Qida fiZİologiyasi fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ muhazire qida fiZİologiyasinin qisa iNKİŞaf tariXİ Plan 1

6. Adekvat qidalanma nəzəriyyəsi haqqında müasir fizioloji baxışlar 
Yuxarıda qeyd etdik ki, müasir elmi tədqiqatlar klassik qida nəzəriyyəsinin bir 
sıra  çatışmazlıqlarını  meydana  çıxarmışdır.  Bunlann  haqqında  izahat  verməzdən 
əvvəl, onu deyək ki, adını çəkdiyimiz adekvat  qidalanma  nəzəriyyəsinin  meydana 
çıxması elə həmin çatışmazlıqların nəzərə alınması ilə əlaqədar olmuşdur. 
Klassik nəzəriyyənin çatışmazlıqlarından biri, qidalanmaya qida maddələrinin 
daxil  olması  və  sərf  olunması  proseslərinin  tarazlaşdırılması  prosesi  kimi 
baxılmasıdır. Burada canlı orqanizm  maşın kimi təsəvvür edilir və onun  fəaliyyəti 

---

 
117 
 
enerji mənbəyinə əsaslanır və daima təzələnir. Müasir biologiyanın nailiyyətləri isə 
onu  göstərir  ki,  canlı  orqanizmdə  eyniadlı  elementlər  həm  tikinti  materialı  kimi, 
həm  də  yanacaq  (enerji  mənbəyi)  kimi  istifadə  edilirlər.  Nümunə  üçün  geniş 
yayılmış alanin aminturşusu göstərilir. Yaxud  leysin və bir sıra digər aminturşular 
zülali  qidanın  komponentləri  olmaqla  yanaşı,  onlar  mediator  vo  modulyator  kimi 
orqanizmin  sinir  fəaliyyətinin  tənzimlənməsində  iştirak  edirlər.  Onların  nisbətinin 
dəyişdirilməsi  zülal  mübadiləsi  proseslərinə  təsir  göstərməklə,  həm  də  canlı 
orqanizmlərin  xasiyyət  fəaliyyəti  və  onun  istiqamətinə  təsir  göstərir.  Yaxud 
qidanın  komponentlərinin  çoxu  hormonlar  və  s.  bu  kimi  birləşmələrin  ilkin 
yaradıcısı kimi də çıxış edə bilirlər. 
Qeyd  olunmuşdur  ki,  klassik  nəzəriyyənin  antik  nəzəriyyədən  fərqi  ondan 
ibarətdir  idi  ki,  qidalanmanı  hazır  qida  maddələrinin  ərzaq  məhsullarından 
çıxarılması (ayrılması) ilə əlaqələndirirdi. Bu halda, həzmin mahiyyəti onunla izah 
edilir  ki,  proses  zamanı  nutriyentlər  və  ballast  maddələri  mexaniki,  fıziki  və 
kimyəvi,  xüsusi  olaraq  isə  fermentativ  parçalanmaya  məruz  qalırlar.  Beləliklə, 
qidalanmaya  qida  maddələrinin  ayrılması  və  ballast  maddələrin  orqanizmə  daxil 
olmazdan əvvəl tullanması kimi baxılırdı. 
Yeni  adekvat  qidalanma  nəzəriyyəsinə  görə  qida  maddələrinin  (nutriyent-
lərin)  müəyyən  hissəsinin  orqanizmdə  ballast  maddələrdən  əmələ  gəlməsi  fıkirlə-
rini əsaslandıran ideyalar artıq çoxdan elmi cəhətdən təsdiq edilmişdir. Bu nəzəriy-
yədə həmin fıkirlər daha da inkişaf etdirilir. Dərin analizlər göstərmişdir ki, ballast 
maddələr  fızioloji  cəhətdən  qidanın  çox  vacib  komponentlərindəndir.  Belə  ki,  ra-
siona ballast maddələri əlavə edilməsi orqanizmin çoxlu, həyat üçün vacib xüsusiy-
yətlərini  yaxşılaşdırır,  bir  sıra  hallarda  isə  əksər  xəstəliklərin  qarşısının  alınma-
sında profilaktiki vasitə rolunu oynayır. 
Təbii olaraq, qidalanma zamanı  mədə-bağırsaq traktında bakteriyaların  varlı-
ğına məhəl qoyulmamışdır. Yeni nəzəriyyəyə görə orqanizmin bakterial florası iki-
tərəfli rol oynayır - bir tərəfdən mikroorqanizmlər nutriyentlərin konkurenti və po-
tensial  patogeni  kimi  çıxış  edir,  digər  tərəfdən  isə  -  ikinci  (təkrar  yaranan)  nutri-
yentlər  üçün  vacib  simbiont  və  daşıyıcı  rolunu  oynayır.  Bunun  nəticəsində  də 
orqanizm metabolik baxımdan başqa bir sistemə çevrilir. 

---

 
118 
 
Klassik  qida  nəzəriyyəsi  ilə  müasir  adekvat  qida  nəzəriyyəsinin  biri  digərin-
dən  fərqli  xüsusiyyətlərini,  mədə-bağırsaq  sistemindən  (traktından)  maddələrin 
orqanizmin  daxili  mühitinə  axması  sxemləri  fərqindən  asanlıqla  görmək  olar. 
Bunlar aşağıdakı sxemlərdəki (şəkil 1, şəkil 2) kimidir: