Pul hám bankler oqıw qollanba

2.4. Puldıń túrleri
Pul rawajlanıp barıwshı ekonomikalıq kategoriya bolıp óziniń payda bolıw waqtınan baslap ózgerislerge ushırap barǵan. Pul aylanısında hár qıylı dáwirlerde hár túrli pullar qollanılǵan.
XX ásirdiń basına shekem altın teńgeler túrinde naq pullar qollanılǵan (1895-1897). Altın pullardıń pul aylanısına bolǵan talaptı qanaatlandıra almawı (pulǵa bolǵan talap tez ósken altındı óndiriwge qaraǵanda) altınnıń puldı tayarlaw materialı retinde qollanılıwı qalıp barǵan. Qaǵaz pullar hám kredit pulları keń qollanıla barǵan.Házirgi waqıtta elektron pullardıń salmaǵı ósip barmaqta.
Jámiyette almasıw qatnasıqlarınıń shuqırlasıwı, miynettiń bólistiriliwiniń rawajlanıwı puldıń ápiwayı tovar formasınan, házirgi kúnde qollanılatuǵın elektron pullar kórinisi dárejesine jetip keliwine sebep boldı. Álbette, bul júdá uzaq dáwirdi óz ishine alǵan. Adamlar stixiyalı tárizde ómir súrgen hám va natural xojalıq sisteması shárayatında túrli buyımlar, haywanlar, ónimler puldıń wazıypasın atqarǵan bolsa, biziń ásirimizden aldıńǵı VII–VI ásirlerde metallar pul sıpatında ámel qılǵan, xI hám xII ásirlerde qaǵaz pullar, xX ásirden elektron pullar ekonomikaǵa aylanıs quralı sıpatında kirip kelgen.
Demek, pul búgingi kúndegi kórinisine jetip kelgenshe júdá uzaq dáwir hám jámiyetlik–ekonomikalıq proceslerdi basıp ótgen. Puldıń túrlerin úyreniwde onı hasıl qunǵa iye bolǵan (haqıyqıy) pul hám hasıl qunǵa iye bolmaǵan (orınbasar) pul sıpatında úyreniw maqsetke muwapıq. Ádette, haqıyqıy pullar aylanıs quralın ámelge ásirǵanda olar óz qunı boyınsha almasıw procesinde qatnasqan, ekonomikada pul massasın tártipke salıw boyınsha mashqalalar bolmaǵan.
Demek, pul búgingi kúndegi kórinisine jetip kelgenshe júdá uzaq dáwir hám jámiyetlik–ekonomikalıq proceslerdi basıp ótgen. Puldıń túrlerin úyreniwde onı hasıl qunǵa iye bolǵan (haqıyqıy) pul hám hasıl qunǵa iye bolmaǵan (orınbasar) pul sıpatında úyreniw maqsetke muwapıq. Ádette, haqıyqıy pullar aylanıs quralın ámelge ásirǵanda olar óz qunı boyınsha almasıw prcessinde qatnasqan, ekonomikada pul massasın tártipke salıw boyınsha mashqalalar bolmaǵan.
Haqıyqıy pullar tómendegi qásiyetlerge iye bolǵan:
– nominal qunnıń real qun menen proporcionallıǵı;
–qunnıń qádirsizlenbesligi yaǵnıy haqıyqıy pullar hár qanday shárayatda da óziniń dáslepki qunın joǵalıtpaǵan;
–olardı basqa tovarlar sıyaqlı tutınıw múmkinligi.
Bıraq, natural pullardıń hámmesi hám joqarıdaǵı tuwındılardı uzaq múddetke saqlap turıw imkániyatına iye bolmaǵan. Máselen, biyday, temeki, chay, balıq, jún sıyaqlılar waqıt ótiwi menen óziniń dáslepki qásiyetlerin joǵalıtqan.