Qoshanov A’bdikerim

Wo’zin’izdi 
sinan’ ! 
Yesen -3 bul ….. 
Shuriq-12 -bul…..

---

16 
Baliq awlawshiliq xojaliqta tiykarg'i roldi woynamasa da alg'ashqi xojaliq ushin 
a'hmiyetli boldi. An'shiliq penen bir qatarda bul da'wirde terimshilik te a'hmiyetli 
boldi.
4-su’wret. Su’yekten sog’ilg’an analardin’ mu’sini ha’m su’yekke
Da`slepki miynet 
qurallari
 

-Haywanlardi ku`sh benen uriwshi tas qurallar 

-Wo`tkir ushli, qirli tas qurallar (qol shoqmari 
depde ataladi 

Terek shaqlarinan tayarlang`an jer qaziwshi 
tayaqlar 
 

---

17 
sizilg’an ha’r qiyli’ su’wretler. 
 
 
 
Soraw ha’m tapsi’rmalar : 
1. Ne ushin paleolit dawiri dep atag’an ha’m wol neshege bo’lingen ? 
2. Respublikamizda ha’m u’lkemizdin’ qaysi aymaqlarinan a’yyemgi adam
izleri tabilg’an? 
3. Bul yestelikler qaysilar?
4. Su’wretlerge itibar berin’ bul miynet qurallarin nege uqsattin’iz? Wolar
qanday taslardan islengen? 
5. A’yyemgi adamlar bul miynet qurallari menen qanday jumislardi
worinladi? 
6. A’yyemgi adamlar kimlerdin’ su’wretlerin ha’m mu’sinlerin soqqan ha’m
siying’an? 
3- tema. Uriwshiliq ja’miyetinin’ kelip shig’iwi. (1 saat) 
A’yyemgi tas a’sirinin’ son’gi basqishina kelip jer ju’zin qaplap turg’an
muzlardin’ sheginiwi na’tiyjesinde, ta’biyat wo’zgerip ha’zirgi da’wirge biq
qansha jaqinlasqanlig’i seziledi. Muzliqlardin’ sheginiwi ta’biyg’iy wortaliqtin’ 
jiliwi na’tiyjesinde haywanat ha’m wo’simlikler du’nyasinda da wo’zgerisler
boldi.
Qaraqalpaqstandag'i mezolit da'wirinin' ma'kan-jurtlari Aral a'tirapi
aymag'indag'i U'stirt jaziqlig'inda ha'm Qizilqum sho’listanlig'inda tabilg'an. 
U'stirttegi mezolit qonislari’ b. e. sh. 8-6 mi’n' jilliqlarg'a tiyisli. Mezolit
da’wirinin’ yesteliklerin izertlew dawam yetpekte. 
Mezolit dawirinin’ u’lken jan’aliqlarinin’ biri bul woq jaylardin’ woylap
tabiwi boldi. Woq jaylardi ha'm basqa da wo'zlerine qolayli qurallardi qollanna 
alg'an yerkekler an' awlawg'a shig'ip awqat tawip wotirg’an. A1 hayallar menen 
balalar u'yde qalip, do'gerektegi mu’ywe-jemis tamirlarin jiynap awqat tabatug'in 
bolgan. Bul jag'day a'yyemgi adamlar ja'miyetinde yerler menen hayallar arasinda 
birinshi ma'rtebe miynettin bo’liniwin payda yetti. 
Mezolit da'wirinde Worta Aziyanin' tu'sliginde jasag'an xaliqlar wo'simliklerdi 
qoldan egip wo'siriwge wo'te basladi. Sonday-aq wolar u'y haywanlarin qolg'a
u'yretip asirawdi kasip yete basladi. Bul xojaliqtin' wo'nim wo'ndiriwshiliktin’ 
wo’siwine alip keldi ha’m xojalqti alg’a ilgeriletti. Solay yetip alg'ashqi 
adamlardin'-materialliq ma’deniyatinin' barliq salalarinda da wog'ada u'lken 
wo'zerisler kelip shiqti. 
Yendi an'shiliq tabisli bolip adamlardin' awlag'an an'lari’ ko’p waqitqa 
jetetug'in boldi. Artiq aziq-awqat toplandi. Natiyjede adamlar toplanisip dem 
alatug'in boldi, wolar yendi wo'z-ara gu'rrin'ler aytisti, toplanisip wotirip woyin 
woynap, qosiq aytip kewil ko'terispeler jasadi. Solay yetip wolardin' aqili, woy-
wo'risi jetilisti. Birlesip an’shiliq yetiw adamlardin' tuwisqanliq sezimlerin 
rawajlandirdi. Solay yetip da'slepki ja'ma'a'tlerdin' payda boliwin ha'm 

