Pisa tadqiqotida kreativ fikrlashni baholash doirasi

60

TESTNI SHAKLLANTIRISH VA KOGNITIV TESTNI VALIDLASH  . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61
Madaniyatlararo validlikni taʼminlash . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 


61
Sinov materiali validligi hamda uning madaniyatlararo solishitira 
olish imkoni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

62

PISA SO‘ROVNOMASINING MAZMUNINI BELGILASH  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

64
Qiziquvchanlik va tadqiqotchilik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 


64
Ijodkorlik borasida o‘z-o‘ziga ishonch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 


64
Kreativlikka ishonch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 


65
Sinf va maktabdagi ijodiy faoliyat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 


65
Ijtimoiy muhit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 


65

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

66

---

---

5

KREATIV FIKRLASHNI BAHOLASH ZARURIYATI

KREATIV FIKRLASH NEGA BAHOLANISHI KERAK?
1. Kreativ yondashuv va yutuqlar dunyo boʻylab fan va texnologiyadan 
tortib, falsafa, sanʼat va gumanitar fanlar kabi turli sohalarda insoniyat
tamaddunini ilgari surgan (Hennessey va Amabile, 2010 [1]). Demak, kreativ 
fikrlash shunchaki tasodifiy gʻoyalar berishdan kattaroq narsadir. U in-
songa baʼzan murakkab sharoitlarda, yanada yaxs hiroq natijaga erishishga 
im kon beruvchi bilim va tajribaga asoslangan real koʻnikmadir. Butun
dunyoda jamiyatlar va tashkilotlar muammolarni hal etishda innovatsion 
bilim va yaratuvchanlikka tobora ehtiyoj sezmoqdalar (Iqtisodiy hamkorlik
va taraqqiyot tashkiloti (IHTT), 2010 [2]), bu esa, oʻz navbatida, jamoaviy 
ish boʻlgan innovatsiya va kreativ fikrlash ahamiyatini yanada kuchaytir-
moqda.

2. Kreativ fikrlash taʼsiri butun jamiyatga sezilarli innovatsiya tur-

larining ortida turishi rost, lekin u ayni damda universal va teng lashtiruvchi 
xususiyatga ega fenomen hamdir, yaʼni har qanday sh axs, u yoki bu darajada,
kreativ fikrlash qobiliyatiga ega (IHTT, 2017 [3]). Darhaqiqat, taʼlim 
sohasidagi mutaxassislar va psixologlarning fikriga koʻra, ijodiy faoliyat
bilan bogʻliq fikrlash jarayonlarida mashgʻul boʻlish deb tushunil gan kreativ 
fikrlash bir qator boshqa shaxsiy koʻnikmalarning ham rivojlani shiga olib
keladi. Shular jumlasiga metakognitiv qobiliyat, insonlar bilan muomala 
qilish va shaxsning oʻzini yaxshiroq anglash koʻnikmalari, muammoni hal
etish koʻnikmalari kiradi. Ustiga-ustak, shaxs kamoloti, taʼlim olishdagi 
muvaffaqiyati, kelajakdagi kasbiy muvaffaqiyati va jamoatchilik orasidagi
obroʻsi ham insonning kreativ fikrlash koʻnikmasiga bogʻliq (Beghetto, 
2010 [4]; Plucker, Beghetto va Dow, 2004 [5]; Smith va Smith, 2010 [6];
Torrance, 1959 [7]; National Advisory Committee on Creative and Cultural 
Education, 1999 [8]; Spencer va Lucas, 2018 [9]; Long va Plucker, 2015 [10];
Barbot, Lubart va Besançon, 2016 [11]; Barbot va Heuser, 2017 [12]; Gajda, 
Karwowski va Beghetto, 2017 [13]) (Higgins va boshqalar., 2005 [14]).

---

---

6
7

3. Kreativ fikrlashni baholash xalqaro dasturini rivojlantirish taʼlim 

siyosati va pedagogikasida ijobiy oʻzgarishlarga sabab boʻlishi mumkin.

PISA tadqiqoti kreativ fikrlash yo‘nalishining baholashi mutasaddi larga 
dalillarga asoslangan toʻxtamga kelishda koʻmaklashuvchi aniq, ishonchli
va amalga oshirish mumkin boʻlgan baholash vositasini taqdim etadi. 
Natijalar, shuningdek, jamiyatda ushbu muhim koʻnikmani taʼlim orqali
rivojlantirishning ahamiyati va usullari borasidagi bahslarga sabab 
boʻladi. PISA dasturidagi ushbu faoliyat Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot
tashkilotining (matnda keyinchalik IHTT) ijodiy fikrlashni rivojlantirish 
borasidagi yangi pedagogikani qoʻllab-quvvatlashga qaratilgan boshqa
bir loyihasi bilan bogʻliqdir. Soʻnggi yillarda IHTT Taʼlim tadqiqoti va 
innovatsiyalar markazi (CERI) oʻn bir davlatda kreativ va tanqidiy fikrlashni
oʻrgatish va baholash usullari borasida tadqiqot olib bordi
1
.