Psixiatriya ruhiy kasalliklarning kelib chiqishi, patogenezi, klinik

Reaktiv psixozlar 
Reaktiv psixoz – og‗ir ruhiy jarohat yoki ko‗ngilsiz hodisaga javoban 
vujudga keladigan patologik jarayon. Reaktiv psixozlar nevrozlarga nisbatan 
qisqaroq, alomatlari og‗irroq, kuchli psixomotor va affektiv buzilishlar, vasvasa, 
gallyutsinatsiyalar, isterik buzilishlar va ongning buzilishi bilan tavsiflanadi. 
Reaktiv psixoz holatidagi bemorlarning o‗z holatini tanqidiy baholash yo‗qoladi, 
o‗zining qilgan harkatlarini bilmay qoladi. Shu bilan birga reaktiv psixozlarga 
alomatlarning qaytaruvchanligi xos bo‗ladi.
Reaktiv psixozlarga quyidagi sabablar olib keladi: hayot uchun havfli 
bo‗lgan vaziyat, yaqin kishisidan ajralib qolish, tabiiy ofat, xizmatdagi 
kelishmovchilik va boshqalar. Bu psixozlarni rivojlanishi shaxsning konstitutsional 
tuzilishi (psixopatik shaxslarda), boshidan kechirgan kasalliklari, yoshi, aqliy 
rivojlanishi bilan bog‗liqdir. Ruhiy jarohat tugashi bilan odatda ruhiy buzilishlar 
o‗tib ketadi.
Reaktiv psixozning klinik turlaridan affektiv-shok reaksiyalari, isterik 
psixozlar, reaktiv depressiyalar va psixogen paranoidlar farqlanadi. 
Affektiv-shok reaksiyalari to‗satdan sodir bo‗lgan, o‗ta kuchli tabiiy 
ofatdan yuzaga keladi. Affektiv-shok reaksiyalari giper- va gipokinetik turlariga 
bo‗linadi. Giperkinetik turida bemorlar maqsad yo‗nalishini yo‗qotadi, vahima va 
qo‗rquvga tushadi. Ular bema‘ni harakatlar qiladi, turgan joylariga mo‗ljal 
yo‗qoladi. Bu turdagi qo‗zg‗alish 15-25 daqiqa davom etadi. Gipokinetik turida 
bemor stupor holatiga tushib, butunlay harakatsiz bo‗lib qoladi va gapira olmasligi 
(mutizm) mumkin. Bemor bir joyda qotib qoladi, atrofdagi hodisalarga befarq 
bo‗lib, bir nuqtaga qarab turadi. Stupor bir necha soatdan 2-3 kungacha davom 
etishi mumkin. Psixoz vaqtidagi bemor kechinmalari xotirasida saqlanmaydi. 
Isterik psixozlar bir mexanizm bo‗yicha vujudga keladi va klinik ko‗rinishi 
bo‗yicha turli bo‗ladi (ongning isterik sumerik buzilishi, soxta demensiya 
(psevdodemensiya), puerilizm, vasvasasimon fantaziya alomatlari, isterik stupor). 
Ongning isterik sumerik buzilishida bosh miya qobig‗i funksiyalari to‗liq 
to‗xtamaydi. Ongning torayishi, joyga mo‗ljalni buzilishi, jarohatlanuvchi 

---

87 
vaziyatni aks etuvchi ko‗rinish gallyutsinatsiyalar kuzatiladi. Psixoz davridagi 
hodisalar xotirada saqlanmaydi. Bemorning harakatlari namoyishkorona bo‗lib: 
kulgi, yig‗i, qo‗shiq aytish birdaniga tutqanoqlarga o‗tishi, bemorning g‗amgin 
holatda qotib qolishini qisqa vaqt davom etuvchi qo‗zg‗alishga o‗tishi kuzatiladi. 
Bu holat 1-2 haftagacha davom etishi mumkin. 
Psevdodemensiya – aldamchi tuyuladigan aql zaifligidir. Yolg‗on aql 
zaifligi ong torayganida paydo bo‗lib, oddiy bilimlarni yo‗qotish, savollarga 
noto‗g‗ri javob berish, noto‗g‗ri harakatlar qilish bilan tavsiflanadi. Yolg‗on aql 
zaifligi bir necha kundan bir necha oygacha davom etishi mumkin. Ongning isterik 
sumerik buzilishi va psedodemensiya uyg‗unlashishi bilan kechadigan holat 
Ganzer sindromi deb yuritiladi.
Puerilizm – isterik reaktsiya turlaridan biri bo‗lib, ongning isterik torayishi 
bilan birga yosh bolalarga xos xulq-atvorning paydo bo‗lishi bilan tavsiflanadi. 
Bemorlarda yosh bolalar nutqi, harakati, his-tuyg‗u reaksiyalari kuzatiladi.
Vasvasasimon fantaziyali isterik sindromiga tizimlashmagan, turg‗unsiz 
buyuklik, boylik vasvasa g‗oyalariga xosdir. Fantaziyalar mazmuni juda 
o‗zgaruvchan bo‗lib, tashqi holatga bog‗liq bo‗ladi.
Isterik stupor holatida ruhiy va harakat jarayonlarining to‗xtashi, mutizm, 
ongning isterik torayishi kuzatiladi. Bemorlarda kuchli siqilish, jahldorlik, 
tushkunlik holatlari paydo bo‗ladi.