Qafqaz Universiteti Materiallar
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- QIDA ILƏ BAĞLI KONNOTATIV REALILƏRIN DOĞMA DILƏ TƏRCÜMƏSINƏ DAIR Xuraman MƏMMƏDOVA
- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- TRANSLATION STUDIES AND INTERPRETING Zaur MIRZƏZADƏ
- TRANSLITERATION Zülfiyyə ABBASOVA
- LEKSİK TRANSFORMASİYALARIN NÖVLƏRİ Zümrüd ƏLİZADƏ
- ПРОБЛЕМЫ ПРИ ПЕРЕВОДЕ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ТЕКСТОВ Амина АХМЕДОВА
|
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1403
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan tapılmır. Bu zaman tərcüməçi idiomun açıqlamasını verir ,yəni onu öz sözləri ilə ifadə edir. məsələn: Costs an arm and a leg- bu ifadə nəyinsə baha olduğunu bildirir, lakin Azərbaycan dilində bu idiomu çevirmək üçün qəlibləşmiş bir ifadə yoxdur. Bu halda tərcüməçi parafraza etmək məcburiyyətində qalır ki, bu da tərcüməni orijinaldan uzaqlaşdırır. 4. Hədəf dildə idiomun tərcümə olunmaması yolu ilə (üstündən keçmək yolu ilə) Bu strategiya tərcümə zamanı müsbət qəbul olunmasa da tərcüməçinin heç bir çıxış yolu olmadıqda qəbul olunur. Qısacası qeyd etmək önəmlidir ki, eyni və ya yaxın coğrafi ərazidə yaşayan xalqların etnik təfəkkürlərində müəyyən mənada yaxınlıq var. Lakin etnik təfəkkürə təsir edən yeganə ünsür coğrafi ərazi deyil. Buraya insanların dünyanı qavraması, milli mədəni şüuru, din və s. kimi amillər də daxildir. Mənim fikrimcə idiomların tərcüməsi zamanı da ele bu xüsusiyyətlər mühim götürülməlidir. Dünyanın müxtəlif ərazilərində insanların dünyanı qavraması həm eyni, həm da müxtəlif ola bilər. idiomların tərcüməsi zamanı isə bu eyniliklər və müxtəliflik- lər əsas rol oynayır. idiomların tərcüməsi zamanı mənbə dilin müəllifinin fikirlərini maksimium dərəcədə ifadə etmək və əsəri orijinala yaxın çevirmək üçün tərcüməçi ilk öncə idiomları mü- əyyən etməli və ona ən yaxın ekvivalenti işlətməlidir.
QIDA ILƏ BAĞLI KONNOTATIV REALILƏRIN DOĞMA DILƏ TƏRCÜMƏSINƏ DAIR Xuraman MƏMMƏDOVA Azərbaycan Dillər Universiteti xuraman2003@box.az AZƏRBAYCAN
mədəniyyətin özünəməxsus xüsusiyyətlərini əks etdirir, başqa dillərdə leksik ekvivalenti olma- yan leksikaya aid edilir. Tədqiqatçılar bu leksikanı dil və mədəniyyətin qovuşduğu, konkret bir xalqın ictimai həyatındakı özəlliklərlə bağlı olan dil sahəsinə aid edirlər . Realilər əks etdirdikləri obyektiv gerçəkliyə münasibətin xarakterinə görə denotativ və konnotativ növlərə bölünür. Denotativ realilər yalnız konkret bir xalqın və ya ölkənin mədəni, tarixi, coğrafi və s. xüsusiyyətini əks etdirən və bu səbəbdən də yalnız konkret bir xalqın dilində rast gəlinən leksik vahidlərdir. Digər xalqların yaşadıqları mədəni, coğrafi mühitdə isə belə realilər ya ümumiyyətlə yoxdur, ya da onları bildirən sözlər mövcud deyildir . Konnotativ realilər bütün xalqlar üçün ümumi olan məfhumları bildirən leksik vahidlərə konkret dildə sonradan əlavə olunan məcazi, emosional çalarlıqlardır. Misal üçün, cow (inək) bütün xalqlar üçün ümumi olan bir adı bildirirsə də, ingilis dilində həmin sözün törəmə, məcazi mənası da vardır (xoşagəlməz insan) . Məişətlə bağlı realilərin bir qrupu özlərinin lüğəvi mənasından əlavə müxtəlif assosia- siyalarla bağlı olaraq dildə məcazi məna, emosional çalarlıq əldə edir və təbii olaraq, bu za- man onların düzgün tərcüməsi məsələsi də ortaya çıxır. Məsələn, qida bildirən bacon sözü in- gilis dilində özünün lüğəvi mənası ilə (duzlanmış və hisə verilmiş donuz əti) bərabər, fraze- oloji birləşmə tərkibində “ərzaq” mənasını əldə edir: bring home the bacon hərfən, “evə ərzaq gətirmək”, məcazi mənada isə “öz ailəsini dolandırmaq”, “öz ailəsini ərzaqla təmin etmək” deməkdir . Bu frazeoloji vahidin Azərbaycan dilinə dəqiq və üslubi tərcüməsi məsələsinə gəldikdə isə, həmin frazeoloji birləşmənin Azərbaycan dilində frazeoloji ekvivalenti vardır: Evə çörək gətirmək, yəni ailəsini ərzaqla təmin etməyi bacarmaqdır. Sandwich (arasına yağ və cem çəkilən və yaxud soyuq ərzaq qoyulan iki çörək parçasın- dan ibarət qəlyanaltı növü) özünün quruluşu ilə assosiasiya nəticəsində metaforik məna əldə etmişdir: iki şey arasında qalmaq, pərçim olmaq:
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1404
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan Our car was sandwiched between two big trucks, almost touching them. – “Bizim maşınımız iki böyük yük maşını arasında qaldı, az qala onlara toxunacaqdı”; To ride (sit) sandwich – “İki nəfər arasında sıxılmış vəziyyətdə getmək və yaxud oturmaq”. Azərbaycan dilində əzilməyin “xəşil olmaq”, “xəşili çıxmaq” oxşar realilərdir. To sandwich feli bir işin icrasını digər iki işin icrası arasına salmaq mənasında işlənir: Study should be sandwiched with periods of rest “Dərs istirahət dövrləri (vaxtları) arasına salınmalıdır” . Hot dog amerikalıların həyat tərzinin formalaşması prosesində meydana çıxmış daha bir spesifik qəlyanaltının adıdır. Uzun bulkanın içərisinə yerləşdirilmiş sosiskadan ibarət olan bu qəlyanaltı növü çox məşhur olub, Amerikanın məskunlaşması dövrünü əks etdirən tarixizmlər- dən biridir. Hot dog dildə məcazi məna da əldə etmişdir. Bu söz əsasında yaranan to hotdog feli güc və fiziki bacarıq nümayiş etdirməklə başqalarının diqqətini cəlb etmək, özünü göstərmək anlamına gəlir və üslubi-emosional mənası onun Azərbaycan dilinə tərcümədə qismən də olsa “nümayişkaranə şəkildə” ifadəsi sayəsində əks olunur. Skiers hotdoging down the slopes – “nümayişkaranə şəkildə yamacdan üzü aşağı sürüşən xizəkçilər” . İngilis dilində içi ət və yaxud meyvə cemi ilə doldurulan, üstü şirinləşdirilən dairəvi pi- roqu bildirən pie sözü bu yeməyin dadlı və şirin olması ilə assosiasiya nəticəsində bir kəsin başqasına yaxşı münasibət bəsləməsi konnotasiyasını əldə etmişdir:
Hərfən “Bilin bizə münasibəti piroq kimi idi (çox yaxşı idi), lakin mən onun yanında özümü hələ də narahat hiss edirdim” kimi səslənən bu cümlədəki piesözünün Azərbaycan di- lindəki frazeoloji ekvivalentindən (bal-yağ) istifadə etsək tərcümə daha düzgün və emosional olar: “Bil bizimlə bal ilə yağ kimi idi.” Qeyri-reali xarakterli lunch Amerikanın kulinariya gerçəkliyi ilə assosiasiya nəticəsində konnotativ çalarlıq əldə edir: There’s no such thing as a free lunch – “Əvəzsiz heç kim sənə heç nə verməz”. Bu frazeologizmin mənşəyi Amerikada nahar yeməyinin (lunch) yoxsullara pulsuz ve- rildiyi kafelərin işgüzar həyatından qaynaqlanır.Amerika Birləşmiş Ştatlarında vaxtilə mövcud olmuş kafelərin bir qrupu müştərilərə pulsuz nahar verməklə onları içki içməyə cəlb etmək məqsədi güdürdülər.Pulsuz nahar üçün sahibkarın itirdiyi xərc içki satışından əldə olunan gəlirin cüzi bir hissəsini təşkil edirdi. Həmin frazeologizmin yuxarıda qeyd olunan mənası (“Əvəzsiz heç kim sənə heç nə verməz”) eləcə də onun A.Abbasov tərəfindən “Dünyada pulsuz heç nə yoxdur” şəklində tər- cüməsi daha çox təsviri səciyyə daşıyaraq, orijinalın üslubi-emosional mənasını əks etdirmir. Həmin üslubi çalarlıq dilimizdə “hər işin iki başı var” ifadəsinin mənasına emosional baxım- dan daha yaxındır. Realilər aid olduğu xalqın dili üçün doğma və anlaşıqlıdır.Başqa dil üçün bunlar ekviva- lenti olmayan sözlərdir.Realilərin xarici dil öyrənilməsində və xarici dildən tərcümə prosesin- də yaratdığı problemin də kökündə bu durur və onun həlli xüsusi metod və üsullardan istifadə olunmasını zəruriləşdirir.
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1405
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan TRANSLATION STUDIES AND INTERPRETING
Qafqaz Universiteti
AZƏRBAYCAN
Translation has played and plays an essential role in the creating connection between different nations and in the development of culture of whole world. Then it spread to Western traditions include other histories and historical perspectives. As an theoretical interdiscipline, Translation Studies borrows much from the different fields of study that support translation. We can show the comparative literature, computer science, history, linguistics, philology, philosophy and terminology as a good example. The term “Translation Studies” was coined by the Amsterdam-based American scholar James S Holmes in his paper "The name and nature of translation studies", which is considered a foundational declaration for the discipline. In English, it call the term "translatology". Taking into account the theories and paradigms about the translation studies, the history of it can be considered as very ancient. A good example of one of these theories is Berman’s (1984) assertion about preliminary study of the many and varied histories of translating languages and cultures. The good translator is a translator providing an exact transfer of information, including keeping of the style and is a good speaker in the target language. What does the target mean? I try to write a plan and I don`t understand what target language is. Let`s describe a situation: a translator meets foreigner. He has to translate in his or her understanding language however not in other. He or she masters not only foreign language, but also the ability of translation. He does not need to translate everything that has been written, but to translate the best only and not compromises with the original text. In this part, I will exactly determine what the translation and interpreting is and how they relates to our world which is day by day changes. Translation is a rewriting of an original text. Rewritings can introduce new concepts, new genres, new devices, and the history of translation is the history also of literary innovation, of the shaping power of one culture upon another. A big amount of people confuse translation with interpretation but Interpretation is more difficult than trasnlation. Obviously, interpreting and translation are two related linguistic disciplines which has more commons. In every similarity, there is a difference. Here the difference is that these two task rarely performed by the same person. Moreover, the difference in ability, training and even language knowledge are so substantial that few people can do both successfully on a professional level. Translation is written, while interpretation is verbal. An interpreter is a person, who understands the text in a Source languag and transmits it in a target language. One of the over-riding difference between interpreting and translation is only the difference in the medium: When you work with book as a translator you can work in your own home, in your office, if you are working in a meeting as a interpreter you are part of that meeting. Therefore, clearly we can see that they relate to each other. In order to be a professional interpreter, one has to get the following qualifications according to the professionals in this field: Extensive vocabulary in both languages Ability to express thoughts clearly and concisely in both languages If we try to come up to a consequent idea about interpreting and translation, we easily observe that, in order to improve the communication between the nations from all over the world, these two concept definitely has an essential role to play.
