«Qaraqalpaq ádebiyatı» kafedrası «Ádebiyat teoriyası»

Kurs jumısınıń qurılısı. Kurs jumısımız “Kirisiw”, eki bap, “Juwmaq” hám “Paydalanılǵan ádebiyatlar” diziminen ibarat.
I bap. T.Sársenbaev poeziyasında janrlıq izlenisler
Qaraqalpaq ádebiyatında óziniń poeziyalıq shıǵarmaları menen qaraqalpaq tiliniń sózlik quramınıń bayıwına óz úlesin qosqan kórkem sóz ustaları barshılıq. Solardın biri shayır Teńelbay Sarsenbaev. Onıń heshkim menen salıstırıp bolmaytuǵın, heshkimge usamaytuǵın óz hawazı, óziniń sóz sarplaw usılı bar. T.Sársenbaevtıń «Jarshı» (1974), «Qubılıw» (1980), «Debdiw» (1977), «Shabılıw» (1989), «Tanırqant» (1995), «Dúnya menen dártlesiw» (1990) qosıqlar toplamları bar. Ol N.Jarqınbaevtıń «Alataw boyawları» atlı shıǵarmasın qaraqalpaq tiline awdarǵan. Onıń geypara shıǵarmaları ózbek hám rus tillerinde de járiyalandı. T.Sársenbaev 1980-jılda Jazıwshılar awqamınıń agzası. Bul toplamlardıń barlıǵı da T.Sársenbaevtıń qaraqalpaq poeziyasında tutqan ornınıń qanday dárejede ekenligin belgilewde, sonday-aq shıǵarmalarınıń tili, stillik ózgesheligi, sóz qollanıw sheberligin kórsetiwde birden-bir derek bolıp xızmet etedi. Shayır shıǵarmaları tiliniń baylıǵı qaraqalpaq tiliniń sóz gaziynesi menen tıgız baylanıslı. T.Sársenbaev xalıq tilin jaqsı biledi hám onnan sheberlik penen paydalanadı.
Ádebiyat hár qashan da óz dáwiri ushın áhmiyetli hám qunlı shıǵarmalar dóretedi. Óz waqtının shınlıǵın, dáwir kórinisin kórkem sáwlelendiredi. Óz gezeginde qaraqalpaq ádebiyatı basqıshlardı basıp ótti. Rawajlanıwı birneshe 1960-80-jıllardan baslap ádebiyatımız jana ideyalıq-tematikalıq hám janrlıq stillik baǵdarlarda rawajlana basladı, kórkemlik sapası arttı. Kóp ásirlik rawajlanıw tariyxına iye poeziya bul dáwirde óziniń rawajlaniwiniń jańa basqıshına ótti. Ásirese, bul nárse turmıs shınlıǵın keń lirikalıq masshtabta súwretleytuǵın lirikanıń mazmun hám forma boyınshа jikleniwi hám liro-epikaǵa tiyisli. XX ásirdiń ekinshi yarımınan baslap lirikanıń rawajlanıwına salmaqlı úles qosqan T.Jumamuratov, T.Qabulov, K.Raxmanov, I.Yusupov, T.Matmuratov, B. Qayıpnazarov, T. Sársenbaev hám basqa shayırlar jemisli miynet etti. Bul shayırlar poeziyasında filosofiyalıq tujırımlar, tereń oy-tolganısları, obrazlılıq ayqın kózge taslanadı. Bulardıń qatarında T.Sársenbaev lirikalıq shiǵarmalarınıń ornı óz aldına.
T.Sársenbaev ádebiyat maydanına bir neshe toplamları hám poemaları menen kirip keldi. Shayır lirikasında óz dáwiriniń siyasiy-social turmısın, sharayatların, óz zamanınıń talabın, quwanıshın hám qayǵısın jırlaganlıǵı menen áhmiyetke iye. Shayırdıń poeziyalıq shıǵarmalarına tallaw jasaw barısında onıń en aldı menen ol óz waqtınıń hár qıylı mashqalalarına aktiv aralasqanlıǵı, óż dáwiriniń kórinisin bere alganlıǵı, sózlerdi óz ornında sheber paydalana alıwshılıǵı kózge taslanadı. Onıń poeziyalıq shıǵarmaların janrlıq kózqarastan úyreniw barısında onda kórkem suwretlew quralları bolǵan troplar hám kórkem figuralardan sheber paydalanıp, tiykargi mánisti tuwri atamay, astarlı mánide qollanıp óz pikirlerin tereń lirizm menen berilgenligi ayqın kózge taslanadı.