Psixologik xusijsiyatlari



Yüklə 0,92 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/8
tarix06.05.2023
ölçüsü0,92 Mb.
#108628
1   2   3   4   5   6   7   8
Psixologik xusijsiyatlari

«
Ш 
я
H 
Л 
X 
»
»
1. Tuxumdon va urug‘don differensiatsiyasi
2. Qon tomir tizimining faoliyati
3. Homila harakatining onaga sezilishi.
4. Homila boshida soch qoplanishining hosil bo‘lish i.
5. So‘rishva yutish faoliyati.
6
. Bosh miyaning maxsus faoliyati.
7. Homilaning hayotchan davri.
8. Og‘irligini tezda ko‘paytirib olishi.
9. Tug‘mq.
Bu davrda organizm uchun muhim bo‘lgan nerv, nafas olish va ovqat 
hazmqilish kabi organlarning shakllanishi tugallanadi.
Bu davming eng muhim hodisalairi quyidagilardan iborat.
• Urugianishdan 5-6 oydan so‘ng homilaning qoshlari, kipriklari va 
sochlari paydo bo‘ladi. Embrional clavming oxiriga borib, erkak 
embrionda xirug‘don, qiz embrionda tuxumdonlar rivojlanadi. Uchinchi 
oyda unig‘donda tashqi jinsiy belgilar rivojlanishiga ta’sir ko‘ratuvchi 
gatmonlar sintez qilishni boshlaydi: qiz embrionda bu garmon 
sintezlarimaydi va o‘xsh;ish hujayralardaii jinsiy organlar hosil bo‘ladi.


• 
4 -haftada hujayraliir qavati naysimon boiib o‘raladi. Nayning bir 
uchi keiigayib, undan bosh miya hosil bo‘ladi, qolgan qismidan orqa 
miya shakllanadi. Hornila bosqichi boshlanishiga kelib, bosh miya 
tarkibidii turli tuzilmalar bo'lib, organizm funksiyalarini boshqaradi. Bu 
bosqichda miyaning baroha sohalarining o‘sishi amalga oshadi, xususan, 
odam xiilq-atvorining ko'plab muhim tiirlarini boshqaruvchi bosh miya 
po‘stlog'ining xususiyatiari ham rivojlaradi. Bu o‘zgarishlar homilaning 
22
va 28 haftalar o‘rlasida rivojlanayotgan organlarning ko‘pchilik 
tizimi ishonchli ravish da faoliyat yuiita boshlaydi, shiming uchun 
homila hayotining bu davri homilaning hayotchan davri deb ataladi. Bu 
vaqtda homila bola ko‘rinishini oladi. Vaqtidan aw al tug‘ilgan 
bolalaming nafes olish organlarida muammolar tug ilishi mumkin. 
Shuningdek, ular tana haroratini doimiy tarzda boshqarib turolmaydilar. 
Chunki, ularda ten osti qavatidagi yog‘qavati mavjud bo‘lmay^. Bu 
qavat homilaning 
8
-o)dda hosil bo‘ladi. Hozirgi zamon neonatal 
yordamriing imkoniyatlari yordamida erta tug‘ilib qolgan bolalar yashab 
qolishi mumkin. Homila bosqichida xulq-atvor paydo bo‘ladi, homilada 
faollik davri ko‘rinadi. Ko‘pchilik onalar homila hatakatchanligi va 
tinch vaqtlarini aytib berishlari mumkin. Homilaning ko‘z va quloqlari 
ta’sirlarga javob beradi, yuragi tezroq luishni boslilaydi, ko‘zlari 
yorug‘likka pirpirash bilan javob beradi.
Bunday ma’lumotlar shundan dalolat beradiki, ona qomidagi 
oxirga oylar homilani mustaqil hayotga, ya’ni, ona organizmidan tashqi 
hayotga tayyorlab beradi, bu o‘zgarishlar homiladoi ayol o‘zining 
bo‘lajak farzandiga sog‘lom atrof-muhitni ta’minlagaiidagina amalga 
oshishi mumkin.
Sog‘lom bola tug‘ilishi uchim bo‘lajiik onalarga vrachlar asosiy 5 ta 
tavsiyani ta’kidlab o‘tadilar;
1. Homilador ayol davolovchi vrach ko rigidan muntaziun o‘tib turishi, 
har oydi, homiladorlikning oxirida hai: haftada vrach qabuliga borib 
turishi shart.
