Psixologik xusijsiyatlari


 Go‘dak va muloqot, go‘dakIik davrida nutqning viijudga kelishi



Yüklə 0,92 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/8
tarix06.05.2023
ölçüsü0,92 Mb.
#108628
1   2   3   4   5   6   7   8
Psixologik xusijsiyatlari

4. Go‘dak va muloqot, go‘dakIik davrida nutqning viijudga kelishi, 
kognitiv va perlseptiv jarayonlarni rivojlanisbi uchun 
shart-sharoiitlar
Sez}^ o’z mohiyati jihatidan birmuncha sodda psi>ak jarayon (aks 
ettirish jarayoni) bo’lisliiga qaramay, barcha bilimlarmizning asosiy 
manbaidir. Narsa va hodisalaming ayrim belgilarini, xususiyatlarini aks 
ettirishdm iborat bo’lgan sezish prctsessining fiziologik mohiyati


mashhiu fiziolog I.M Sechenov va I.P.Pavlovlaming analizatorlat 
liaqidag] ta’limotlarida atroflicha ochib berilgan. Akademik I.P.Pavlov 
organizrtming hissiy aks ettirish apparatlarini analizatorlar deb ataydi. 
Mana shuning uchun bar bir sezgi organi analizatorlaming barcha 
qisralarini o’z ichiga oladi. Ma’lumki, akademik I.P.Pavlov ta’limotiga 
ko’ra, bar bir analizator asosan uch qismidan iborat.
1) Tashqi ta’sirlarni qabul qilib oluvchi periferik qism (buni odatda 
retseptor deb yurgiziladi); 2) taassuirotni markazga olib boruvchi 
(afferent) va markazdan tegishli javob reaksiyasini olib qaytuvchi 
(efferent) nerv tolalari; 3) analizatorcing orqa yoki bosh miyadagi 
markaziy qismi.
Sezgi mana shu qistnlaming yaxshi va ravon ishlashiga bog’liqdir. 
Analizatorlaming bironta qismi ishdan chiqsa, sezish bo’lmaydi. Demak, 
sezishnitig fiziologik asosida analizatorlar ishidan iborat bo’lgan 
organizinning reflector faoliyati yotadi.
Analizatorlaming asosiy vazifasi organizmga ta’sir etayotgan turli 
qo’zg’ovchilami ayrim bo’laklarga ajtatishdan, ya’ni analiz qilishdan 
iboratdb'. Shuning uchum ham sezgi organlari analizatorlar deb ataladi.
Sezgi va idrok rivojlanishi boshqa, tobora qiyinroq bo’lgan bilish 
jjirayonlarining (xotira, hayol, tafakkur) paydo bo’lishi uchim zamin 
yaratadi 
Rivojlantirilgan sensorika zamonaviy odamning amaliy 
faoliyati takomillashuviriing asosidir.
Sensor tariya haqidagi 
sobiq sovet psbcologlarining fikri g’arb 
Dlimlari qarashlarining psixologik asoslaridan prinsipial tarzda farq 
(|iladi.
Har ikki tomon nuqtai nazarlari, awalambor, bola sezgisi va idroki 
livojlanishini harakatlantiruvchi sabablarini va uning bu jarayonda 
lurbiyaviy rolini tushimtirishda farqlanadi. Ko’pgina g ’arb psixologlari 
sensor jarayonlar go’yoki bolada tay^/or holda tug’ulganda mavjud 
bo’ladi. Sensor tarbiyaning maqsadi - bu jarayonlami rnashq qildirish 
ilcb hisoblaydi.
Rus psixologlarining nuqtai nazailari bo’yicha rivojlanish yangi, 
bolada ilgari bo’lmagan sensor jarayonlami shakllantirishdir. Albatta, 
niializatorlaming takomjllashuvi(eshitish, ko’rish, teri tiiyush, hid bilish 
VII b.) s<3zgi va idrok rivojlanishining zarur shartlaridan va uning rolini 
Hid etisli mumkin emas. Lekin bu faqat sensor rivojlariishning organik 
imkoniyati, sharti, biroq, bulaming barchasi sezgi tajribasini egallamay 
(iiiib sodir bo’lmaydi. Tafakkur, nutq, seasor tajriba ortishi natijasidir.


Seiasor etaion bo’lib musiqiy tovushlar (do, re, mi,...), ona tilining 
tovushlar tizimi, geometrik figura, гап|'Даг va boshqalar xizmat qiladi. 
Sensor namunabmi o’lchov tizimi tarzicla egallash idrokni sifat jihatidan 
o’zgartiradi.
Bola hayotining dastlabki l-yilid£i idrok rivojlanishi yo’li ancha 
mmakkabdir. Bu davr mobaynida juda ko’p o’zgarisbJar ro’y beradi, 
birinchi o’rinda bu o’zgarishlar sezgirlik sohasida sodir bo’ladigan 
rivojlanishga taalluqlidir.
Butun bog’cha yosh davri mobaynida ko’p sezgirligining o’tkirligi 
ortadi. Shuningdek, ko’z o’tkirligi darajasi faoliyat sharoitiga bog’liqligi 
ham aniqlangan - o’ria vaziyatida tadqiqot o’tkazilganda ko’zrmg 
o’tkirligi sezilarii darajaBog’cha yosh davrida ranglami farqladida ham anclia os’ish 
kuzatilaii; aniqvatrniqligi ortadi.
Z.M.Istortinaning tadqiqotlari bola hayotining ikkinchi yilida 
ixtiyorsiz tarzda to’rtda asosiy ranglanii farqlaydi; qizil, sariq, yashil, 
ko’k. Oj aliq ranglami (Jifferensirovka (jilishda, ya’ni qovoq rang, havo 
rang va siyoh ranglami ajratishda biroz qiynaladi.
Eshitish sezgirligi ham bog’cha yoshidagilarda o’ziga xos tarzdagi 
xususiyatlarga ega. Tadqiqotlaming ko’rsatishicha, eshitishning nozikligi 
13 yoshgacha bo’lgan bolalarda kattiilamikiga nisbatan ancha past 
bo’ladi va bu yosh ortish i bilan o’sib boradi.

Yüklə 0,92 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin