Qayta tiklanuvchi energiya manbalari

Mis naychali quyosh kollektorining tuzilishi

---

134 
6. QUYOSH NURIDAN ENERGIYA OLISH 
 
6.1. Quyosh nurining afzalliklari 
Quyosh nuri millard yillar davomida yer yuziga tushib barcha tirik 
organizmlar, o‘simliklarning bahra olib yashashi, gurkirab o‘sishi, rivojlanishini 
ta’minlab bera olganligi sababli ekologik toza energiya manbai etib qabul qilingan.
Sodda qilib aytganda, insoniyat quyosh nuridan foydalanishda aql bilan ish 
yuritishi, undan unumli foydalanishi, quyosh nurini jamlash, yo‘naltirib maqsadli 
foydalanish bilan birga yer yuzida ekologik musaffolikka salbiy ta’sir etmaydigan 
texnologiyalarni kashf etishi va qo‘llashi kerak. Chunki quyosh yer yuzida iqlim 
o‘zgarishlarini yuzaga keltirish, ekologik muvozanatni buzish imkoniyatiga ega. 
Masalan, yil davomida Yerga 1018 kVt.s quyosh energiyasi yetib keladi va 
shuning 2 % tabiiy qazilma boyliklardan 2 × 10
12
tonnasini yoqish natijasida 
olinadigan energiya miqdoriga teng. Ushbu ko‘rsatkich butun dunyoda yoqiladigan 
yoqilg‘i resurslarining 6 × 10
12 
tonna yoqilg‘ini yoqish natijasida olinadigan 
energiyaga mos keladi. B. Luchkovning fikricha quyosh energiyasi kelajakda boshqa 
tur energiya resurslarining o‘rnini to‘liq egallay oladi.
Ayrim hududlarda quyoshning nurlari juda zaifligi sababli quyosh 
energetikasini rivojlantirish iqtisodiy jihatdan o‘zini oqlamaydi. Masalan 40
0
kenglikda joylashgan hududdagi quyoshning quvvati 0,3 kVt/m
2
ni tashkil etadi. 
Mazkur hududning yuqori qismidagi atmosferada 1,4 kVt/m
2
ga teng. Ushbu 
hududlarda quyosh energetikasining jadal rivojlantirishga quyosh nurlarining 
yetishmasligi salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Buning uchun maxsus moslamalar yordamida 
katta maydonlardan quyosh nurini yig‘ish, jamlash va yo‘naltirish kerak bo‘ladi. 
Katta quvvatli quyosh elektrostansiyalariga katta maydonlar kerak bo‘ladi. Hozirgi 
kunda faqatgina kichik quvvatli quyosh manbalaridan ta’minlanuvchi xususiy 
iste’molchilar (aholi turar joylari, idoralar va boshqa iste’molchilar) uchun quyosh 
manbalaridan foydalanilmoqda.

---

135 
Quyosh elektrostansiyalari orasida katta zavodlar va yirik iste’molchilarni 
ta’minlashda minora tipidagi quyosh elektrostansiyalari keng tarqalgan. Ushbu 
elektrostansiyalar maxsus balandlik ustiga o‘rnatilgan katta hajmdagi suv qozondan 
va pastdan yuqoriga tomon atrofida ko‘p sonli oynalar (geliostatlar) o‘rnatilgan 
minora atrofida unga quyosh nurini yo‘naltiruvchi parabola shaklidagi botiq 
oynalardan iborat bo‘ladi. Oynalar quyosh nurini maksimal darajada qabul qilish 
imkoniyatiga ega bo‘lishi uchun maxsus burilish mexanizmi bilan jihozlangan.
Qozondagi suvning quyosh energiyasi ta’sirida qizishi natijasida hosil bo‘lgan bug‘ 
issiqlik elektrostansiyasining turbogeneratorini aylantirishga sarflanadi.
Quvvati 0,1 – 10 MVt li quyosh elektrostansiyalari unchalik katta bo‘lmagan 
zavod, korxona, nasos stansiyasi yoki aholi turar joylarini elektr energiyasi bilan 
ta’minlash imkoniyatiga ega. Bunday elektrostansiyalar AQSH, Fransiya, Yaponiya, 
Germaniya kabi bir qator malakatlarda qurilgan. Hozirda quvvati 100 MVt li 
elektrostansiyalardan foydalanish ustida jiddiy izlanish ishlari olib borilmoqda.
Ayni paytda ushbu tipdagi elektrostansiyalarni keng masshtabda qurish va 
foydalanishga iqtisodiy ko‘rsatkichlarning qimmatligi to‘siq bo‘lmoqda. Chunki 
mazkur elektrostansiyalarda ishlab chiqariladigan elektr energiya tannarxi issiqlik 
elektrostansiyalari (IES) ga nisbatan 6 – 8 martaga qimmat.
Kelgusida narxi arzon, ishlab chiqarish qobiliyati yuqori, chiqaradigan elektr 
energiyasining tannarxi arzon bo‘lgan quyosh elektrostansiyalarini kashf etila borgan 
sari bunday tipdagi quyosh elektrostansiyalarga ehtiyoj ortadi.