Qədim dünyada tərbiyə və təhsil Mesopotamiyada məktəb və təhsil

1.3 Antik fəlsəfədə pedaqoji fikirlər
Qeyd etdiyimiz kimi, ilk təhsil sistemləri, antik dövrdə (e.ə. VI – V əsrlər) inkişaf etmişdir. Roma, Afina və Sparta məktəbləri təlim metodları və məzmunu, həmçinin məqsədləri ilə fərqlənirdilər. Belə ki, qədim yunan filosofu Aristotel bədən tərbiyəsi və fərdi təhsilin vəhdətindən danışmışdı. Üstəlik, “bədən tərbiyəsinin ruhun tərbiyəsinə töhfə verdiyini” vurğulayırdı. Digər bir filosof Demokrit, təlim və tərbiyə prosesinin insanın təbiətini dəyişdirdiyini, məsuliyyət və vəzifə hissini dərk etmək istəyini meydana gətirdiyini iddia edirdi. O, tərbiyə vasitəsilə üç xəzinə əldə edildiyini vurğulayırdı: “yaxşı düşün”, “yaxşı danış”, “yaxşı et”. Qədim Romanın filosofları da tərbiyə probleminə böyük diqqət yetirirdilər. Beləliklə, Plutarx ailədə uşağın tərbiyəsinin böyük əhəmiyyətindən danışırdı. O, uşaqlara qarşı zorakılıq və qəddar cəzaların qarşısını almaq lazım olduğuna inanırdı və uşaqların itaətinə tərəfdar idi. Eyni zamanda, ana tərbiyəsinin zəruriliyini vurğulayırdı: “Ana öz övladlarının dayəsi olaraq qalmalıdır”. Seneka yetişən nəslin tərbiyənin mənəvi təməllərini dərk etməsinin vacibliyini vurğulayaraq müstəqil bir şəxsiyyət formalaşdırmaq rolunu təyin etdi. Həqiqi həyatdan parlaq nümunələrlə danışmağın əsas metod olduğunu düşünürdü. Qədim Roma filosofu Kvintillian uşağı yaxşı və ya pis hər şeyi özündə cəmləşdirməyi bacaran “qiymətli bir gəmi” ilə müqayisə edirdi. Buna görə tərbiyənin rolunun insan təbiətindəki müsbət keyfiyyətləri inkişaf etdirmək olduğuna inanırdı. Uşağın tərbiyəsi ilə insanın təbii yaxşılığını birləşdirməyin zəruriliyini vurğulayırdı. Demək olar ki, bütün antik filosoflar tərbiyənin əsas vəzifəsinin yaxşı, müsbət xarakter əlamətlərinin inkişafı, qanunlara itaətkarlıq, yaranan şəxsiyyətdə ağsaqqallara hörmət və pis meyllərin yatırılması olduğuna inanırdılar. Bu fikirlər Antik dövrdən günümüzə qədər zamanın sınağından keçmiş pedaqoji elmin ilk cücərtiləridir .
Pifaqor ( e.ə. VI əsr ) qədim yunan mütəfəkkiridir . əxlaqi davranış qaydalarının özünəməxsus bir dostini buraxdı " Qanuna hörmət edin " ( valideynlərə hörmət , təmkin və lako nizm ) ; “ Düzgün həyata keçirilən təlim müəllim və tələbənin qarşılıqlı istəyi ilə baş verməlidir " ; " Elmlərin və incəsənətin hər hansının təhsili , əgər könüllüdürsə , məqsədinə düzgün çatır könülsüzdürsə , dəyərsiz və təsirsizdir " .
Konfutsi ( e.ə.551-479 ) , qədim Çin filosofu , Konfut siciliyin banisidir . Konfutsinin fikrincə , insanın son maqsadi sırf ahəngdar cəmiyyətdə mənəviyyatı möhkəmləndirmək çətinlikləri aradan qaldırmaqdır . Tərbiyənin əsas məqsədi " kamil insan " dır . Təhsildə əsas şey tarixi irsi bilmək və davranışda - antikaya , qədim adətlərə sadiqlikdir . Ümumdünya həyat qanunları insanlıq və etiketdir . Konfutsi Qədim Çinin təcrübəsini ümumiləşdirərək ümumi fəlsəfi və sosial görüşlərə söykənən təhsil haqqında orijinal fikirlərini bildirdi . Cəmiyyətin asayişi sosial məqsədinə görə təhsildə dayanmalıdır : " Suveren - suveren , hörmətli - hörmətli , ata - ata , ogul - oğul olmalıdır " . Konfutsi özü yazmırdı , lakin tələbələri və dinləyiciləri onun ifadələrini qeyd etdilər və bu hikmətlər aforizmlərdən ibarət olan " Lun - Yu " ( " Hökmlər və Söhbətlər " ) kitabında öz əksini tapdı Bunlardan bəziləri : " Öyrənmək və düşünməmək - boş yerə vaxt itirmək , düşünmək və öyrənməmək - fəlakətdir " : " Əgər özünüzü inkişaf etdirə bilmirsinizsə , onda digər insanları necə inkişaf etdirə bilərsiniz ? " , " Öyrənmək və zaman - zaman öyrənilənləri təkrarlamaq " .
Konfutsi belə hesab edirdi ki , təlim - tədris prosesində adam daha yaxşı və əxlaqlı olur , çatışmazlıqlarını və düzgün olmayan hərəkətlərini düzəltməyə çalışır . O , xalqın maariflən məsi uğrunda çıxış edir və hesab edirdi ki , bununla xalqı onun özünün seçə bilmədiyi düz yolla getməyə vadar etmək olar , ona görə ki , bu ancaq insanları idarə etmək qabiliyyətinə malik , öz nümunəsi ilə onların ardınca apara bilən az adama mūyəssər olan yüksək müdriklikdir.
Konfutsi deyirdi ki , ədəb qaydaları insanın əxlaqının , davranışının əsasını təşkil edir və ona görə də o , adamlar hər şeydən öncə əxlaq nöqteyi - nəəarindən qiymətləndirirdi . Onun fikrincə , bütün adamlar öz təbiəti etibarilə bir - birlərinə yaxındır . Lakin onlara müxtəlif vərdişlər xasdır . Bəziləri yaxşı , mehriban va əxlaqlıdır , digərləri pis , yaramaz və qəddardır .
Qədim yunan filosofu Sokrat ( b.e.ə.469-399 ) özü heç nə yazmırdı . Onun öyrətdiyi biliklər başqalarının onun haqqında yazdıqlarına əsasən də Sokratın dialoqlannda böyük rol oynayan Platona asaslanırdı . Sokrat üçün ilk araşdırma obyekti insan və insan fəaliyyəti , düşüncə , ictimai münasibətlər idi . “ Yalnız özümüz özümüzü biləcəyimizi " iddia edərək təhsilin aparıcı hədəfi “ Özünüzü tanıyın ” düsturu ilə ifadə edildi . Sokratin fəlsəfəsinin başlanğıc nöqtəsi : “ Mən bilirəm ki , heç nə bilmirəm " . O , “ Sokrat metodu ” nu ( həmsöhbətin səhv etdiyinə inandığı və düzgün nəticəyə gəldiyini söyləyən aparıcı suallar sistemi ) geniş tətbiq etdi . Bir çox etik problemlərə və anlayışlara müraciat etdi : haqiqat və yalan , gözəl və çirkin , dindarlıq və pislik , cəsarət və qorxaqlıq , ədalət və haqsızlıq və s . yazılarında yer alıb .
Qədim yunan filosofu Demokrit ( e.ə. 460-370 ) fəlsəfi görüşlərində təbiət və düşüncə qanunlarına müraciət etmişdi . Demokrítin fikrincə , əsas bilik mənbəyi həssas qavrayışdır , lakin agil daha mükəmməl bilik əldə edir . Insan inkişafı təbiətdən və təhsildən asılıdır . Onlar əlaqələndirilməlidir: təhsil uşağın təbiətinə ( təbiətəuyğunluq prinsipi ) uyğun gələn şəkildə qurulmalıdır . Müdriklik üçün üç keyfiyyəti vacib sayırdı : " yaxşı düşün , yaxşı danış , yaxşı et " . Onun sözlərinə görə , insan "gecə və gündüz , evdə və evin xaricində” tərbiyə ilə məşğul olmalıdır . 70 - ə yaxın əsər yaratdı , lakin heç biri tam olaraq qorunub saxlanılmamışdır .
Ksenofont ( e.ə. 430-355 ) qədim yunan mütəfəkkiridir . Ilk antik pedaqoji romanin " Gryllusun təhsili müəllifidir . İnanırdı ki , təhsil dövlətin işi olmalıdır və ədalətli vətəndaşlar yetişdirməlidir .
Qədim yunan filosofu Platon ( b.e.ə. 427-347 ) Afinadakı məktəbin - Akademiyanın qurucusudur. Akademiya 900 ildən çoxdur mövcuddur . Platonun təhsil görüşləri onun fəlsəfəsi və dövlət doktrinasından irəli gəlir . Platon dövlət və təhsil arasındakı əlaqə ideyasını irəli sürən və əsaslandıranlardan biri idi . Platonun fikrincə , təhsil onun əlində olmalı olan dövlətin əsas vəzifəsidir , onun maraqlarına və əsas əmlakına xidmət etməkdir . Platonun təklif etdiyi təhsil sistemi Afina və Sparta məktəblərinin xüsusiyyətlərini özündə birləşdirir , müəllimin peşə keyfiyyətlərinə diqqət yetirir . Sokratdan bir neçə fraqment , 30 - a yaxın kiçik və böyük dialoq , həmçinin bir sıra yazılar bu günə qədər qalıb . Dialoqlar arasında üç əsas qrup fərqlənir : erkən “ Sokrat " dialoqları ; Platonun “ Dövlət " adlı yetkin doktrinasını əks etdirən dialoqlar , qanunların aid olduğu dialoqlar . Platon erkən yaşlı uşaqların vətəndaş kimi mövcud quruluş ilə bağlı olduğunu əsaslandırmışdır . Platon uşaq tərbiyəsində oyuna yüksək əhəmiyyət vermişdir .
