6. Verni muhofaza qilish va yerdan oqilona foydalanishni rejalashtirish
Reja - xalq xo'jaligini boshqarishning marqaziy zvenosidir. U xalq xo ‘jaligini
rivojlanishini
m o‘Ijallaydigan
m ateriallar m ehnat va moliyaviy resurslar bilan
ta ’minlaydigan xalq x o ‘jaligi tadbirlarini bajarilishiga y o ‘l-yo‘riq beradigan tizim
sifatida ro'yobga chiqadi. Boshqarishning jarayoni sifatida rejalashtirishning vazifasi
rejalar bajarilishining borishiga faol ta ’sir ko'rsatish, materiallar bilan ta ’minlashni
yechishdan iborat.
Davlatning yem i
muhofaza qilish va yerdan oqilona foydalanishni
rejalashtiriIishi - yerdan foydalanishning umumiy tizim ida bosh markaziy zvenodir.
Yer resurslarini muhofaza qilish va foydalanish davlat rejasining mazmuni va
tuzilishini qarab chiqamiz.
Ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanish davlat
rejasining
maxsus "Yerdan oqilona foydalanish va m uhofaza qilish" qism ida quyidagi
k o ‘rsatkichlar kiritiladi. Umumiy maydon (1 noyabr xolati bo'yicha) ming.ga;
- Qishloq xo'jaligi yer mulki, ming.ga.
92
Qishloq xo'jaligi extiyoji uchun ajratilgan yer maydoni ming.ga;
Yer rekultivatsiyasi ming.ga;
Tuproqning unumdorlik qatlamini olish, ga (ming.m);
Tuproqning unumdorlik qatlamini taxtlash (skladirovaniye) ga/ming.m.
Sel, shamol va suv erroziyasiga duchor b o ig a n yer yer maydoni ming.ga.
0 ‘rm onzor himoya chizig‘ini bunyod etish. ga/ming so‘m;
Chuqurliklar, jarlar, daryo qirg'oqlarida qumliklarda o'rm on ko'chatlarini
o'tkazishga (m ing.so‘m).
Tik qiyaliklarni trassirovaniye qilish ga./m ing.so‘m.
Eroziyaga qarshi gidrotexnik va selga qarshi inshootlar qurish ming.so‘m.
Eroziyaga qarshi va selga qarshi o ‘tkaziladigan tadbirlaming yer maydoni
ming.ga;
0 ‘rmon himoya chizig'ining umumiy maydoni (lnoyabr holati bo‘yicha)
ming.ga;
Qishloq xo'jaligi ekinlarini kasalliklari va
zararkunandalardan biologik
uslub bilan him oya qilish ming.ga.
K o‘rinib turibdiki, bu qismidagi tadbirlaming mazmuni respublikada ham,
shuningdek viloyatlar darajasida ham,, asosan tabiatni muhofaza qilishga
yo'naltirilgan. Shu bilan bir vaqtda davlatning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish
rejasining boshqa muvofiq qishloqlarida tabiiy xo'jalik tadbirlari, shu jumladan, yer
resurslarini
oqilona ekspluatatsiya qilish,
ularning maxsuldorligini oshirish aks
ettiriladi.
"Qishloq x o ‘jaligi" bo ‘limining qishloq x o ‘jaligi ekinlarini parvarish qilish
rejasida qishloq x o ‘jaligi oborotiga yangi yerlarni tortish, qishloq xo'jaligi yer suv
mulkidan foydalanishning samaradorligini oshirish bo‘yicha tadbirlar kiritiladi.
Amaldagi uslubiy k o ‘rsatm a qishloq x o ‘jaligi ekinlarini parvarish qilish rejasini
ishlab chiqish paytida qishloq xo'jaligi
yer-suv
mulkining
turlari bo‘yicha
maydonlarini, yangi yerlarni o ‘zlashtirish, yer mulkini transformatsiyalash y o ‘li
bilan yechilishi mumkinligini aniqlash nazarda tutiladi.
