istiyorsanız ve bu akşam Napoliten bir şarkı söylemem için para verdikleri gibi siz de para veriyorsanız yapabilirim, öbür güne sizin için Garcia Lorca üzerine bir anma yazısı hazırlarım. Garcia Lorca’ya ne dersiniz? Temelde Ispanyol avangardını yarattı, bizim Pessoa’mızın Portekiz modernizmini yaratması gibi tıpkı. Ayrıca Garcia Lorca çok yönlü bir sanatçıdır, şiirle, müzikle ve resimle uğraşmıştır. Pereira, en uygun kişinin Garcia Lorca olmadığını düşündüğünü söyledi, diye iddia ediyor Pereira, yine de ölçülü ve sakınımlı bir şekilde söz edilmesi koşuluyla, denenebilirdi, sadece sanatçı kişiliğine değinilmek, durum gereği hassas olabilecek başka özellikleri bir kenara bırakılmalıydı, işte o zaman, Monteiro Rossi büyük bir doğallıkla şöyle dedi: Bakın, böyle damdan düşer gibi söylediğim için kusura bakmayın, Garcia Lorca’yı anma yazısını hazırlayacağım, ama siz bana biraz avans veremez misiniz? Yeni bir pantolon almam gerekiyor, üstümdeki lekeli, yarın üniversiteden tanıdığım ve biraz sonra beni almaya gelecek bir kızla çıkacağım, arkadaşlarımdan biridir ve ben ondan çok hoşlanıyorum, onu sinemaya götürmek isterdim. 4 Gelen genç kızın başında hasır bir şapka vardı, diye iddia ediyor Pereira. Açık tenli, yeşil gözlü ve biçimli dudakları olan çok güzel bir kızdı. Askıları sırtında çaprazlaşarak yumuşak ve dik omuzlarını açığa çıkaran bir elbise giymişti. Işte Marta, dedi Monteiro Rossi. Marta seni Lisboa'dan Doktor Pereira ile tanıştırayım, bu akşam beni işe aldı, bundan böyle gazeteciyim, gördüğün gibi kendime bir iş buldum. Kız yanıtladı: Memnun oldum, ben Marta. Sonra, Monteiro Rossi’ye dönerek, “Böyle bir eğlenceye neden geldiğimi bilemiyorum doğrusu, ama madem geldim ve müzik davetkâr, akşam havası da ne is olduğuna göre, belki beni dansa kaldırırsın, küçük budalam benim,” dedi. Pereira masada tek başına kaldı, bir limonata daha ısmarlayıp küçük yudumlarla içti, bir yandan da yanak yanağa, ağır ağır dans eden iki genci seyrediyordu. Pereira, o anda yeniden geçmiş yaşantısını, olmayan çocuklarını düşündüğünü iddia ediyor, ama bu konuda başka açıklama yapmak istemiyor. Danstan sonra, gençler gelip küçük masaya oturdular ve Marta, sanki başka bir şeyden söz edercesine, “Bugün bir Lisboa aldım, ne yazık ki polisin arabasında katlettiği Alentejolu hakkında tek sözcük yok, bir Amerikan yatından bahsediliyor, pek ilginç bir haber olduğunu sanmıyorum,” dedi. Pereira, yersiz bir suçluluk duygusuyla yanıtladı: Müdür tatilde, kaplıcalarda, ben de sadece kültür sayfasıyla uğraşıyorum, çünkü bilmem biliyor musunuz, Lisboa gelecek haftadan itibaren bir kültür sayfası yayınlamaya başliyor, sorumlusu da benim. Marta şapkasını çıkarıp masanın üzerine koydu, serbest kalan kızıl hareli kumral bir saç çağlayanı omuzlarına döküldü, diye iddia ediyor Pereira. Arkadaşından birkaç yaş daha büyük gibi duruyordu Marta, yirmialtı ya da yirmiyedi yaşlarında olabilirdi. Pereira kıza sordu: Ya siz, siz ne yapıyorsunuz? Bir ithalat-ihracat şirketi için ticari mektuplar kaleme alıyorum, diye yanıtladı Marta, yalnız sabahları çalışıyorum, böylece öğleden sonraları kitap okuyup gezinebiliyorum, bazen de Monteiro Rossi’yi görebiliyorum. Pereira, genç kadının, delikanlıdan sanki iş arkadaşıymış gibi soyadıyla, Monteiro Rossi diye söz etmesini tuhaf bulduğunu iddia ediyor, her neyse, itiraz etmedi Pereira, konuyu değiştirdi ve sırf laf olsun diye, “Sizin Salazar gençliğine bağlı olduğunuzu sanmıştım,” dedi. “Ya siz?” diye karşılık verdi Marta. Ha, dedi Pereira, gençliğim elden gideli epey zaman oluyor, politikaya gelince, beni ilgilendirmediğini bir kenara bırakırsak, fanatik insanlardan hoşlanmam, dünyanın fanatik insanlarla dolu olduğu görüşündeyim. Fanatizmle inancı karıştırmamak gerekir, diye karşılık verdi Marta, çünkü insanın idealleri olabilir, örneğin insanların özgür, eşit ve kardeş olmaları gibi, kusuruma bakmayın, işte yine Fransız Devrimi’ni ezbere okumaya başladım, Fransız Devrimi’ne inanır mısınız? Kuramsal olarak evet, diye yanıtladı Pereira ve ‘kuramsal’ sözcüğünü kullandığına pişman oldu, çünkü ‘uygulamada evet’ demiş olmayı isterdi; ama temelde içinden geçeni söylemişti. O sırada, iki ihtiyar, biri viyolası, öteki gitarıyla Fa Majör bir valse girişti ve Marta, “Doktor Pereira, bu valsi sizinle yapmak isterdim,” dedi. Pereira kalktı, diye iddia ediyor Pereira ve kolunu uzatıp kızı dans pistine götürdü. Bu valsi neredeyse kendinden geçerek yaptı, sanki göbeği ve bütün etleri bir sihrin etkisiyle yok olmuştu. Dans ederken, Praça Alegria’nın renkli ampullerinin üzerindeki gökyüzüne bakıyordu, kendini ufacık hissetti, evrende eriyip gitmişti sanki. Yaşlıca şişman bir adam, evrenin herhangi bir yerinde bir genç kızla dans ediyor, diye düşündü, aynı anda yıldızlar dönüyor, evren deviniminde, belki de biri sonsuzdaki bir gözetleme kulesinden bize bakıyor. Sonra küçük masalarına döndüler ve Pereira hayal kurduğunu iddia ediyor: Neden çocuğum olmadı benim? Bir limonata daha söyledi, midesine iyi geleceğini düşündü, çünkü öğle sonrası, bu bunaltıcı sıcak nedeniyle hazım güçlüğü çekmişti. Marta’ya gelince; iyice rahatını bulmuş bir tavırla çene çalıyordu. Monteiro Rossi, gazeteniz için hazırladığınız tasarıdan söz etti bana, dedi. Bence güzel bir ikir, gitme zamanı gelmiş bir sürü yazar var; neyse ki kendine D’Annunzio dedirten dayanılmaz Rapagnetta birkaç ay önce çekip gitti, ama şu yobaz Claudel de yetti artık, öyle düşünmüyor musunuz? Katolik eğilimli gazetenizin seve seve ondan söz edeceğine hiç kuşkum yok, ayrıca şu aşağılık Marinetti, ne pis herif, savaş ve Havan topu türküleri söyledikten sonra, Mussolini’nin kara gömleklilerinden yana çıktı, onun da yok olması iyi olurdu. Pereira ha iften terlemeye başladı, diye iddia ediyor Pereira, sonra mırıldandı: Genç bayan, daha alçak sesle konuşun, nerede bulunduğumuzun farkında değilsiniz galiba. Bunun üzerine Marta şapkasını taktı ve sıkıldım buradan, sinirime dokunuyor, göreceksiniz birazdan askeri marşlar söylemeye başlayacaklar, sizi Monteiro Rossi’yle baş başa bırakayım, konuşacaklarınız vardır herhalde, beni sorarsanız, Tejo’ya kadar yürüyeceğim, temiz hava solumaya gereksiniyorum, iyi geceler, görüşmek üzere, dedi. Pereira, kendini yatışmış hissettiğini iddia ediyor; limonatasını bitirdi, bir tane daha söylemeye niyet etti, ama karar veremedi, çünkü Monteiro Rossi’nin orada daha ne kadar kalmak istediğini bilmiyordu. Bir şeyler daha içmeye ne dersiniz, diye sordu. Monteiro Rossi kabul etti, bütün akşam boş olduğunu ve canının edebiyattan söz etmek istediğini söyledi. Buna öyle seyrek fırsat buluyordu ki! Genelde felsefeden la lıyor, sadece felsefeden bahseden insanlar tanıyordu. Bu noktada Pereira, başarısız bir aydın olan amcasının tekrarlayıp durduğu bir cümleyi anımsayıp yüksek sesle söyledi: “Felsefe sadece gerçekle uğraştığı izlenimini verir, ama belki de düşlemleri dile getirir, edebiyatsa sadece düşlemlerle uğraştığı izlenimini verir, ama belki de doğruyu dile getirir.” Monteiro Rossi gülümsedi ve bu tanımın her ikisine de uygun düştüğü görüşünde olduğunu belirtti. O zaman Pereira sordu: Bernanos hakkında ne düşünüyorsunuz? Başta biraz şaşırmış görünen Monterio Rossi sordu: Şu Katolik yazar mı? Pereira şaşırmış görünen bir baş işaretiyle onayladı. Monteiro Rossi alçak sesle şöyle dedi: Bakın, Doktor Pereira, size telefonda da söylediğim gibi, ölüm konusunda fazla kafa yormadığım gibi, Katoliklik hakkında da pek