---

18 
bekkemleniwinin' tiykari salindi. 
Ja'mlesip an' awlawdin' barg'an sayin rawajlaniwi, qurallardin jetilisiwi 
wolardin' jaqin qon'silar menen baylanisiwina alip keldi. Wolar da’slep jaqin
qon’silar menen, son’inan alistag’i qon’silar menen baylanislar wornatti. Solay 
yetip, alg'ashqi adamlardin' ha'zirgi zaman qa'lpine kiriw baslandi. Bul wolardin’ 
qa'wimlerge ja'mlesiwine, qa'wim qarindasliq tiykarinda alg'ashqi ja'ma'a't bolip 
birigine alip keldi. Qaraqalpaqstanda mezolit da’wirinin’ yestelikleri U’stirt
ken’isliginde jaylasqan Aydabol qudig’i do’gereginde jaylasqan. Sol jerdin’ ati
menen Aydabol dep atalip tabilgan worinlar ta’rtip sanlar menen aytiladi. 
Aydabol 2,3,4,6,9,11,14,25, Aqtaylaq 1, Aydaboldan 6-8 km batista jaylasqan 
Jarinqudiq 1-3 ma’kan worinlar bar.Bul ma’kan jaylardan sur shaqpaq
taslardan nuklesiwler, tas siniqlari, pishaq, qirg’ish, yeki ta’repi jaqsilap
islengen woq jay wog’inin’ ushlari tesiw, kesiw ushin paydalang’an taslar
ha’m nayza ushlari ushirasadi. Aydabol ha’m Jarinqudiqtan tabilg’an bul
yestelikler b.sh. 8-6 min’inshi jillarg’a tuwra keledi. Mezolit da’wiri
yestelikleri Qizil Qumdag’i Lavlyakan ko’li do’gereginen ha’m Bo’tentaw
yesteliginen tabilip izertlendi. Sonday-aq u’lkemizde jasag’an adamlardin’ 
tastan islengen miynet qurallari Qazaqstan Jayiq do’geregindegi mezolit
da’wiri qurallarina uqsas bolip keledi. Aral-Kaspiy aralig’inda jasag’an
qa’wimlerdin’ turmis qa’lpi , qon’si jerlerdegi qa’wimlerge uqsas ha’m wolar
menen baylanista bolg’an. Mezolit da’wirinde ko’rkem wo’ner ja’nede wo’sti.
Qizil boyaw menen saling’an adam haywan suwretleri aytqanimizdin’ da’lili
wol Zawrat qamar, Zawrat say, Sarimishsay jerlerinen tabilg’an. Demek
mezolit da’wirinde agamzat ja’miyeti turmisinda alg’a wo’siwshilik boldi ha’m
islep shig’ariwshi ku’shlerdin’ rawajlaniwina u’lken imkaniyatlar aship berdi. 
Qubla Aral boylarinda mezolit da’wirinen baslap jeke an’shiliq (quslar, jabayi
hawyanlar) ka’sibi qa’liplesti. Qaraqalpaqlarda mergenshilik ka’sibi a’sirlerden 
asip kelgen, baliqshiliq, an’shliq ka’sipke aylang’an ha’m sog’an baylanisli 
a’psana qosiqlar payda bolg’an.