2. Homilador ayol to‘g‘ri ovqatlanish taitibiga rioya qilishi shart. Asosiy 
ozuqa 5 ta asosiy mahsulotlar guruhidan; yormalar, meva va 
savzavollar, sut mahsulotlari, go‘sht yoki dukkakli o‘simliklardan 
layyorlajttgan ozuqalar bo‘lishi keralt. Barcha vitaminlar, minerallar 
va temir moddalardan iborat taomlami tanovul qilishlari kerak.
3. Alkogol va kofein tutuvchi ichimliklarni iste’mol qilish, chekish 
tavsiya etilmaydi. Biroi bir dori-darmon yoki tibbiy muolajani qabul 
(jilishda awal vrach bilaa maslahatlashishlari kerak.


4. Homiladorlik davrida badan tarbiya bilan shug‘ullariish zarur. Agar 
homilador ayol yaxshi jismoniy holatda bo'lsa, tana qo‘shimcha 
og‘irlikiii ko‘tarishda qiyinchilikka ucluamaydi
5. Homilador ayol o‘zining toliqib qolishiga yo‘l qo‘ymasligi, ayniqsa, 
homiladorlikning oxirgi haftalarida, maxsus mashg‘ulotlarga qatnashishi 
zarur. LF yerda ayollanii tug‘mqqa va yangi tug‘ilgan chaqaloqlami 
parvarisli qilishni o‘rgatadilar.
Bola hayotining bar bir oyi utiing jismoniy va psixik im- 
koniyatliirining shakllanishidagi muhim davrdir. Ikki, uch oylik bola ham 
yangi tug‘ilgan chaqaloqdan ancha farq qiladi, uch yashar bola esa o‘z 
taraqqiyoti bilan bir yashar boladan binnuncha ustun turadi. Ilk bolalik 
davrda bolaning shaxsi, xarakteri, xulq-atvori ma’lum darajada tarkib 
topadi. Shu sababli bolaning ma’lum daATdagi rivojlanish xususiyatlarini 
tahlil qilganda, bu livojlanishning oldingi bosqichlarda qanday 
bo‘lganllgini bilish keiak. Bu faqat bolaning rivojlanish jarayonini 
takomillashtirish va tezlashtirish uchun emas, baUd ana shu jarayonning 
bola kuchiga yarasha va yosh imkoniyatiga mos keladigan bo‘lishini 
ta’minlash uchun ham kerakdir.
Pedigogik tajribalarga va mavjud psixologo-fiziologik tekshirish 
natijalariga asoslanib maktabgacha yoshdagi bokilaming psixik 
taraqqiyoti 
quyidagi 
yosh bosqichlariga ajratiladi.(Bunda bola 
tug‘ilgandan tortib, to maktabda o‘qiy bo&hlaguncha bo‘lgan davr 
hisobga olinadi.)
1.Tug‘ilgandan bir yosligacha; chaqaloqlik davri (hayotining birinchi 
oyi); hayotining birinchi yili - go‘daMik davri.
2. Bir yoshdan uch yoshgacha: ilk bolalil: davri.
3.Uch yoshdan yetti yoshgacha: maktabgacha bo‘lgan daivr.
Bola psixikasi taraqqiyotining mana shu ko‘rsatilgan davrlari 
umuman qabul qilingari bo‘lsa ham, tiu davrlarni absolyut davr deb 
hisoblash mumkin emas Yosh davrlariga ajratishda qat’iy chegara yo‘q. 
U hech kim yil fasllarining almashinuv oyi va soatini ko‘rsata 
olmaganidek, odam hayotining davrlari o‘rtasidagi chegarani ham aniq 
ajratish mumkin emas. Shuning uchun yuqoridagi davrlarga ajratishni 
absolyut deb bo‘lmaydi.
Bola tug‘ildi. Ona organizmi bilan anatomik bog‘lanish uzilgan 
bo‘lsa-dii, bola mustaqil hayot kechira olmaydi, chunki bola ona bilan 
fiziologik jihatdan bog‘langandir, ona uni o‘z suti bilan boqadi. U yangi, 
o‘zgacha muhitda yashay boshlaydi. Bola hayotining birinchi kunlari 
tug'ilganidagi og'irligini yuqotadi. Bunga tashqi dimyo sharoitiga


moslashish davrida energiyaning ko‘plab sarflanishi sababdir. Bola 
organizrnining, ma’lum vaqt o ‘tib, tug‘ilgan davridagi og‘irligiga teng 
kelishi lining tashqi muhitga, yangi sharoitga moslashganligidan darak 
beradi. Odatda chaqaloqning og‘irligi 10-12 kun o'tgach, asli holiga 
keladi.
Yangi tug‘ilgan bola anatomik-fiziologik tomondan hali yetilmagan 
bo‘lib, katta kishi orgarizmidan o‘ziga xos tomonlari bilan farq qiladi. 
Yangi tug‘ilgan bola suyak-muskul tizimining tex o‘sishi bilan 
kattalardan keskin farq qiladi. Ulaming muskul va muskul to‘qimalari 
juda bo‘sh bo‘ladi. Muskullar asta-sekin qota boshlaydi. Oldin bo‘yin 
muskullari (bola boshini tuta boshlaydi), keyin tana muskullari (bola 
o‘tira oladi), luidan keyin esa oyoq va qo‘l muskullari yetiladi, 
predmetlar bilan harakat qilish imkoniyati paydo boiadi, bola yura 
boshlaydi.
Bolaning chaqaloqlik davri jismoniy jihatdan juda tez rivojlanish 
davridir. Odatda odamning yoshi tug’ilgan kunidan bosMab hisoblanadi. 
Lekin aslida odamning dunyoga kelishi, rivojlanishi tug’ilmasdan 
ilgarigi, ya’ni ona qomidagi davridan boshlanadi. Bola onaning 
qomidaligi davrida, ya’ni to’qqiz oy mobaynida juda tez va juda 
murakkab taraqqiyoti lining ona qomidagi taraqqiyoti bilan uzviy 
bog’liqdir.
Shuning uchun bolaning tug’ilguriga qadar bo’lgan taraqqiyotiga 
ham diqqat-e’tibor bilan qarash lozim, chunki tug’ilgunga q a ^ ham 
bolaga tishqi muhit ta’sir qiladi. Lekin bu ta’sir faqat ona orqali, onaning 
organizmi orqali bo’ladi. Homiladorlik davrining har jihatdan normal 
o’tishi bolaning ona qomidagi normal taraqqiyotini va har jihatdan yetuk 
tug’ilishini ta’minlaydi.
Bolaning tug’ilgandan keyin bir yoshgacha davii nisbatan kam 
harakat va “nutqsiz” taraqqiyot davridir. Bu davrda bolaning o’sidii va 
taraqqiyoti tor, oila va yasli doirasida yuzaga keladi. Ammo shunday 
bo’lsa ham bu davr har jihatdan juda tez rivojlanish davridir. Bu davrda 
bola deyarli faqat ona suti bilangina ovqatlanadi, u hali gapira olmaydi 
va mustaqil harakat qila olmaydi. Bu da\rda bola ojiz bo’lib, kattalaming 
doimiy va to’g’ri parvarish qilishlariga muhtoj bo’ladi.
Yangi tug’ilgan va bir yoshgacha bo’lgan bolalarning tashqi 
cjiyofalari katta odamljiming tashqi qiyofalaridan ancha faiq qiladi. 
Yangi tug’ilgan bolaning boshi gavdasiga nisbatan juda ham katta 
(gavdasining to’rtdan bir qismiga barobar), bo’yin deyaili yo’q darajada 
(|isqa, gavdasi uzun, oyoq-qo’llari gavdasiga nisbatan qisqa bo ladi.


Katta yoshli odairming boshi gavdasiniiig sakkizdan bii qismiga to’g ’ri 
keladi.
Bundan tashqari chaqaloq bolaniag yuzi juda kichkina bo’ladi, 
chiinki 
yuqorigi va pastki jag’laii hali ishlaniaganligi tufayli 
rivojlaiumgan bo’ladi. Chaqaloq bolalar ichki organlarining holati va 
faoliyati ham katta odamlamikidan anchagina farq qiladi. Masalan, 
o’pkadagi havo kiradigan mayda pufakchalaming soni miqdor jiliatdao 
katta odlamlamiki bilan barobar bo’lsa ham, ular juda. mayda bo’ladi 
(katta odamlaniikiga nisbatan uch barobar kichik bo’ladi). Shuning 
uchim chaqaloq bolalar katta odamlarga nisbatan uch barobar tez hafas 
oladilar. Chaqaloq bola bir ininutda 50-60 marta nafas olsa, katta 
yoshdagi odam huddi shu vaqt ichida 14 -16 marta nafas oladi. Chaqaloq 
bola jisraoniy jihatdan juda tez o’sayotganiigi tufayi sof havoga ayniqsa 
muhtoj bo’ladi. Ilk yoshdagi bolalarning taraqqiyotida, buni albatta 
hisobga olish zarur.