düşünmüyorum. Babam gemi mühendisiydi. Gelişmeye ve tekniğe inanan, pratik bir adamdı ve bana bu yönü ağır basan bir eğitim verdi. Italyan olduğu doğrudur, ama belki de beni biraz Ingiliz usulü, gerçeğin pragmacı yönüyle eğitti. Edebiyatı severim sevmesine, ancak zevklerimiz uyuşmuyor olabilir, en azından bazı yazarlar konusunda, ne var ki, çalışmak zorundayım ve sizin de, gazetenizin müdürünün de arzu ettiğiniz bütün yazarlar hakkında önceden ölüm haberleri hazırlamaya razıyım. Işte o zaman Pereira birden diklenme ihtiyacı hissetti, diye iddia ediyor Pereira. Bu delikanlının ona meslek ahlâkı dersi vermeye kalkışmasını biraz abartılı bulmuş, genç adamın küstah olduğunda karar kılmıştı. Kendisi de küstah bir tavır takınmaya karar vererek söze başladı: Edebi seçimlerimde müdürüme bağımlı değilim. Edebiyat sayfasının sorumlusu benim ve beni ilgilendiren yazarların seçimini de ben yaparım, işte bu yüzden, görevi size verme kararı da benden çıkıyor, benden size tam yetki; ben Bernanos ile Mauriac’ı önermek niyetindeydim, çünkü bu yazarlardan hoşlanıyorum, ama bundan böyle ona da karışmıyorum, siz karar verin, dilediğiniz gibi yapın. Pereira, mezuniyet tezini arakladığını açıkyüreklilikle itiraf eden, fazla tanımadığı bir delikanlıya müdürüyle arasındaki ilişkiyi zedeleme pahasına öyle bir yetki vermekle ölçüyü biraz fazla kaçırdığı için hemen o an pişmanlık duyduğunu iddia ediyor. Bir an için kendini tuzağa düşmüş gibi hissetmiş, bile bile budalaca bir konuma düştüğünün bilincine varmıştı. Ama bereket versin Monteiro Rossi lafı değiştirip Bernanos’dan bahsetmeye başladı, belli ki, adamı iyi tanıyordu. Sonra, “Bernanos yürekli bir adamdır, ruhunun yeraltı geçitlerinden söz etmekten korkmaz,” dedi. Ruh sözcüğünü işitince, Pereira kendini daha iyi hissetti, diye iddia ediyor Pereira, sanki bir merhem sayesinde hastalıktan kurtulmuş gibi oldu ve hemen atılıp saf bir edayla sordu: Bedenin dirilişine inanıyor musunuz? Hiç düşünmemiştim, diye yanıtladı Monteiro Rossi, beni ilgilendiren bir sorun değil. Belki yarın yazı işlerine uğrayabilirim. Bernanos’un ölümü için önceden bir yazı da hazırlayabilirim, ama içten konuşmam gerekirse, Garcia Lorca için bir anma yazısını kaleme almayı yeğlerim. Elbette, dedi Pereira, yazı işleri benim, Rua Rodrigo da Fonseca, altmışaltı numaradayım. Rua Alexandre Herculano yakınında, Yahudi kasabının iki adım ötesindedir. Kapıcı kadınla karşılaşırsanız hiç oralı olmayın, cadalozun tekidir, Doktor Pereira ile buluşacağınızı söyleyin ve kadınla fazla la lamayın, polis muhbiri olabilir. Pereira, bunu neden söylediğini bilmediğini iddia ediyor, belki de kapıcı kadından ve Salazar polisinden nefret ettiği içindi, her neyse aklından böyle geçmişti, amacı daha tanımadığı bir delikanlıyla sözde bir suç ortakhğı yaratmak değildi kesinlikle: Hayır, amacı bu değildi, gerçek nedeni de bilmediğini iddia ediyor Pereira. 5 Ertesi sabah kalktığında, iki dilim ekmek arasında peynirli bir omlet buldu mutfakta, diye iddia ediyor Pereira. Saat ondu, temizlikçi kadın saat sekizde geliyordu. Oğle yemeği niyetine yazı işlerine götürmesi için hazırlandığı belliydi sandviçin. Piedade onun sevdiği şeyleri iyi bilirdi ve Pereira peynirli omlete bayılırdı. Bir incan kahve içti, yıkandı, ceketini giydi, ama kravat takmamaya karar verdi. Yine de kravatı katlayıp cebine koydu. Çıkmadan önce, karısının portresinin önünde durup konuştu: Monteiro Rossi adında bir delikanlı buldum, dışarıdan çalışıp erken ölüm haberleri hazırlaması için işe almaya karar verdim, çok uyanık biri olduğunu düşünüyordum, ama tersine biraz şaşkın çıktı. Oğlumuz olsaydı, onun yaşlarında olacaktı, alnına düşen bir tutam saçla biraz bana benziyor, benim de alnıma bir tutam saçın