Pul hám bankler oqıw qollanba

_OzbekIstan RESPUBLIKASI Joqarı hám Worta arnawlı bIlImlengiziw mInIstrlIgI

BERDAQ ATINDAǴI Qaraqalpaq mámleketlIk unIversItetI

EKONOMIKA fAKULTETI

«FINANS» KAFEDRASI

Z.A.Baymuratova

PUL HÁM BANKLER


Oqıw qollanba

Nókis-2021


PUL HÁM BANKLER
Oqıw qollanba
Juwapker redaktorlar:
e.i.k., docent –Z.A.Baymuratova
pikir bildiriwshiler:
X.Qálimbetov- e.i.k., docent
K.Qudiyarov–e.i.k., docent
B.Seilbekov –e.i.k., docent
Pul hám bankler: “Finanslıq texnologiyalar”hám “Buxgalteriyalıq esap hám audit” tálim baǵdarı ushın oqıw qollanba. Z.A.Baymuratova QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK uNIVERSITETI–Nókis: “..... ...........” 2021. 160 b.
KIRISIW
Házirgi waqıttaǵı bazar ekonomikası shárayatında tovar islep shıǵarıw hám almaslaw qatnasıqların pul hám banklerdiń qatnasıǵısız ámelge asırıw múmkin emes. Sonday-aq, bazar ekonomikası shárayatında hár qanday is-hárekettiń tiykarǵı maqseti payda alıwǵa qaratılǵan bolıp, bul is-hárekettiń tiykarın pul hám bank sisteması menen baylanıslı bolǵan qatnasıqlar quraydı. Bul óz–ózinen, keyingi jıllarda, mámleketimiz oqıw orınlarında ekonomikalıq qániygelerdi tayarlawda “Pul hám bankler” kursınıń áhimiyetin keskin asırmaqta.
Mámleketimizdiń ekonomika hám finans baǵdarındaǵı joqarı oqıw orınları professor–oqıtıwshıları tárepinen “Pul hám bankler” oqıw kursı boyınsha oqıwlıq hám oqıw qollanbalar jazılǵan. Bıraq, olardıń barlıǵı ózbek hám rus tillerinde bolıp, qaraqalpaq tilinde oqıytuǵın studentlerge qıyınshılıq tuwdırmaqta.
Bul oqıw qollanba, Ózbekistan Mámleketlik táliminiń “Sociallıq pánler, biznes hám huqıq” bilim tarmaǵınıń “Buxgalteriyalıq esap hám audit”, “Ekonomika”, “Finans” hám basqa baǵdarları boyınsha qoyılǵan talapları dógereginde tayarlanǵan. Bunı oqıw qollanbanıń “Pul hám bankler” pánińiń úlgi dástúrindegi birinshi moduliniń barlıq bólimlerin qamrap alǵanlıǵında da kóriw múmkin.
Oqıw qollanba dúzilisi 3 bólim hám 11 baptan ibarat bolıp, hár–bir baptan soń oqıwshınıń bilimin bekkemlew maqsetinde bap boyınsha sorawlar hám testler keltirilgen, modul sońında gilt sózler tórt tilde hám glossariy keltirilgen.
Birinshi bólim “Pul hám pul aylanısı” na baǵıshlanǵan. Bap 7 baptan ibarat bolıp, onda puldıń kelip shıǵıwı hám onıń funkciyaları, túrleri, pul sisteması, pul teoriyaları, pul aylanısı hám pul massası hámde emissiya mexanizmi, bank multiflikatorı mexanizmi háreketi hár tárepleme qaralǵan. Bul bólimniń ózine tán tárepleriniń biri bunda avtor pul hám pul funkciyaları, pul aylanısı tezligi, emissiya, bank multiflikatorı túsiniklerine óziniń anıqlamaların bergen, sonday-aq, teńge hám qaǵaz pullardıń kelip shıǵıwı tariyxı boyınsha óz pikirlerin bayan etken. Ózbekistan pul sistemasınıń shólkemlestiriliwi hám rawajlanıwına, ásirese, plastık kartadaǵı pullar aylanısın jetilistiriwge ayrıqsha toqtaǵan.
Ekinshi bólim “Inflyaciya”ǵa baǵıshlanǵan bolıp, inflyaciyanıń mazmunı, sebepleri, túrleri, inflyaciyanı ólshew usılları, aqıbetleri hám Ózbekistanda inflyaciyaǵa qarsı siyasat, pul reformaları jarıtılǵan. Bul bólimniń ózine tán tárepleriniń biri bunda avtor inflyaciya aqıbetleriniń nominal dáramat hám real dáramat dárejelerine tásirine tereńnen toqtaǵan. Ozbekistanda inflyacion targetlew rejimin engiziwdiń áhmiyetine toqtap ótken.
Úshinshi bólim “Kredit”ge baǵıshlanǵan bolıp, bólimde kredittiń ekonomikalıq kategoriya sıpatında kelip shıǵıw sebepleri, onıń formaları hám túrleri úyrenilgen. Sonday-aq, kredittiń ekonomikadaǵı tutqan ornı hám milliy ekonomikanı rawajlandırıwdaǵı áhmiyeti, kredit procentlerine tásir etiwshi faktorlar bayan etilgen.
Xalıq aralıq ekonomikada hám Ózbekistan finans–kredit sistemasınde júz berip atırǵan jedel social–ekonomikalıq procesler barlıq tarmaqlardaǵıday tálim sisteması aldına, olardan, oqıwlıq hám oqıw qollanbalar tayarlawdıń quramı hám mazmunına tereń talaplardı qoymaqta. Sonlıqtanda, avtor qaraqalpaq tilinde jazılǵan “Pul hám bankler” oqıw qollanbasın waqtı–waqtı menen xalıq aralıq hám Ózbekistanda júz berip atırǵan social–ekonomikalıq procesler tiykarında teoriyalıq–ámeliy tárepten bayıtıp barıwdı óz aldına maqset qılıp, onıń bul birinshi moduli boyınsha basılıwın “birinshi basılıw” sıpatında oqıwshılar itibarına usınbaqta.