. Agar chaqaloq bola o’ringa o’ng’ay holatda yotqizilmasa, siqib 
yo’rgaklansa va ochiq havoga olib cliiqilmasa, uning nafas olishida 
qo’shimcha qiyinchilik wjudga keladi.
Chaqaloq bolaning yuragi katta odamning yuragiga nisbatan 
anchagina tez uradi. Masalan, katta odamning yuragi bir minutda 
o’rtacha 70-75 marta urj;a, chaqaloq bolaning yuragi 120 va undan ortiq 
marta uiradi. Buning asosiy sababi chaqaloq bolalar yuragining har bir 
qisqarishida bosib chiqargan qon hajmining (miqdorining) ozligi, yurak 
muskullarining hali zaifligi bilan bog’liq. Bimdan tashqari, chaqaloq 
bolalar j/uragining nisbatan tez urishi uliir сн-ganizmida modda ahnashish 
jarayoniaing intensivligi jadalligi bilan ham bog’liqdir.
Chaqaloq bolalarda badanning haroratini idora qilish hali yaxshi 
rivojlaiunagan bo’ladi. Chaqaloq bolalarda tanasining vazniga qaraganda 
terisining umumiy sat?a (yuzasi) nisbatan katta hamda terisi katta 
odamlar terisiga qaraganda ancha yupqa bo’ladi. Shu sababli ular normal 
taraqqiyot uchun kerabli haroratni yo’qotib sovuq qotishi mumkin. 
Chaqaloqlaming temperaturalari tez o’zgaruvchan bo’ladi. Bolaning 
ortiqcha harakatlari ham, ovqat yeyishi ham temperaturasjiga ta’sir qiladi. 
Shu sababli chaqaloq boldami tarbij^alashda 
rejinrining ahamiyati 
nihoyatda 
kattadir. 
Chaqaloq 
bolalami 
hamisha 
o’z 
vaqtida 
ovqatlantirish, uxlatish va o’z vaqtida u bilan shug’ullaiiish (gaplashish, 
o’ynatish) kerak.
Chaqaloq bolalarning ovqat hazm qilish a ’zolari ham o’ziga xos 
xususiyatga ega. Ulaming oshqozonlari hali juda kichkina, oshqozon va


ichak muskullari rivojkmmagan, juda zaif bo’ladi. Shijning uchun bu 
yoshdagi bolalaming eng yaxshi ovqati ona sutidir. Bolalar katta 
odamlarga nisbatan tez-lez ovqatlantiriladi. Buning sababi ravshan. Agar 
katta odamlarga ovqat sarf qilgan quwatlarini tiklash roaqsadida kerak 
bo’Isa, bolalar uchim esa ovqat sarf qilgan quwatlarini tiklashdan 
tashqari o’sishlari uchun ham kerak. Bolaning organiznii esa to’xtovsiz 
o’sadi, buning uchun esa juda ko’p ozuqa moddalar keraJi bo’ladi. Ozuqa 
moddalatrai bola ovqat orqali oladi. Shu sababli bolaning jismoniy 
jihatdan nonnal o’sishida o’z vaqtida ovqatlanishi va ovqatning sifati 
juda katita ahamiyatga ega.
Normal tug’ilgan bolaning o’rtacha vazni 2800-3500 g, bo’yi 45-52 
santimetr bo’ladi bir yil davomida uning vazni va bo’yi ayniqsa sezilarli 
o’zgaradi. Normal o’sib ulg’ayayotgan bola yarim yoshga eytganida 
uning v:izni ikki barodar, bir yoshga y«tganida esa uch barobar ortadi. 
Bolaning vazni dastlabki oylarda, aybiqsa, bir-uch oyligida ko’proq 
ortadi. Keyinroq borib vaznning ortishi birmuncha sekinlashib ЬогаЛ va 
bir yoshga to’lgach, bolaning vazni 9 kg ga yetadi.
