QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

PM

10

 adlanır (ingiliscə partikulate matter). PM

10

 hissəcikləri  əsasən raspirabel fraksiyasından ibarətdir, yəni 

xirtləkdən (boğazdan) birbaşa ötərək orqanizmə daxil olur. Diametri 10 mkm-dən kiçik olan antropogen 

tullantılarının asılı hissəciklərinin başlıca mənbələrinin cəmi avtonəqliyyatın hərəkəti (10-25%), stasionar 

qurğularda yanacağın yandırılması (40-55%) və sənayedəki texnoloji proseslər (15-30%) sayılır.  

Selektiv impaktordan keçən 2,5 mkm aerodinamik diametrli hissəciklər (həmin diametrli hissəciklərin 50% 

ələnməsini təmin edən) PM

2,5

 adlanır. Tam ələnmənin yuxarı həddi 7 mkm-ə uyğun gəlir. Yüksək risk qrupun-

dan (uşaqlar və müəyyən ağciyər xəstəliyi olan yaşlılar) olan şəxslərin tənəffüs (nəfəs) yolları sahəsinə daxil 

olan ümumi asılı hissəciklərin respirabel hissəsini təşkil edir.  

Asılı hissəciklərə  hər yerdə rast gəlinməsi və mürəkkəb tərkibli olduğuna görə onların normalaşdırılması 

olduqca mürəkkəb məsələ sayılır. Rusiyada asılı hissəciklərin cəmi üçün yalnız iki normativ qəbul olunmuşdur: 

maksimal YVK (yol verilən konsentrasiya) – 500 mkq/m

3

  və orta sutkalıq YVK – 150 mkq/m

3

. Avropa 

ölkələrində və ABŞ-da ümumi asılı hissəciklər və ölçüsü 10 və 2,5 mkm-dən kiçik olan hissəciklər üçün daha 

parçalanmış  normativ  şkalası hazırlanmışdır. ABŞ-da asılı hissəciklərin normalaşdırılması yalnız respirabel 

fraksiyası, yəni ölçüsü 10 və 2,5 mkm-dən kiçik olan hissəciklər üçün hazırlanmışdır. Bu normativlər asılı 

hissəciklərin mütənasib olaraq 83 və 50 mkq/m

3

 cəminin miqdarına uyğun gəlir. Avropa Şurası bu normativləri 

gələcəkdə daha da sərtləşdirmək (azaltmaq) üzrə xüsusi direktivlər hazırlayır.  

Hesablamalar göstərir ki, Rusiyada hər iki adamdan biri (70 mln-dan artıq) daim atmosfer havasında olan 

asılı gətirmələrin yüksək təsirinə məruz qalır. Həm də 2,4 mln. adam yüksək konsentrasiyanın (300 mkq/m

3

) və 

20 mln. adam isə ortasutkalıq YVK-dan yüksək təsirinə  məruz qalır. ABŞ-da  2 mln. adam havada asılı 

hissəciklərin 300 mkq/m

3

-dən yüksək olan konsentrasiyasının təsirinə məruz qalır.