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1406
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan TRANSLITERATION Zülfiyyə ABBASOVA Qafqaz University abbasova.zulfiyye@list.ru AZƏRBAYCAN
Transliteration is changing of a special story from one script to another.Transliteration can form a significant part of transcription, which translate text from one writing system into another. Transliteration is not involved with representing the phonemics of the original: it only strive to represent the characters properly. Besides if the names were given because of events, we can translate them. For example, in Azeri the name of Maiden Tower is ”QizQalasi” because of an ancient legend it called like this. And so many architectures were called in this way. From an information-theoretical point of view, systematic transliteration is a mapping from one system of writing into another, word by word or ideally letter by letter. Most transliteration systems are one-to-one, so a reader who knows the system can reconstruct the original spelling. If we want or we are required to translate any text, weare not going to translate grammar, words, phrases or sounds.We always translate one thing, which ismeaning and only meaning, but if we the text literally,we will get a weak and boring translation, since it will not deliverthe exact effect of the language of the original story.Therefore, learners of translation should be aware of thispoint and be very careful to use a well-formed structure to writesentences that are grammatically as well as semantically correct tokeep a true copy of the translated text ,for example, translate thefollowing sentence into English. Transliteration of words from a source language to a target language is mostly consi dered to be a problem of generation of target language equivalents. Most of the methods used for this purpose are based on statistical approaches. As transliteration is not a new problem, even though for Indian languages the systems still lag behind, there has been a lot of work on this problem. The major techniques for transliteration can be broadly classified into two categories, grapheme-based and phoneme-based approaches. Transliteration from English to Indian languages is basically similar to the problem of phonetic transcription because the scripts used for Indian languages are highly phonetic in nature and there is a close correspondence between letters and phonemes. There are several reasons why the problem of English to Indian language transliteration has been given more urgency than Indian language to English or Indian language to Indian language. One reason is that most Indians using computers also know English to some degree. Another reason is that, till recently, computers had hardly any support for Indian languages and most of the Indians using computers were not (in fact, still are not) able to type text directly in Indian languages. Therefore, if they want to search for some text in Indian languages, they would still find it easier to type their queries in the Latin script, rather than some Indian script, even if input for that script is enabled on their computer. The reason more relevant here is that we need a good transliteration system for searching text in a language different from that in which the query is entered, the usual CLIR scenario. Even if the query is in an Indian language, the Indian users are more likely to type the query using the Latin alphabet, but they might want to search for documents in Indian languages, thus effectively turning (in such a case) the problem of IR into CLIR. Transliteration is a part of translation and also translation has many ways that you are familiar some of them but not all. Transliteration is a way that to translate private names and especial words. In my article I mentioned some main points in transliteration. I believe that it will be useful for you. III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1407