Tarbiyachi bolalaming umumiy psixik taraqqiyotlari va psixologik 
sifatlarini turli faoliyatlar jarayonida o’rganib, ular haqida to’la 
ma’lumotlarga ega bo’la olmaydi. To’la ma’lumotga ega bo’hsh uchun 
tarbiyachi bolaning uy sharoitida, hulq-atvori va xatti-harakatlariga doir 
ma’lumotlardan ham xabardor bo’lishi shart. Tarbiyachi har bir bolaning 
fe’l-atvceri va xatti-haraliatlariga doir kuzatgan faktlami yozma ravishda 
qayd qilib borishi va har bir bolaga maktabga chiqish oldidan to’la 
psixologik-pedagogik tavsifiioma tuzishi lozim.
Bir yoshga to’lgunga qadar bolaning bo’yi ham juda tez o’sadi. 
Xuddi \^azni kabi bolaning bo’yi ham dastlabki oylaiida ayniqSa tez 
o’sadi. Keyin bo’jdning o’sishi ham ancha sekinlashadi. Agai’ bola bir 
yoshga to’lguncha taxminan 25 sm ga o’ssa, keyingi ikki yil ichida faqat 
18 sm ga o’sadi.
Yangi tug’ilgan bolaning suyalodamlarniki singari qattiq va mustahkam bo’lmaydi. Chaqaloq bolaning 
skeleti deyarli yumshoq tog’aydan iborat bo’ladi. Keyingi taraqqiyot 
davrida, ya’ni bir yoshga to ’lguncha uning skeleti suyakka aylana 
boshlaydi. Agar bola chaqaloqlik da\T:ida noto’g’ri p;arvarish qilinsa, 
uning skeletidagi turli qismlar noto’g ’ri o’sib, biror yen qiyshiq bo’lib 
(jolishi mumkin. Ko’pchlik hollarda bolaning noto’g’ri o’sishi, noto’g’ri 
yotishi natijasida umurtqa suyagi qiyshayib qolishi mumkin, chunki 
iimurtqa suyagi juda elasitik (egiluvchan) bo’ ladi.


So'ngi yillarda bolalar organizmini noto’g’ri parvarish bilan 
bog’liq bo’lgan skolioz kasalligi liaqida ko’plab gapirilmoqda. 
Darhaqic^at, bolalarda paydo bo’lgan skolioz (ummtqa suyagining 
qiyshayib qolishi) kasaUigi ko’pchilik hollaida bolalar gavdasining 
normal o’sishiga ota-orialar va tarbiyachilaming befaiq munosabatda 
bo’lishlaji tufayli yuzaga keladi. Skolioz (bukir) kassiliigi juda og’ir 
majruhlikdir. Skolioz asosan ikki yo’l bilan paydo bo’ladi. Ulardan 
birinchisi tug’ma skolioz bo’lsa, ikkinchisi indvidual hayot davomida 
orttirilgsji skoliozdir. Biz asosan ana shu individual hayot davomida 
bo’ladigan skoliozning oldini olishimiz, ya’ni uning paydo bo’lishiga 
yo’l qo’ymasligimiz kerak. Skolioz kasalligi dastewal mutlaqo 
bilinmaj'di va juda sekirilik bilan rivojlaaadi, vaqt o’tishi bilan u ko’zga 
tashlana boshlaydi,
Skolioz kasalligi qiyin davolanadi. Uni davolashda ortoped- 
vraclUar juda ko’p qiytnchiliklarga duch keladUar. Skolioz kasalligi 
o’g ’il bolalarda ham, qiz bolalarda ham uchraydi. Qiz bolalaming 
muskul va skeletlari o’g’il bolalarga nisbatan zaifroq bo’lganligi tufayli 
ular skolioz kasalligiga moyilroq bo’ladilar. Bolalarda uchraydigan 
skolioz kasalligi muskul va skeletlaniing tez o’sishi va bu o’sish 
davomida bolalami noto’g’ri o’tirishlari va noto’g’ri yotishlari tufayli 
vujudga keladi. Skolioz kasalligiga uchragan bola juda nogiron qiyofaga 
kirib qoladi.
