QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

Cədvəl 12.8 

 

XDD toksinləri və XDF furanları üçün ekvivalent toksikliyin qiymət əmsalları (ÜST, 1997) 

 

Birləşmə 

TƏ Birləşmə 

TƏ 

 

1 2 

3  4 

2, 3, 7, 8 TXDD 

1,0 

2, 3, 4, 7, 8 penta XDF 

0,5 

1, 2, 3, 7, 8 XDD 

1,0 

1, 2, 3, 4, 7, 8 heksa XDF 

0,1 

1, 2, 3, 4, 7, 8 XXD 

0,1 

1, 2, 3, 6, 7, 8 heksa XDF 

0,1 

1, 2, 3, 6, 7, 8 XXD 

0,1 

1, 2, 3, 7, 8, 9 heksa XDF 

0,1 

1, 2, 3, 7, 8 XXD 

0,1 

2, 3, 4, 6, 7, 8 heksa XDF 

0,1 

1, 2, 4, 6, 7, 8 XXD 

0,01 

1, 2, 3, 4, 6, 7, 8 hepta XDF 

0,01 

Okta XXD 

0,0001 

1, 2, 3, 4, 7, 8, 9 hepta XDF 

0,01 

2, 3, 7, 8 TXDF 

0,1 

Okta XDF 

0,0001 

1, 2, 3, 7, 8 – penta 

XDF 

0,05  

 

 

Qeyd edildiyi kimi, dioksinlər üçün orqanizmə politrop təsir səciyyəvidir, yəni onlar demək olar ki, bütün 

sistemlərə və insanın bütün orqanlarına təsir göstərir. Bu xüsusilə, istehsalatda yüksək konsentrasiya xlortərkibli 

pestisidlər və ya digər xlor üzvi maddələrin təsirində  təzahür olunur. Təbii ki, məhz belə müəssisələrdə belə 

toksikantlarla təmasda olan işçilərdə spesifik nəticələr nəzərə alınacaq dərəcədə özünü göstərir. Onlarda dəri 

xəstəliklərinin (xlorakne) əmələ  gəlməsinə böyük risk vardır, depressiya, nevralgiya, lipid mübadiləsinin, 

immun statusunun pozuntuları, mərkəzi və periferik sinir sisteminin funksional dəyişməsi, libidonun aşağı 

düşməsi müşahidə olunur. Bu pozuntuların əksəriyyəti 25 ildən artıq dioksinlərlə təmasda olunan işçilərdə baş 

verir, lakin bəzi simptomlar cavan işçilərdə də görünür.  

---

 

179

Dioksinlərin sonsuzluğun, daxili səbəblərdən törəyən abortların, ölü doğulanların, anadangəlmə qüsurların 

inkişafı ekoloji-epidemioloji tədqiqatlarla təsdiq olunmuşdur.  

1997-ci ilin fevralında MAİR-in beynəlxalq ekspert komitəsi dioksinləri kanserogen təhlükəli birinci qrupa 

aid etdi. Son illərin tədqiqatlarında bu maddələrin qaraciyər kanserogenində rolu da təsdiq edilmişdir. 

Dioksinlərin kanserogen təsirinin epidemioloji tədqiqatları göstərdi ki, xlor istehsalında işləyən fəhlələr arasında 

mədə, ağciyər, bağırsaqda xərçəng xəstəliklərindən, həmçinin yumşaq toxumaların və leykozların 

sarkomasından (qorxulu şişlərin bir növü) ölənlərin sayı 5,0-16,5 dəfə artmışdır (Reviç və b., 2004, səh. 225). 

M.Kogevinas et al (1993) və D.Flesh-Yanys et al (1996) tərəfindən aparılan tədqiqatların nəticələri göstərdi 

ki, TXDD əmələ gələn istehsalatda bir ildən artıq işləyən işçilərin ağciyər və mədələrində xərçəng və bəzi limfa 

növləri xəstəliklərinin baş verməsi riski 15% yüksəlmişdir, xlortərkibli pestisidlərin təsirinə  məruz qalan 

qadınların süd vəzilərində xərçəngin əmələ gəlməsi hadisəsi də artmışdır.  

Süd vəzilərində dioksinlərin miqdarı  şəhər sakinlərində  kənd yerlərində yaşayanlara nisbətən artıqdır. 

Rusiyada dioksinin konsentrasiyası xlortərkibli istehsal müəssisələrinin yaxınlığında (Çapayevsk, Usolye-

Sibirsk və b.) yaşayan qadınların süd vəzilərində 3 dəfə çox olmuşdur. Qazaxıstanda pambıq tarlalarının 

yaxınlığında yaşayan qadınların süd vəzilərində də dioksinin konsentrasiyası YVK-dan dəfələrlə çox olmuşdur 

(K.Hooper et al., 1999).  

Dioksini əks etdirən digər biosubstrat qan hesab olunur. Dünyanın müxtəlif ölkələrində dioksin təhlükəli is-

tehsalatda işləyən işçilərin qanının tərkibində olan dioksinlərin müqayisəli təhlili göstərir ki, bu toksiki 

maddələrin miqdarının yüksək səviyyəsi Çapayevsk və Ufa kimyəvi zavodlarının fəhlələrində aşkar edilmişdir. 

Zavodun yaxınlığında yaşayan qadınlarda dioksinin miqdarı 3 dəfə artıq qeydə alınmışdır.