93
Q ishloq xo'jaligi ekinlarini parvarish qilish bo ‘yicha rejasida yerdan
foydalanishning intensivlik darajasini oshirishga yo'naltirilgan maxsus melioratsiya
tadbirlari aks ettiriladi. Shuningdek tuproqning suv v a shamol eroziyasini oldini
olishning tashkiliy-xo'jalik, agrotexnik va agrom eliorativ tadbirlar ham nazarda
tutiladi.
Yerdan
foydalanishni
yaxshilash bo‘yicha moMjallangan tadbirlami
bajarish ularni qishloq x o ‘jaligini rivojlanish rejasining moddiy-texnika ta ’minoti,
m oliyalashtirish, kapital quyilm a va boshqa ko ‘rsatkichlar rejalari bilan muvofiq olib
borilishi ta ’minlanadi.
D avlatning yer kadastri ko'rsatkichlari mazmuni bilan davlatning iqtisodiy
va ijtimoiy rivojlanish rejasining "Yerdan oqilona foydalanish va muhofaza qilish"
qismi va "Qishloq x o ‘jaligi" bo'lim ini taqqoslash yer kadastri tizimi, asosan
rejalashtirish extiyojiga muvofiq kelishi va qondirilishini tasdiqlaydi. Ayni vaqtda
davlat rejasining "Yerdan oqilona foydalanish va m uhofaza qilish" ko'rsatkichlarini
o ‘zi ham yer kadastrining mazmuni bilan m uvofiqlikka keltirilishi kerak. Bu vaqt
rejalashtirish sam aradorligini oshiradi.
Y er resurslarini muhofaza qilish va
foydalanishni rejalashtirish uchun yer kadastrining tarkibida yer sifatini hisobga
olish tizim ostida (podsistema) ayniqsa alohida aham iyatga ega. Agar yer sifatini
hisobga olishni yaxshi tizim deb qaraydigan boMsak, unda uning bir -biri bilan
bilan bog'langan podsistemalari quyidagilardan iborat:
1) Yerlarni klassifikatsiya qilish
2 )T u p ro q qatlam ining tabiiy xolati b o ‘yicha har tom onlam a tavsifi
3) Yem- xashak yerlari kultur-texnikasi tabiiy xolatining kengaytirilgan
tavsifi
4) Tuproq
hosildorligi dinamikasining tavsifi ya’ni uning vaqt bo ‘yicha
o'zgarishi
M uhim i, yuqorida
keltirilgan podsistem alar ( tizostilari) yerdan oqilona
foydalanish va m uhofaza qilishning davlat rejasida m a ’lum ko'rsatgichlarga muvofiq
kelishilgandir.
Shu nuqtai nazardan, hozirgi vaqtda "Yer resurslaridan
oqilona
foydalanish va m uhofaza qilish " qismida aks ettirilgan ko'rsatgichlardan tashqari,
yuqorida keltirilgan b o iim la rg a quyidagilarni q o ‘shish mumkin:
94
Y er mulklarini transformatsiyalantirish, shu jumladan:
a) qishloq xo ‘jaligi yer m ulkiga taaluqli bo'lm agan yerlar hisobidan qishloq
xo'jaligi uchun yangi yerlarni o'zlashtirish
b) tabiiy yem -xashak yer mulklarini, topshirish
v) kam unumli haydaladigan yerlarni yaylov v a pichanzorlarga o'tkazish
Keltililgan
ko'rsatgichlarni
ishlab
chiqish
yerlarni
klassifikatsiyasi
m a’lum otlariga va tuproq tavsifi ulaming tabiiy holati bo‘yicha va
ichki
xususiyatlariga asoslanadi. Yerlarni melioratsiya qilish, shu jumladan:
a) muntazam va limanli sug'orish:
b) solanslami melioratsiyalash va o ‘zlashtirish
c) sho‘rlangan yerlarni melioratsiyalashtirish
Qayd etilgan ko'rsatgichlam i ishlab chiqish uchun yer kadastri tarkibida
sug‘oriladigan, sho'rlangan yerlarni miqdori va sifatini hisobga olishga asos beradi.