Skolioz kasalligiga uchramaslik uchun bola yotadigan to’shak 
tekis, boshiga qo’yiladigan yostiq hajn ortiqcha baland bo’lmasligi 
kerak. Bola yurishni o’rganayotganda goh o’ng, gob chap qo’lidan 
ushlab unga yordam berish lozim. Ana shu kabilarga rioya qilgandagina 
bolani skolioz (bukir) kasalligidan saqlab qolish mimikin
Yangi tug'ilgan bolaning suyagida ohak va boshqa tuzlar каш 
bo‘lib, u asosan tog‘ay to‘qimalaridan iboratdii'. Bosh suyaklar bola 2-3 
oylik bo‘lgandagina bir-biri bilan tutashib ketadi. Bosh suyagining 
peshona va tepa qismlaii tepasida katta Uqildoq deb ataladigan oraliq 
bo‘lib, и qalin parda va teri bilan qoplangan bo‘ladi. Bu oraliq bir-bir 
yarim yildan keyingina suyak bilan qopkinib ketadi.
Yangi tug‘ilgan bola nerv tizimining jaiksak qismi — bosh miya 
yarim sharlari tashqi ko‘rinishdangina kattalar miyasiga o‘xshaydi. 
Aslida chaqaloqning boshi katta ko'iinsa-da (miya og‘irligi butun 
tananing sakkizdan birini, kattalarda esa qirqdan birini tashkil etadi), hali 
taraqqiy etmagan bo‘lacli. Tanasining umumiy og‘irhgi 3-4 kUogramm 
bo‘lgani holda, miyaning og'irligi 300 grammdan oshadi. Chaqaloq


iniyasidagi nei’v hujayialari, «ariqchalar» va «izlar»iiing semi katta 
kishilar miyasidan farq qilmaydi, ammo bola miyasi tuzilish jihatidan bir 
shaklda bo‘lib, «izlar» ajiiq ko‘rinmaydi. nerv hujayralari tarmoqlarining 
miqdori kam bo‘ladi.
Nerkf tolalarining bir-biridan yetarli darajada ajralmaganligidan 
tashqi ol amdan kelayotgan o‘zgarishlai boshqa nerv markazlariga ham 
ta’sir etadi, bosh miya yarim sharlarida, hech qanday aniq va barqaror 
o‘zgarish joylari paydo bo‘lmaydi. lining uchun chaqaloq tashqi 
qo‘zg‘o^'^chilar ta’siriga (рЧ, oyoq va boshini tartibsiz harakat qilib javob 
beradi. Miyaning eng «qadimiy» bo'limlari nafas olish, qon aylanishi, 
emish, yutinish kabi jarayonlami ta’minlaydi. Bu nerv toldari bolaning 
yashashi uchun yetarli miqdorda (nerv tolasi) mielen qobig‘i bilan 
qoplangiffl.
Chaqaloq bola bizga eng ojiz zotdek tuyuladi. Shunga qaramay
xuddi shu yoshning hani kuchli tomoni bo‘lib, bu jihati bilan go'daklar 
kattalardan ustun turadi,- deb ta’kidlaydi professor Ye. A. Arkin. Uning 
fikricha, bolaning kuchi uning o‘sish energiyasida namoyon bo‘ladi. 
Bola tanasining og‘irligi hayotining birinchi yilida uch barobar 
ko‘payadi, bo'yga nisbatan yetti oylik bola juda tez o'sadi va sakkiz 
oylik bo'lganda, bo‘yi ikki barobar ortadi, o‘ttiz oyga yetganda to‘rt 
marta oitadi. Bolalar har oyda 2 santimetr o‘sadi. Uning miya og‘irligi 
har kuni 1,5 grammdan ko'payadi. Miyaning rivojlanish sur’ati haqida 
gapirganda shuni e’tiborga ohsh kerakki, yetti oylik bolaning miyasi 

marta ko‘paysa, 2-3 yoshga kelib, uning og‘irligi uch marta ortadi. 
Miyaning kattaligi deyarli 20 yil mobaynida ortib boradi, katta yarim 
sharlammg ustki «izlari» murakJcablashib bOTadi. Bolalaming o'sishidagi 
bu qadaj- ulkan jadallik vegetativ nerv tizimiga, bir qator ichki sekresiya 
bezlari (bo'qoq bezi va boshqalar)ga bog'liq.
Ichki sekresiya bezlari ishlab chiqaradigan maxsus garmonlar qonga 
0
‘tib, organizmning o‘sishi va rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. 