Qədim yunan filosofu Aristotelin ( b.e.ə. 384-322 ) başqa elmlərlə yanaşı pedaqogikaya aid də fikirləri vardır . Qədim dünyada ən tam tərbiyə sistemini yaratmışdı . O deyirdi : " Platon mənim dostumdur , amma həqiqət daha qiymətlidir . " Onun fikrincə , tərbiyə ahəngdar olmalı , zehni , mənəvi və fiziki cəhətləri əhatə etməlidir . Aristotel eyni zamanda ailə və dövlət tərbiyəsinin tərəfdarı idi . Dövlətin əsas vəzifəsi , onun fikrincə , insanlar arasında fəzilət tərbiyəsidir . Afinada bir təhsil müəssisəsi yaratdı və Likey ( daha sonra " Lisey ” kimi tanındı ) adlanan bu müəssisəyə 12 il rəhbərlik etdi . Likeydə bir kitabxana və Yunanıstanda ilk təbii tarix muzeyini qurdu . Bu təhsil ocağı 860 ildir mövcuddur . Ailə tərbiyəsinə olan hörməti və sevgisi ilə Aristotel pedaqogikada ən vacib sahələrdən birini hərtərəfli şəxsiyyətin inkişati müəyyənləşdirdi . Aristotel anlayışını yaratmış və bura fiziki , əqli və əxlaq tərbiyəsini daxil etmişdi . Kiçik yaşlı uşaqların tərbiyəsini şəxsiyyətin inkişafında mühüm mərhələ sayırdı və 5 yaşdan sonra onlar üçün nağıl və oyunu vacib hesab edirdi. Əsərləri: Omqanon, Metafizika, Məntiq, Etika, Siyasət və s.
Qədim yunan materialist filosofu Epikur (e.ə. 341-270) 306-cı ildə Afinada Epikur bağı adlı fəlsəfi məktəb qurmuşdur. Sensor qavrayışları və onlara əsaslanan fikirləri bilik mənbəyi hesab edirdi. Onun təlimində qavrayış bilik həqiqətinin meyarı idi. Əsərləri: “Herodota məktub”, “Pinokllara məktub”, “Menecke məktubu”, “Əsas düşüncələr”.
Romada natiq, filosof və müəllim Sistemon Mark Tulliusin (e.ə. 106- b.e.ə 43) tərbiyə idealı mükəmməl natiq, söz sənəti və ictimai xadimdir. Sistemon inanırdı ki, həqiqi insan yetkinliyə çatmağın yeganə yolu sistematik-davamlı təhsil və öz-özünə təhsil almaqdır. Əsərlərindən: “Qoy hər kəs bildiyi sənətə sahib olsun”; “Fəzilət olmadan heç kim xoşbəxt ola bilməz”. Əsərləri: “Natiq haqqında”. “Lelius və ya dostluq haqqında”, “Yaxşı və pisin mahiyyəti haqqında” və s.
Seneka Luisuis (e.ə. 4- b.e. 65). Roma filosofu və müəllimi təhsilin vəzifəsinin müstəqil bir insan meydana gətirməli olduğuna inanırdı. Təhsil-təlim prinsipləri və metodları ilə bağlı məqsədyönlü açıqlamalar verdi: “Özümüzü yaxşı öyrənirik, başqalarını öyrədirik”; “Nəticə təlimatdan daha çox nümunə ilə əldə edilir”; “Siz təkəbbür etmədən, lovğalanmadan bir alim ola bilərsiniz”; “Təbiətəuyğun olan hər şey yaxşıdır”; “İnsan müqəddəsdir”; “Nə öyrədirsənsə, qısa et”; “Gözümüzün qarşısında başqasının pis əməlləri, arxamızda öz pis əməllərimizdir”; “Sənət yalnız zehni inkişaf etdirərsə və onu yayındırmasa faydalıdır”; “Kim susmağı bilmirsə, necə danışmağı da bilmir”; “Heç nə öyrənməməkdən çox şey öyrənmək daha yaxşıdır”. Əsərləri: “Mənəvi mövzularda məktublar”, “Lusiyə mənəvi məktublar”.
Qədim Roma müəllimi, natiqlik nəzəriyyəçisi Kvintillian Mark Fabius (b.e. 42-118), didaktika və tədris metodları, uşağın uşaq kollektivində böyüdülməsi, məktəbin həyatla əlaqəsi haqqında fikirlərini bildirən ilk məşhur xüsusi pedaqoji əsərin müəllifidir. Onun pedaqoji görüşləri XVI-XVIII əsrlərdə geniş tanınıb. Humanitar müəllimlər onlara müraciət edirdilər. O, “Natiqlik təhsili haqqında” əsərin (12 kitabda) müəllifidir. Bu əsər bir çox problem, o cümlədən, kiçik yaşlı uşaqların tərbiyəsini əhatə etmişdir. Kvintillian uşağı bu dövrdə sistemli şəkildə tərbiyə etməyi lazım bilirdi. O, uşaq tərbiyəsində ictimai mühitə yüksək əhəmiyyət vermişdir.