düştüğü günleri anımsıyor musun? Coimbra zamanıydı, neyse, şimdilik sana ne anlatacağımı bilemiyorum, göreceğiz, bugün yazı işlerine geliyor, bir ölüm yazısı da getireceğini söyledi, çok güzel bir kız arkadaşı var, adı Marta, bakır rengi saçları var, biraz fazla rahat davranıyor ve uluorta politikadan söz ediyor, işte böyle, bakalım ne olacak. Rua Alexandre Herculano’ya giden tramvaya bindi, sonra zahmetle Rua Rodrigo da Fonseca’ya kadar yokuşu çıktı. Giriş kapısına vardığında, terden sırılsıklamdı, kavurucu bir gündü. Avluda her zamanki gibi kapıcı kadınla karşılaştı. Kadın, “Günaydın Doktor Pereira,” dedi. Pereira bir baş hareketiyle kadını selamlayıp merdivenleri tırmandı. Yazı işlerine girer girmez ceketini çıkarıp vantilatörü çalıştırdı. Ne yapacağını bilmiyordu, saat on ikiye gelmişti. Aklına omletli sandviçini yeme ikri geldi, ama daha erkendi. Işte o zaman ‘Anımsamalar’ başlıklı kısa makaleyi anımsadı ve yazmaya girişti. ‘Büyük şair Fernando Pessoa aramızdan ayrılalı tam üç yıl oldu. Pessoa Ingiliz eğitimi almış olmasına karşın, Portekizce yazmayı seçmişti, çünkü vatanının Portekiz dili olduğunu savunuyordu. Bize dergilere dağılmış çok güzel şiirler ve vatanını seven büyük bir sanatçının bakış açısından Portekiz tarihini veren İleti başlıklı şiirsel bir destan bırakmıştır.’ Yazdığı satırları yeniden okuyup tiksinç buldu, evet, en uygun sözcüktü bu, tiksinç, diye iddia ediyor Pereira. Kâğıt parçasını çöp sepetine atıp yeniden yazdı: ‘Fernando Pessoa üç yıl önce aramızdan ayrıldı. Varlığını farkedenlerin sayısı yok denecek kadar azdır. Portekiz’de bir yabancı gibi yaşadı, belki her yerde yabancı olmasıydı bunun nedeni. Mütevazı pansiyonlarda ya da kiralık odalarda tek başına kaldı hep. Dostları, müritleri ve şiirlerini sevenler onu anımsıyorlar.’ Sonra omletli sandviçini alıp ucundan ısırdı. O anda kapıya vurulduğunu işitti. Hemen omletli sandviçini Çekmeceye sakladı, ağzını elinin altındaki pelur kâğıda silip girin diye seslendi. Gelen Monteiro Rossi’ydi. Günaydın Doktor Pereira, dedi Monteiro Rossi, kusura bakmayın, belki biraz erken geldim, ama size bir şey getirdim, işte böyle, dün akşam eve döndüğümde, ani bir esine kapıldım, ayrıca burada, gazetede bir şeyler atıştırabileceğimizi de düşündüm. Pereira, sabırla bu odanın yazı işleri olmadığını, sadece gazeteden ayrılmış kültür sayfasının yeri olduğunu açıkladı. Kültür sayfası da yalnızca kendisinden, Pereira’dan ibaretti, bunu söylemiş olduğunu sanıyordu, bir yazı masası, bir de vantilatörü olan bir odaydı burası yalnızca, çünkü Lisboa küçük bir akşam gazetesiydi. Monteiro Rossi bir sandalyeye yerleşip cebinden dörde katlanmış bir kâğıt parçası çıkardı. Pereira alıp okudu. Yayınlanması olanaksızdı, diye iddia ediyor Pereira, gerçekten yayınlanması olanaksız bir yazıydı. Yazıda Garcia Lorca’nın ölümü anlatılıyordu, başlangıcı şöyleydi: ‘iki yıl önce, büyük Ispanyol şairi Federico Garcia Lorca, anlaşılması güç koşullarda aramızdan ayrıldı. Politik hasımları ilk kuşkulanılanlar arasında, çünkü Lorca cinayete kurban gitti. Böylesi bir barbarlığın nasıl yapılabildiğini herkes hâlâ merak ediyor.’ Pereira gözünü kâğıttan kaldırıp sevgili Monteiro Rossi, dedi. Kusursuz bir romancısınız siz, ama benim gazetem roman yazmaya elverişli bir yer değil, gazetelerde gerçeğe uygun, en azından gerçeğe benzer şeyler yazılır, bir yazarın nasıl, hangi koşullarda ve neden öldüğünü söylememelisiniz, sadece öldü demelisiniz, sonra da eserlerinden, romanlardan ve şiirlerden söz etmelisiniz. Elbette yazdığınız bir anı yazısı, ama temelde yapıtın ve insanın eleştirisi, portresi olmalı, sizin yazdığınızı kullanmak olanaksız, Garcia Lorca’nın ölümü gizemini hâlâ koruyor. Ya olaylar sizin ileri sürdüğünüz gibi gelişmediyse? Monteiro Rossi, Pereira’nın yazıyı sonuna kadar okumadığını ileri sürerek karşı çıktı, daha ilerde insanın ve sanatçının yapıtından, görünümünden ve kişi-liginden söz ediyordu. Pereira sabırla okumayı sürdürdü. Tehlikeliydi, diye iddia ediyor Pereira, yazı tehlikeliydi. Ispanya’nın en güney ucundan, Lorca’nın Bemardo Alba’nın Evi’nde oklarına hedef seçtiği aşırı Katolik Ispanya’dan söz ediliyor, Garcia Lorca’nın halka götürdüğü gezgin tiyatro ‘Baraca’ anlatılıyordu. Burada kültüre ve tiyatroya açlık duyan Ispanyol halkına enikonu bir övgü vardı, bu açlığı Garcia Lorca doyurmuştu. Pereira başını makaleden kaldırdı, diye iddia ediyor Pereira, saçlarını arkaya itti, gömleğinin kollarını sıvadı ve sevgili Monteiro Rossi, dedi, sizinle açık konuşmama izin verin. Yazınızın yayınlanması olanaksız, gerçekten olanaksız. Hiç değilse ben, bu yazıyı yayınlayamam, doğrusu hiçbir Portekiz gazetesi yayınlayamaz, Italyan kökenli olduğunuzu göz önüne alırsak, Italya’daki bir gazete de yapamaz, öyleyse geriye iki varsayım kalıyor: Ya düşüncesiz birisiniz ya da kışkırtıcısınız ve bugün Portekiz’de yapılan gazetecilikte ne düşüncesizlere yer var ne de kışkırtıcılara, hepsi bu kadar. Pereira, bunu söylerken sırtından aşağı akan bir ter damlasını hissettiğini iddia ediyor. Neden terlemeye başlamıştı? Kimbilir? Bunu kesin olarak söyleyebilecek durumda değil. Belki hava müthiş sıcaktı, bu tartışma götürmezdi ve vantilatör bu daracık odayı serinletmeye yetmiyordu. Ama belki de o konuşurken tırnağını kemirmeye başlayan, hayal kırıklığına uğramış bu şaşkın delikanlının haline üzülüyordu. Bu yüzden, ‘Sağlık olsun, bir denemeydi, ama tutmadı, hoşçaka-lın,’ deme cesaretini bulamadı. Aksine, kollarını kavuşturup Monteiro Rossi’ye baktı. Monteiro Rossi, yeniden yazarım, dedi, yarına kadar yeniden yazarım. Hayır, olmaz, deme gücünü buldu Pereira, Garcia Lorca üzerine hiçbir şey olmaz, rica ediyorum, yaşamının ve ölümünün Lisboa gibi bir gazeteye uygun düşmeyen birçok yönü var, bilmem farkında mısınız, sevgili Monteiro Rossi, şu sıralarda Ispanya’da Iç Savaş var ve Portekizli yetkililer, olayları General Francisco Franco gibi görüyor, Garcia Lorca’nın bir bozguncu olduğunu düşünüyorlar, doğru sözcük bu: bozguncu. Monteiro Rossi, bu sözcükten ürkmüş gibi ayağa kalktı, kapıya kadar geri geri gitti, durdu, bir adım ileri attı ve “Ben de bir iş bulduğumu sanıyordum,” dedi. Pereira karşılık vermedi ve yine bir ter damlasının sırtından aşağı aktığını hissetti. Peki ne yapmam gerekiyor, diye fısıldadı Monteiro Rossi, yalvarır gibi bir sesle. Pereira da ayağa kalktı, diye iddia ediyor Pereira ve gidip vantilatörün karşısında durdu. Serin havanın gömleğini kurutmasını beklerken, birkaç dakika sesini çıkarmadı. Bana Mauriac için bir ölüm yazısı hazırlamalısınız, diye yanıtladı ya da Bernanos için, siz seçin, bilmem anlatabiliyor muyum? Ama bütün gece çalıştım, diye kem küm etti, Monteiro Rossi, para alacağımı umuyordum, aslında fazla bir şey de beklemiyorum, sadece bugün öğle yemeği yiyebilecek kadar. Pereira, önceki akşam yeni bir pantolon alması için avans vermiş olduğunu ve doğal olarak zamanını ona para vermekle geçiremeyeceğini, onun babası olmadığını söylemek isterdi. Katı ve kesin kararlı olmak isterdi. Tersine şöyle dedi: Sorununuz bugün öğle yemeği yemekse eğer, sizi davet edebilirim, ben de yemek yemedim henüz, karnım da oldukça acıktı, güzel bir ızgara balık ya da et yemek isterim doğrusu, ne dersiniz? Neden Pereira böyle konuştu? Yalnız olduğu ve bu oda onu bunalttığı için mi, yoksa gerçekten karnı acıktığı için mi? Aklına karısının portresi geldiği için mi, yoksa başka bir nedenden ötürü mü? Bunu bilemediğini iddia ediyor Pereira. 