Qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

 
Hozirgi zamon fe’li 
Bunday fe’l shakli hozirgi zamon uchun yoki ham hozirgi, 
ham kelasi zamon uchun mushtarak bo‘ladi. Undosh bilan 
tugagan fe’llarda [a], [ä], unli bilan tugagan fe’llarda [y] 
undoshi 
orttiriladi: 
kelädirmän, 
kelädirbiz, 
kelädirsän, 
kelädirsiz, kelädir, kelädirlär; sözläydirsiz, bašlaydïrlar
.
Ham hozirgi, ham kelasi zamonga ehtimoli bo‘lgan fe’llar 
misoli: 
kelirmän, kelirbiz, kelirsän, kelirsiz, kelir, kelirlär.
“Kitob-i tarjumon-i turkiy”da ta’kidlanishicha, “qipchoq 
tili”da hozirgi zamon fe’lining tinglovchi birligi o‘zakka -
ar
-
sen, -är-sen
bo‘lishsiz shakli esa 
-maz-sen, -mäz-sen
qo‘shimchasini qo‘shish bilan hosil qilinadi: 
čïzar-sen
– 

---

191
yozarsan, yozyapsan, 
čïzmaz-sen
– yozmassan, yozmayapsan. 
Tinglovchi ko‘pligi hosil qilinmoqchi bo‘lganda tinglovchi 
birligidagi -
sen
qo‘shimchasi -
siz
bilan almashtiriladi. 
O‘zga birligi fe’l o‘zagiga -
ar
, 
-är
bo‘lishsiz shakli esa -
maz, -mäz 
qo‘shimchasini qo‘shish bilan hosil qilinadi. 
Tinglovchi ko‘pligi birlikdagi bo‘lishli va bo‘lishsiz shakliga -
lar, -lär
qo‘shimchasini qo‘shib hosil qilinadi. 
So‘zlovchi birligi -
ar-men, -är-men
bo‘lishsiz shakli -
maz-
men, -mäz-men
qo‘shimchasi bilan hosil qilingan: 
čïzar-men
– 
yozarman, 
yozyapman, 
čïzmaz-men
– 
yozmasman, 
yozmayapman. So‘zlovchi ko‘pligida so‘zlovchi birligidagi 
-men
qo‘shimchasi -
biz
bilan almashtiriladi (KTT.69).