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan LEKSİK TRANSFORMASİYALARIN NÖVLƏRİ Zümrüd ƏLİZADƏ Bakı Slavyan Universiteti aliyeva.zumrud@gmail.com AZƏRBAYCAN
Tərcümə fəaliyyəti öyrənilərkən transformasiya modelindən istifadə olduqca əhəmiy- yətlidir. Orijinal və tərcümənin formal vahidləri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan transformlar kimi baxmaqla, transformasiya nəzəriyyəsi aralarında tərcümə ekvivalentliyi əlaqələri yarana bilən müxtəlif dilli formaların tədqiqində mühüm yer ayırır. Transformasiya – bu tərcümə üsullarının bir çoxunun əsasıdır. Ötürülməsi nəzərdə tutu- lan informasiyanı saxladıqda orijinal mətnin formal və ya semantik komponentlərinin dəyiş- dirilməsindən ibarətdir. Tərcümə prosesində müxtəlif tərcümə transformasiyalarına ehtiyac təkcə orijinal və tərcümə edilən dilin qrammatik sistemlərindəki ziddiyyətlərlə əlaqəli yaran- mır, eyni zamanda onların lüğət tərkibinin fərqliliyinə görə yaranır. Tərcümədə ekvivalentliyə nail olmaq üçün tərcümə transformasiyalarının yerdəyişmə, əvəzetmə, əlavə etmə, ixtisar et- mə kimi növlərindən geniş istifadə olunur. Dil sistemləri bir-birindən leksik və qrammatik cəhətdən fərqləndikləri səbəbindən tərcümə prosesi zamanı da leksik və qrammatik olmaqla transformasiyalar iki hissəyə ayrılır. Müxtəlif dillərdə olan cümlələrin sintaktik funksiyaları və kontekstləri, hər iki dilin leksik tərkibi, onların məna quruluşları, ekspressiv üslubi özəllikləri tərcümə prosesində qrammatik transformasiyaların tətbiqinə zərurət yaradır. Leksik transformasiyalar zamanı isə müəllifin dilinin ayrı-ayrı leksik vahidlərinin onların lüğət ekvivalenti olmayan tərcümə dilinin leksik vahidləri ilə əvəz edilməsi baş verir. Ümumilikdə leksik transformasiyaların yeddi növünü ayırmaq olar: 1. mənaların differensiasiyası 2. mənaların konkretləşdirilməsi 3. mənaların generalizasiyası 4. məna inkişafı 5. antonimik tərcümə 6. bütöv şəkildəyişmə 7. tərcümə prosesində itkilərin kompensasiyası
semantikalı sözlərin dilimizdə bilavasitə qarşılığının olmaması ilə izah olunur. Xarici dildəki bir çox geniş semantikalı sözlər tərcümə olunduğu dildə tam qarşılığını tapa bilmir. Bu zaman lüğətlər xarici dildəki sözlərin tam semantikasını verə bilmirlər. Bu hal özünü daha çox realiya, atalar sözləri, frazeologiyaların tərcüməsində biruzə verir.
dilinindahadarmənalı vahidinintərcümə dilindəkidahageniş mənalı vahidiilə əvəzedilməsibaş verir.Bu üsulxüsusinin ümumiilə, növanlayışınıncinsanlayışları ilə əvəzedilməsindənibarətdir. Bəzənkontekstinvə situasiyanın ümumianlayışınınfərqləndirilməmiş ifadəsinitələbetdiyi vəziy- yətlərdə olabilirvə buzamangeneralizasiyaedəntransformasiya üsulunaehtiyacyaranabilər.
kontekstualmüvafiqiilə əvəzedilməsindənibarətdir.Modulyasiya – bumənasını məntiqiyolla əsasmənadanalınabilənxaricidildəkisözvə sözbirləşmələrinin əvəzedilməsidir. Birbaşa tərcü- mənin transformasiyatərcüməsiilə hərbir əvəzedilməsileksikada, cümləninməntiqi quruluşun- da və tərcümə prosesində ikimüqayisə ediləndilinbədiiliyində olanböyükfərqlərlə bağlıdır.