6 Yine de onu yemeğe davet etmişti, diye iddia ediyor Pereira, onu Rossio’da bir lokantaya davet etmişti. Bu ikisine de uygun düşecek bir seçim gibi gelmişti ona, çünkü temelde iki aydındılar, gittikleri de edebiyatçıların kahvesi ve lokantasıydı. Yirmili yıllarda ünlüydü burası; küçük masalar başında pek çok avangard dergi hazırlanıp kotarılmıştı; kısaca bir zamanlar herkes oraya giderdi, belki kimileri gitmeyi sürdürüyordu hâlâ. Sessizce Avenida da Liberdade’yi inip Rossio’ya vardılar: Pereira içerde ufak bir masa seçti, çünkü dışarısı, tentenin altı, aşırı sıcaktı. Pereira çevresine bakındığını, ama hiçbir aydın göremediğini iddia ediyor. Aydınların hepsi tatile çıktılar, dedi sonra sessizliği bozmak için Pereira, evet, tatilde olmalılar, kimi denize, kimi kırsal bölgelere gitmiştir, kentte kalan bir tek biz varız. Belki de sadece kendi evlerinde oturuyorlardır, diye karşılık verdi Monteiro Rossi, böyle bir zamanda, canları gezinmek istemese gerek. Pereira, bu cümleyi işitince bir çeşit melankoli duyumsadı. Yalnız olduklarını, çevrelerinde sıkıntıyı paylaşacak kimsenin olmadığını kavradı, lokantada yalnızca şapkalı iki ihtiyar kadın, bir köşede de uğursuz görünümlü dört adam vardı. Pereira, diğerlerinden uzak bir masa seçti, peçetesini her zaman yaptığı gibi boynuna bağladı ve beyaz şarap ısmarladı. Canım bir aperitif istiyor, diye açıkladı Monteiro Rossi’ye, genelde alkollü içki içmem, ama aperitife gereksiniyorum. Monteiro Rossi bir fıçı birası söyledi, Pereira da ona şarap sevip sevmediğini sordu. Birayı tercih ederim, diye yanıtladı Monteiro Rossi, daha serin ve daha ha iftir, ayrıca şaraptan da anlamam. Yazık, diye mırıldandı Pereira, iyi bir eleştirmen olmak istiyorsanız, zevklerinize incelik kazandırmanız gerekiyor, kendinizi yetiştirmelisiniz, şaraptan, yemekten, dünyadan anlamalısınız. Sonra ekledi: Edebiyattan da. O zaman Monteiro Rossi geveledi. Size bir şey itiraf etmek zorundayım, ama cesaretimi toplayamıyorum. Söyleyin, diye karşılık verdi Pereira, anlamazdan gelirim. Daha sonra, dedi Monteiro Rossi. Pereira kendine ızgara dülgerbalığı söyledi, Monteiro Rossi de gaspaeho(cacığa benzer soğuk çorba(çev.)) ile deniz ürünlü pilav. Pilav kocaman güveç içinde geldi ve Monteiro Rossi tabağını üç kez doldurdu, diye iddia ediyor Pereira. Dev gibi bir porsiyon olmasına karşın Monteiro Rossi tamamını silip süpürdü. Sonra alnına düşen saç tutamını geri itti ve “Bir dondurmaya hayır demem, sadece limonlu olsa bile razıyım,” dedi. Pereira kafasından bu yemeğin kaça patlayacağını hesapladı ve haftalık ücretinin önemli bir bölümünün, Lizbon’un edebiyatçılarıyla karşılaşacağını umduğu, ama karşısına çıka çıka şapkalı iki ihtiyar kadınla köşede bir masada oturan meymenetsiz suratlı dört adamın çıktığı bu lokantaya gideceği sonucuna vardı. Terlemeye başlayınca boynuna sardığı peçeteyi gömleğinden çıkardı, buz gibi sodayla kahve ısmarladı, sonra gözlerini Monteiro Rossi’ye dikip şimdi yemekten önce itiraf edeceğiniz şeyi itiraf edin bakalım, dedi. Pereira, Monteiro Rossi’nin tavana bakmaya başladığını, ardından kaçamak bir bakış fırlatıp gözlerini kaçırdığını, öksürdüğünü, çocuk gibi kızardığını iddia ediyor. Rossi, biraz rahatsızlık duyuyorum, kusura bakmayın, dedi, insan hırsızlık yapmadıysa, anne ve babasının şere ini lekelemediyse, bu dünyada utanç duyulacak şey yoktur, diye karşılık verdi Pereira. Monteiro Rossi, sözcüklerin çıkmasını önlemek istercesine peçetesini bastırarak ağzmı sildi, alnına düşen saç tutamını geriye itip söze başladı: Sözcükleri bulamıyorum, yani benden profesyonelce bir tutum beklediğinizi, beynimle düşünmemi istediğinizi biliyorum, ama işin doğrusu, başka nedenlere kapıldığımdır. Açıklayın, diye üsteledi Pereira. Eh