Erroziyaga qarshi tadbirlar shu jum ladan eroziya turlari va tadbir turlari
b o ‘yicha:
Yer kadastrli xujjatlarda eroziya xavfli va eroziyali yerlar to‘g ‘risida batafsil
m a’lumot mavjud.
Kurturtexnikaviy ishlar shu jum ladan ekinzor va tabiiy yem-xashak yer
mulklari
Kulturtexnikaviy ishlami asosi bo'lib yaylov
va
pichanzorlarning
kulturtexnikaviy xolatining m a’lumotlari xizmat qiladi, shuningdek, ekinzorlarda
unumdorlikni pasaytiradigan belgilar bo‘yicha tuproqlar tavsifi.
Tuproq unumdorligini kengaytirilgan takror ishlab chiqarish shu jum ladan
biologik agrokimyoviy va boshqa uslublar bilan.
Yer kadastri birinchi marta yerdan oqilona foydalanish va muhofaza qilish
tadbirlari tizim iga nisbatan mustaqil sifatida bu yo‘nalishni qarab chiqish imkonini
beradi.
Chunki tuproq
unumdorligi dinamikasidagi
o'zgarishlar
haqida
m a’lumotlarni ( har bir yilda ekinzorlaming agroishlab chiqarish k o ‘rsatgichlari
tuproq tavsifi hisobga olinishi nazarda tutilgan) saqlaydi. Uning mustaqil rivojlanishi
va xalq x o ‘jaligi rejasiga qo'yilishi keyingi o ‘n yilliklarda mamlakatning qator
95
mintaqaiarida tuproq xususiyati va tavsifining yomonlashishi munosabati bilan
nihoyatda muhimligi namoyon b oim oqda.
Yerdan oqilona foydalanish va m uhofaza qilishning b o ‘limchasi tarkibida
qayd
qilib o ‘tkazilgan ko'rsatgichlar y o ‘nalishining muhim tom oni bir biri
takrorlanm asliklaridan iboratdir. Biroq shunday holatda takrorlanishning xavflilik
tomoni yo ‘q. Ayni paytda ulardan ko'pchiligi qishloq xo'jaligi rivojlanishi rejasiga
q o ‘shiladi. Shu bilan bir qatorda yuqorida aytib o'tilgan tadbirlarning ko'pchiligi
"qishloq x o ‘jaligi" b o ‘limida rejalashtiriladi.
Ularni yerdan oqilona foydalanish va m uhofaza qilish b o ‘yicha b oiim chada
mustaqil ajratilishi to ‘Ia oqladi. Shu bilan birga bunday ajratishning mezoni, eslatib
o ‘tilgan b o ‘limchadagi mustaqil ajratilgan singaridir,- korxonalar,
tashkilotlar,
m uassasalar diqqatini muhim resurs asosiy m illiy boylik sifatidagi yerdan oqilona
foydalanish v a m uhofaza qilish rejalarining albatta bajarilishiga, yerdan foydalanish
va m uhofaza qilish ustidan nazoratning kuchaytirilishiga,
bu ishda yerdan
foydalanuvchilarning yer resurslaridan foydalanish
sam aradorligini oshirishga
m a’suliyatini oshirishga qaratilishi lozim.
Y er resurslarini rejalashtirish uchun, odatda bilvosita rejalashtirish oldi (asosan
prognozlashtirish) jum ladan yangi o'zlashtirishning bosh sxemasi, tabiiy yem-
xashak yerlarini foydalanishning bosh sxemasi, yer tuzishning tum an va viloyat
sxem alari
orqali yer kadastri m a’lumotlaridan foydalaniladi. Ularni bajarish
pirovardida, umumm amlakat
xujjatida
kelajakda
m amlakat
yer resurslaridan
foydalanishning bosh sxemasiga muvofiq ko'rsatgichlarni aniqlashga xizmat qiladi.
Qayd etib o'tilgan xujjatlami izchil,
bir-biri bilan bog‘lab ishlab chiqish,
pirovardida, yerdan oqilona foydalanish va m uhofaza qilish
davlat
rejasining
k o ‘rsatgichlari v a y e r kadastri m a’lumotlari samarali bog'lanishini ta ’minlaydi.
Dostları ilə paylaş: |