sik-qrammatik əvəzetmə nəzərdə tutulur. Onun məğzini təsdiqedici konstruksiyasının inkar III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1408
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan ediciyə transformasiyaolunması və ya əksinə çevrilməsitəşkiledir.Antonimiktərcümənin əsa- sındaməntiqiqaydamövcuddur.Buradadilifadəsininonunantonimiilə əvəzedilməsiyoluilə real- laşması dahatez-tezbaş verir. Antonimikuyğunluqlüğətuyğunluğudaolabilər. Bu tərcümənin tətbiqedilməsiekstralinqvistikqaydanı nəzərə alaraqdabaş verə bilər.
tamamilə istisnaetdiyivə buhaldabəhsolunan əşyalarınhüdudlarındankənara çıxmadığı hallar- damövcudolur.Bütövlükdə dəyişilmə üsulumənainkişafınınmüəyyənbirnövüdür, amma anto- nimik tərcümədənfərqliolaraqdahageniş avtonumluğamalikdir.Bu üsulyakəsişmə yada müm- künsüzlük çərçivəsində həyatakeçirilir.Bütöv şəkildəyişmə üsulu frazeoloji vahidlərin tərcü- məsinin universal vasitəsidir. Kompensasiya – adını daşıyan əvəz etmələrin xüsusi növü tərcümədə ekvivalentliyinə nail olma üsullarından biridir. Bəzən mətn daxilində müəyyən elementlərin bu və ya digər səbəbdən ekvivalentinin olmadığı və ya bu elementin tərcümə dilinin vasitələri ilə ötürülə bilmədiyi hallarda bu üsuldan istifadə edilir. Bu zaman tərcümə dilinin bu və ya digər vahidinin tərcümə edilməmiş qalması və ya tam tərcümə olunmaması səbəbindən irəli gələn semantik itkini yerinə yetirmək üçün tərcüməçi həmin informasiyanı hər hansı bir vasitə ilə ötürür və şərt deyil ki, o, bunu mətnin orijinaldakı hissəsində etsin. Ümumilikdə qrammatik və leksik transformasiyalar bir-birilə çox sıx bağlıdır. Tərcümə transformasiyalarının köməyilə bədii əsərin milli-spesifik xüsusiyyətləri, müəllifin üslubu, müxtəlif sosial qruplardan olan personajların danışıq tərzi düzgün ifadə edilsə mükəmməl bir tərcüməyə nail olmaq mümkündür.
ПРОБЛЕМЫ ПРИ ПЕРЕВОДЕ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ТЕКСТОВ Амина АХМЕДОВА Университет Кавказ aminaahmed506@gmail.com AZERBAIJAN
Перевод экономических текстов востребованы в банках, компаниях, профессиональ- ных бухгалтерных учреждениях, многонациональных корпорациях и так далее; оно охватывает вопросы финансовой, бухгалтерской и маркетинговых управлении. Таким образом, качественный перевод требует специалистов с неким фоном и опыт в этой области. Лицо, ответственное с переводом таких специализированных текстов должны быть знакомы с экономической точки зрения, в то же время в состоянии понять их смысл, и быть в курсе многих аспектах экономической сферы. Экономика является областью знаний в ускорения научно-технических развитий, что каждый год включает в себе большое количество новых терминов специализированной лексики. Таким образом, переводчик обязан, обновить знание в экономической сфере и так же должен следить за обновлениями, который происходит в экономике.Обучение переводчиков становится жизненно важным не только в приобретении команды языков стратегий и перевода процедур, но и в конкретных областях знаний, а так же в профессиональной этике. Неадекватные переводы могут привести не только незначительным путаницам, но иногда это может оказаться вопросом жизни и смерти, если мы думаем о случаях серьезных неадекватности в областях знаний, таких как наука, медицина, юридические вопросы, или же технологии. Обширные библиографические исследование всегда должны проводиться для поиска терминов, которые уже были опубликованы в предыдущих публикациях, которое прилагает усилия, чтобы придерживаться выбора, |