işte, diye geveledi Monteiro Rossi, yani işin doğrusu yüreğimin sesine kulak verdiğimdir, belki yaptığım doğru değildi, belki istediğim de bu değildi, ama elimden gelmedi, benden daha güçlüydü, yemin ederim. Garcia Lorca üzerine usumun ağır bastığı bir ölüm yazısı yazabilirdim, ama yazdığım daha baskın çıktı. Ağzını yeniden peçeteye sildikten sonra Rossi konuşmasını sürdürdü: Ayrıca Marta’ya da âşığım. Bu da nereden çıktı şimdi, diye karşı koydu Pereira. Bilmem, diye yanıtladı Monteiro Rossi, belki hiç ilgisi yok, ama bu da yüreğimin sesi, size öyle gelmiyor mu ve bu da kendince bir sorun. Sorun, boyunuzdan büyük sorunlara bulaşmamanız gerektiğidir, demek isterdi Pereira. Sorun, dünyanın başlı başına bir sorun olması ve çözümü bizlerin bulamayacağıdır, demek isterdi Pereira. Sorun sizin genç, çok genç olmanızdır, oğlum olacak yaştasınız, demek isterdi Pereira, ama beni babanız yerine koymaya kalkmanız hoşuma gitmiyor, sizin çelişkilerinizi çözmek için bulunmuyorum burada. Sorun, aramızda kuralınca ve profesyonel bir ilişki olması gerektiğidir, demek isterdi Pereira; ve siz başka türlü yazmayı öğrenmelisiniz, yazarken yüreğinizin sesine kapılırsanız, başınızı büyük dertlere sokarsınız, emin olun. Ama bunların hiçbirini söylemedi. Bir puro yaktı, alnına yapışan teri peçetesiyle sildi, gömleğinin en üst düğmesini açtı ve en önemlisi, dedi, insanın yüreğinden gelen seslerdir, insan her zaman yüreğinin sesini dinlemelidir. On Emir değil bunu söyleyen, ama ben söylüyorum, buna karşın, insanın gözlerini de iyice açması gerekir, yürek, evet tamam ama gözler de iyice açık, sevgili Monteiro Rossi, işte bu kadar, öğle yemeği sona erdi, önümüzdeki üç-dört gün bana telefon etmeyin, düşünüp taşınmanız ve güzel, gerçekten güzel bir şey yapmanız için yeterince zaman tanıyorum size, beni gelecek cumartesi, öğleye doğru yazı işlerinden arayın. Pereira ayağa kalktı, elini uzatıp görüşmek üzere, dedi. Tam tersini söylemek, azarlamak, hatta işten çıkarmak isterken, neden bunları söylemişti? Pereira bilemiyor. Lokantada kimsecikler olmadığı, hiçbir aydın görmediği için mi, yoksa bu kentte kendini yalnız hissettiği ve bir suç ortağına ve dosta gereksinim duyduğu için mi? Belki bütün bu nedenlerden ve nasıl anlatacağını bilemediği başka nedenlerden ötürü. Yüreğin seslerinden söz ederken, insanın kesin bir inancı olması güçtür, diye iddia ediyor Pereira. 7 Ertesi cumartesi, elinde omletli sandviç paketiyle yazı işlerine geldiğinde, Pereira, Lisboa’nın posta kutusundan dışarı taşan bir zarf gördüğünü iddia ediyor. Pereira zarfı alıp cebine koydu. Birinci katın sahanlığında kapıcı kadınla karşılaştı. Kadın günaydın Doktor Pereira, dedi, bugün size bir mektup var, ekspres, postacı saat dokuza doğru getirdi, ben imzalamak zorunda kaldım. Pereira dişlerinin arasından teşekkür etti ve merdivenleri çıkmaya devam etti. Sorumluluğu ben aldım, diye sürdürdü kapıcı kadın, ama gönderenin adı yazmıyordu, bu yüzden başımın derde girmesini istemem. Pereira üç basamak aşağı indiğini iddia ediyor ve gözlerini kadına dikmiş. Bakın, Celeste, dedi Pereira. Siz kapıcısınız, bu kadarla yetinin, kapıcılık yapmak için para alıyorsunuz ve bu binanın kiracılarından aylık alıyorsunuz. Bu kiracılar arasında benim gazetem de var, ama üstünüze vazife olmayan şeylere burnunuzu sokmak gibi bir hastalığınız var, yani bir dahaki sefere bana bir ekspres gelirse, imza atmayın ve ne olduğuna bakmayın, postacıya daha sonra uğramasını ve bana elden vermesini söyleyin. Kapıcı kadın, sahanlığı temizlemekte olduğu süpürgeyi duvara dayayıp ellerini beline koydu. Doktor Pereira, dedi, basit bir kapıcı olduğum için benimle böyle konuşabileceğinizi sanıyorsunuz, ama yüksek mevkiden dostlarım olduğunu bilmenizi isterim, bu kişiler beni terbiyesizliğe karşı koruyabilirler. Tahmin edebiliyorum, daha doğrusu biliyorum, dediğini iddia ediyor Pereira, hoşuma gitmeyen de bu zaten, haydi şimdilik hoşçakalın. Odanın kapısını açınca, Pereira kendini bitkin hissetti, buram buram terliyordu. Vantilatörü çalıştırıp çalışma masasının başına oturdu. Sandviçini bir daktilo kâğıdının üzerine bırakıp mektubu cebinden çıkardı. Zarfın üzerinde ‘Dr. Pereira, Lisboa, Rua Rodrigo da Fbnseca 66. Lizbon’ yazılıydı. Yazı zarifti, mavi mürekkep kullanılmıştı. Pereira mektubu omletin yanına koyup bir puro yaktı. Kardiyolog ona sigarayı yasaklamıştı, ama şimdi canı iki nefes çekmek istiyordu, hemen söndürmek gerekse bile. Mektubu daha sonra açacağını düşündü, çünkü ilk iş olarak ertesi günkü kültür sayfasını hazırlaması gerekiyordu. ‘Anımsamalar’ köşesi için Pessoa üzerine yazdığı makaleyi gözden geçirmek geçti aklından, ama bu haliyle iyi olduğunda karar kıldı. O zaman da, kendi çevirdiği Maupassant öyküsünü okumaya girişti, son düzeltmeleri yapmak niyetindeydi. Düzeltecek bir şey bulamadı. Anlatı kusursuzdu, Pereira kendi kendini kutladı. Birden kendini daha iyi hissetti, diye iddia ediyor Pereira. Sonra ceketinin iç cebinden, belediye kitaplığındaki bir dergide bulduğu Maupassant portresini çıkardı. Adı sanı bilinmeyen bir Fransız ressamın karakalem deseniydi. Tıraşsız sakalı ve boşlukta yitmiş gözleriyle Maupassant’ın umutsuz bir görünümü vardı, Pereira resmin anlatıya çok uygun düşeceğini geçirdi kafasından. Elindeki bir aşk ve ölüm öyküsüydü ve trajik eğilimli bir portre gerektiriyordu. Yazının ortasına, Maupassant üzerine yaşamöyküsel temel verileri içeren bir çerçeve atmak şarttı. Pereira, masasının üzerinde duran Larousse’u açıp kopya etmeye girişti. Yazdı: ‘Guy de Maupassant, 1850 - 1893. Kardeşi Herve ile kendisine, babasından, önce deliliğe, sonra da genç yaşta ölüme götüren, zührevi bir hastalık miras kaldı. Yirmi yaşında Fransa-Prusya Savaşı’na katıldı ve Deniz Kuvvetlerinde çalıştı. Yergili bir bakışı olan, yetenekli bir' yazardı, öykülerinde Fransız toplumdaki belli bir kesimin zayı lıklarını ve kötülüklerini betimlemiştir. BelAmi gibi büyük başarı kazanan romanların ve fantastik bir roman olan Le Horla’nın da yazarıdır. Bir çılgınlık krizi sonucunda, Doktor Blanche’ın kliniğine yatırılmış, yoksul ve terk edilmiş olarak orada ölmüştür.’ Sonra, Pereira omletli sandviçinden üç-dört ısırık aldı, kalanı da çöp sepetine attı, çünkü karnı aç değildi, hava da çok sıcaktı, diye iddia ediyor Pereira. işte o zaman açtı mektubu. Beyaz bir kâğıt üzerine daktiloya çekilmiş bir makaleydi ve başlığı şöyleydi: Filippo Tommaso Marinetti Artık Yaşamıyor. Pereira yüreğine bir bıçak saplandığını hissetti, çünkü öteki sayfaya bakmadan, yazanın Monteiro Rossi olduğunu anlamış, hemen aynı anda da bu makalenin işe yaramayacağını kavramıştı, gereksiz bir makaleydi. Büyük olasılıkla bedenin dirilişine inanan Bernanos ya da Mauriac üzerine bir ölüm yazısını yeğlerdi, ama savaşa inanan Filippo Tommaso Marinetti üzerine bir ölüm yazısıydı elipdeki ve Pereira okumaya başladı. Gerçekten çöp sepetini boylayacak bir makaleydi, ama Pereira atmadı, kimbilir neden yazıyı sakladı ve işte bu nedenle belge olarak gösterebiliyor. Yazı şöyle başlıyordu: ‘Marinetti ile şiddet düşkünü bir adam yok oluyor, çünkü onun esin perisi şiddetti. 1909 yılında Marinetti bir Paris gazetesinde yayınlattığı Fütürist Bildirge ile işe başladı. Bu bildirgede savaş ve şiddet mitini yüceltiyordu. Demokrasi düşmanı, savaş kışkırtıcı ve savaşsever biri olarak daha sonra Italya’nın Afrika’ya karşı yürüttüğü sömürge savaşının sessel betimlemesi olan Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|