Publitsistik matnlarda siyasiy atamalarning qollanishi
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
xalq irodasi va shu kabilar. Agar biz «xalq»so’zini uning asosiy ma’nosida
qo’llasak, «mamlakat aholisi, davlatda yashovchilar», aynan shuni umummilllat miqyosidagi siyosatchilardan kutishimiz kerak va biz ixtiyorsiz ravishda turli ijtimoiy guruhlarga mansub bo’lgan, turlicha qarashlar va manfaatlarga ega bo’lgan millionlab odamlarni nazarda tutamiz. Biroq aynan mana shu narsa siyosiy diskursda e’tiborsiz qoldiriladi. Ularning nuqtai nazaricha, xalq «super-ego» sifatida turlicha fikr, qarashlar, qadriyatlarga ega bo’lmasligi kerak. Siyosatchining fikricha faqatgina mamlakat rahbarlari, shaxsan ularni va hokimiyat partiyasini qo’llab-quvvatlaganlarni xalq deb atash mumkin; shu munosabat bilan boshqarayotgan rejimga qarshi aytilgan har qanday tanqid xalqqa nisbatan - 13 -
xurmatsizlik deb baholanadi. Rasmiy nuqtai nazardan o’zgacha qarashga ega bo’lgan, hokimiyatning yoki faraz qilingan dushmanlari, bular «begonalar», ma’lum davrlarda «xalq dushmanlari» hisoblaganlar va xalqning to’la huquqli vakillari hisoblanmaganlar. Demak, siyosatchilar o’z manfaatlarini ko’zlab ko’plab til birliklarining ma’nosini, eng avval leksik ma’nosini o’zgartiradilar. Shunday qilib, til o’yini so’z semantikasini o’zgartirilishi asosiga qurilishi mumkin: xalq va aholi, xalq va elektorat. Har ikki juftlikda xalq so’zi ma’nosi o’zgartiradi, qo’shimcha ma’no kasb etadi: birinchi munosabatda bo’lgan obektlarga, ijobiy yoki neytral munosabatni shakllantirishga ehtiyoj bo’lganda, ya’ni modallik aylana o’qini so’lga siljitish orqali. Bu maqsadda neytral yoki ijobiy konnotatsiyali so’zlardan foydalaniladi. Til materiallari tahlili zamonaviy bosqichda siyosiy tilga ekstralingvistik omillar, ayniqsa jahon siyosiy tizimidagi omillar ta’sir ko’rsatmoqda. Hozirgi paytda negativ konnotatsiyali yumshoqroq leksikadan ko’ra, peyorativ leksika ko’proq qo’llanilmoqda. Misol tariqasida, qalang’i qasang’ilar, malay, yugurdak kabi so’zlar, ko’plab fikrlar. Masalan, Fradkov (Rossiya federatsiyasining sobiq bosh vaziri) o’z vazirlariga quyidagicha maslahat berdi: «Suv yuzasida suzib yuradigan narsalarni saralab olish kerak». Negativ (salbiy) konnotatsiyali so’zlar ham ko’proq ishlatilmoqda, bundan quyidagi xulosalarni chiqarish mumkin: ijtimoiy-siyosiy leksikada negativ konnotatsiyali so’zlarning ustunlik qilishi, xavfli lingvistik sindrom (biror kasallik uchun xarakterli alomatlar majmui) bo’lib, xalqning ijtimoiy va ma’naviy hayotidagi jiddiy deformatsiya (shakliy o’zgarish) lardan dalolat beradi. Mashhur ruhshunos, faylasuf E.Fromning kuzatishlarida nemis jamiyati yaxshi tomonga o’zgarganligi sababli, Marksning keksalik davridagi tilida tajavvuzkorlik, emotsionallik anchayin susayganligi ta’kidlangan. U yoki bu so’zning konnotatsiyasi va modalligini o’zgartirishda evfemizmlar (yorqin baholovchi komponentga ega bo’lmagan so’zlar) yordam beradi: «Arzon patetika (nutqdagi ko’tarinkilik) va sulloh vatanparvarlik to’lqinlari partiya bochkalaridan hamon oqib chiqmoqda»… - 14 -
Ko’pincha siyosatchilar tomonidan ishlatiluvchi so’zlar dennotat sohasida mos kelsada, konnotatsiya bo’yicha farqlanadi: separatchilar va xaloskorlar, kontrterrorchilik operatsiyasi va urush. M.N.Epshtyn ularni o’zaro sinonimiya munosabatlarida bo’lgan pragmemelar deb ataydi. Yana bir misol: bir davlatning boshqasiga qarshi harbiy harakatlari natijasida hokimiyat almashsa, bu voqeaga munosabatdan kelib chiqib uni ozod qilish, bostirib kirish, okkupatsiya, agressiya deb ham atash mumkin, ya’ni gapirayotgan uchun qaysi taraf «o’z dunyosiga» aylanishiga qarab. Bunda faqat konnotatsiya sohasida farq paydo bo’ladiki, shuningdek, asosiy ma’no o’zgaradi, shu bilan birga bu farqlar birinchi planga chiqadi, demak ularning konnotativ ma’nosi xiralashadi. Misol uchun biz Rossiya yoki Belorusni demokratik yoki totalitar davlat deb atashimizga qarab, ushbu mamlakatlardagi siyosiy vaziyatdan xabardor bo’lmagan adresat ular haqida qarama-qarshi tasavvurda bo’ladi, chunki ushbu tushunchalar ortida ijtimoiy hayotning barcha qarama- qarshi jihatlari turadi. So’zlar bilan o’yin qilgan siyosatchi «qora–yaxshi niqoblangan oq» ekanligini isbot qilib beradi, ya’ni o’z isbotini «X bu U» formulasi bo’yicha quradi. Ular (KPRF) da o’z layoqatliliklarini isbotlash yetarlicha vaqt bor edi, ular Yalmog’iz kampir qanchadan buyon bo’lgan bo’lsa, shunchadan buyon mavjud (D.Rogozin). Shunday qilib leksik manipulyatsiyalar siyosiy diskursda yoki so’z ma’nosini o’zgartirib yoki ob’ektlarni belgilash uchun ma’lum so’zlarni tanlab olish bilan o’zini faol namoyon qiladi. So’zning semantik qurilishidagi bunday o’zgaruvchanlik, konnotatsiyalarni asosiy ma’nolardan ajratib olishdagi qiyinchiliklar, bu
ma’nolarning variantliligi, obektivni subektiv bilan almashtirishdagi erkinlik va aksi siyosatchilar tomonidan bilib turib atayin qo’llaniladi. Bularning barchasi siyosatchilar nutqida demagogik suiste’molga olib kelishi mumkin. Buni so’z o’yini deb bo’ladimi? Ularni so’z bilan o’ynashish desa to’g’riroq bo’lar edi, chunki oqibati juda jiddiy bo’ladi.
|