Pul hám bankler oqıw qollanba

10.4. Mámleket krediti.
Mámleket krediti. Usı kredittiń tiykarǵı belgilerinen biri kreditti beriw yaki alıw procesinde mámleket tikkeley qatnasadı. Kópshilik jaǵdaylarda bolsa mámleket kreditor sıpatında yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa kreditler beredi.
Mámleket krediti qatnasıqlarında onıń subyektleri sıpatında mámleket atinan Oraylıq hám jergilikli mámleket Basqarıw organları maydanǵa shıqsa, ekinshi tárepten yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar qatnasadı. Mámleket kreditiniń payda bolıwında ádettegi ráwishte kópshilik jaǵdaylarda mámleket byudjetiniń jetispewshiligin qaplaw yaki yuridikalıq investitsion rejelerdi ámelge asırıw maqsetinde óz atinan qımbat bahalı qaǵazlardi aylanısqa shıǵaradi. Mámleket byudjetiniń jetispewshiligin qaplawda mámleket tárepinen shıǵarılǵan qımbat bahalı qaǵazlaryuridikalıq hám fizikalıq shaxslar tárepinen satıp alınadi. Bunda yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar kreditor sıpatında sáwlelenedi. Mámleket byudjeti jetispewshiligin qaplawdiń basqa derekleride bar bolıp. Olardıń tiykarları sıpatında tómendegilerdi keltiriw múmkin:

• 
  ámeldegi Salıq stavkalari muǵdarın asırıw;
  
• 
  aylanısqa qosımsha pullardı (ǵáziyne biletlerin) emissiya qılıw;
  
• 
  Oraylıq Bankten kredit qarızlarin alıw;
  
• 
  Xalıq aralıq kredit hám finanslıq járdem soraw;
  
• 
  Mámlekettiń qımbat bahalı–qaǵazlarin aylanısqa shıǵarıw.
  

Mámleket byudjetiniń qıtshıllıǵın qaplaw ushın ámeldegi Salıq stavkalari muǵdarın asırıw ekonomika tarmaqlarıniń rawajlanıwına keri tásir kórsetedi. Bunday jaǵdayda, xojalıq júritiwshi subyektler Salıq bazasın kemeytip kórsetiw, ekilemshi buxgalteriyani júritiw hám de jásirin ekonomikanıń rawajlanıwına meyillik tuwıladi. Nátiyjede, mámlekette ekonomikanıń rawajlanıwı hám xalıqtıń turmis párawanliǵın támiyinlewde keri jaǵdaylar júz beredi.
Aylanısqa qosımsha pullardı shıǵarıw esabınan mámleket byudjeti kitshiliǵıniń qaplanıwı ekonomikada tovar hám pul massası ortasındaǵı tensalmaqlılıqtı támiyinlewge keri tásir kórsetedi., yaǵniy, pul massası tovar massasına qaraǵanda artıp ketedi, bunday jaǵdayda milliy valyutanı satıp alıw qábiliyeti páseyedi hám inflyasiya dárejesniń artıwina sebep boladı.
Oraylıq Banktiń krediti mámleket byudjeti qıtshıllıǵın qaplawdiń basqa dereklerge qaraǵanda bir qansha nátiyjelirek esaplanadı, Bıraq Oraylıq Bank tárepinen berilgen kreditler tiykarınan úsh ay múddetke berilip, usı múddetten ótip ketiwi múmkin emes.
Mámleket byudjeti qıtshıllıǵın qaplawda xalıq aralıq kredit hám shet el mámleketleriniń finanslıq járdemin alıw barlıq waqıtta da jaqsı nátiyje bermeydi. Sebebi, kreditor mámleket qarız alıwshı mámleketke bir qatar shártlerdi qoyadı. Ayırım jaǵdaylarda kreditler beriw arqalık reditor mámleket siyasiy hám ekonomikalıq basım ótkiziw jaǵdaylarıda ámeliyatta ushırap turadı. Sonıń ushın mámleket byudjetiniń qıtshıllıǵın qaplawdiń eń qolay usılı mámlekettiń qımbat bahalı qaǵazlarin yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa satıw arqalı kredit alıwı esaplanadı. Sonıń menen birge, aytıp ótiw kerek, mámleket krediti tek ǵana byudjet qıtshıllıǵın qaplaw ushın emes, bálki ekonomikanı tiklew (tiykarınan tábiyiy apatlar yaki urıslardan soń), mámlekette sotsiyal-Ekonomikalıq áhmiyetke iye bolǵan qurılis jumıslarin orınlaw yaki sanaat tarmaqlarıniń ayrıqsha tarawlarin rawajlandırıw ushın uzaq múddetlerge (5, 10 jil) alıniwi múmkin.