Go‘dakl;jming bu qadar tez o‘sishi ushbu davming o‘ziga xos tomonini 
ifodalaytii. Shuning uchvin bu davrda bolaning o'sishiga va rivojlanishiga 
ta’sir etadigan barcha narsalar yaxshi bo‘lishi, sifatli ovqat, sof havo, 
quyosh nuri yetarh miqdorda bo'lishi kerak.
Boliffling nerv feoliyati ikki xil ta’sirda o‘z ifodasini topadi. 
Bulaming birinchisiga shartsiz yoki tug‘ma reflekslar, ikkinchisiga esa 
shartli reflekslar Idradi. Shartsiz reflekslar bolaning tag‘ilish paytiga 
kelganda, ancha yetilgan bo‘ladi, buning natijasida qon aylanish, nafas 
olish va ovqat hazm qilish singari eng zarur vegetativ fiiriksiyalar amalga


oshiriladi. Masaian, qomi ochgan chaqaloqning labiga bir narsa tegishi 
bilanoq, unda emishni bildiruvchi harakatlar paydo bo'ladi, bu 
ovqatlanish refleksi, ya’rii shartsiz refleksdir.
Yuoorida qayd qilinganidek, tug‘ilish davrida bosh rniya katta yarim 
sharlari og‘irligi, hajmi va fimksiyasi jihatidan rivojlangan darajada 
bo‘lmasa ham,bosh miya mavjud shaitsiz reflekslar zaminida yangi 
tug‘ilgari bola bilan tashqi muhit o‘rtasida eng zarur aloqalar o'matish 
imkoniyatini beradigan elementar shartli reflekslar hosil qilishga 
qodirdir.
Bola hayotining birinchi kimlaridan bosMab individual hayot 
kechirish jarayonida taishqi muhit bilan aloqa vujudga keladi. Bola 
hayotining ikkinchi oyida unda barcha sezgi organlairiga xos shartli 
reflekslar hosil bo‘ladi. Lekin tadqiqotchilaming ko'rsatishicha, bola 
hayotining bu davridagi reflekslar zaif ifodalangan va beqaror bo'ladi.
Boliming o‘sishi va rivojlanishi jarayonida egallayotgan reaksiyalari 
barqarorlashadi, tez paydo bo'la boradi va anchagina differensiyalashadi. 
Modomiki, bolada shartli reflekslar hayotining birinchi oylarida paydo 
bo'lar ekan, bola tarbiyasini ham hayotining birinchi oylaridan boshlab 
to‘g‘ri t£ishkil etish lozirn, Bu esa bolaning rivojlanishi va xulq-atvorida 
salbiy 
xususiyatiar 
kelib 
chiqmasligining 
oldini 
о
1
ай, 
bola 
taraqqiyotining normal bo‘lishini ta’minlaydi. Markaziy nerv tizimining 
ruhiy bo‘limlari rolinirg ortib borishini asosiy nerv jarayonlari — 
qo‘zg‘alish va tormozlanishning ifodalanishida aniqroq ko‘rish mumkin 
bo‘ladi. Odatda tormozlanish ikki turda; ichki va tashqi turga ajratiladi. 
Icliki tormozlanishning eng yorqin ifociasi uyqudir. Tormozlanishning 
tashqi ifixlasi bolani tarbiyalash tufayligina hosil bo‘ladii. Buning uchun 
asosiy ozuqa (masaian, sut) bilan birga, bolaga yana boshqa qo‘shimcha 
(doimo sut ichiriladigaii shishachani slmashtirib qo‘yish) ham ta’sir 
etadi. Chaqaloq tug‘ilgandan boshlab unlлg atrofidagilari har tomonlama 
qo‘llab-(iuwatiaydilar. IJlar bola organii/.mini jismoniy parvaiish bilan 
ta’minlaydilar, o‘rgataclilar, tarbiyalaydilar, insoniy psixologik va 
axloqiy jihatlami o‘zlashtirishga, jamiyatda yashash sharoitlariga 
moslashuviga yordam bsradilar. Bolani ota-onalar va kaltalar tomonidan 
qo‘llab quvatlash, tug‘ilishidan boshlab, toki bola katta bo‘lib, mustaqil 
hayot tarzini kechira olguncha davom etidi.



Yüklə 0,92 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin