Qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

Hozirgi o‘zbek tilshunosligi. 
XIX asrning ikkinchi 
yarmidan boshlab Yevropa mamlakatlarida turkiy tillarni 
o‘rganishga katta e’tibor qaratildi. Ayniqsa, Rossiyada bu 
sohada ko‘p ishlar qilindi. Ayni sohada M.A. Kazem-Bek, 
V.V. Radlov, P.M. Melioranskiy, A.N. Samoylovich, N.F. 
Katanov, N.I. Ashmirin kabi turkshunoslarning xizmati 
diqqatga sazovor. Rossiya turkshunosligida tilshunoslik 
tadqiqotlari quyidagi yo‘nalishlarda amalga oshirildi: 1) Turkiy 
tillarning grammatikasiga baІishlangan asarlar yaratildi; 2) 
Ko‘k turk, uyg‘ur hamda arab yozuvli o‘rta asr turkiy 
yodgorliklar tadqiq etildi; Turkiy yodgorliklar tavsifiga 
baІishlangan asarlar vujudga keldi; 3) Turkiy tillar leksikasi 
o‘rganildi; 4) Rus olimlari tomonidan turkiy tillarning 
klassifikasiyasi yaratildi. 
XX asr Rossiya turkshunosligida Sankt-Peterburg, Moskva 
turkshunoslik maktablarida katta ishlar amalga oshirildi. Bu 
kezlar S.E. Malov, Y.D. Polivanov, A.K. Borovkov, A. 
Batmanov, Yudaxin, A.N. Kononov, V. Nasilov, E.V. 
Sevortyan, A.M. Shcherbak, S.N. Ivanov, A. Serebrennikov, 
E.R. Tenishev va boshqa olimlarning xizmati katta bo‘ldi.
Turkiy tillar G‘arbiy Yevropa mamlakatlarida ham keng 
o‘rganildi. Bu sohada nemis turkshunoslik maktabi tomonidan 
yaratilgan tadqiqotlar e’tiborga loyiq. 
Turkiy tillar ichida o‘zbek tilining o‘rganilishida XX asr 
boshlarida vujudga kelgan o‘zbek tilshunosligini ham alohida 
qayd etish kerak. Bu davrda tilshunoslikda “Chig‘atoy 

---

78
gurungi” to‘garagining faoliyati katta. Bu guruhning o‘zbek tili 
lug‘at tarkibining sofligi uchun olib borgan sa’y-harakatlari 
e’tiborga loyiq. Bu guruh a’zolari tomonidan o‘zbek 
tilshunosligida ilm-fanning turli sohalariga (grammatika, 
matematika, ximiya va boshqa sohalarga) oid terminlar yasalib, 
adabiy tilga joriy etildi. Bu davrlarda, Abdurauf Fitrat, G‘ozi 
Olim, G‘ozi Yunus, Qayum Ramazon va boshqa olimlarning 
faoliyati katta. 
S o‘ r o q v a t o p sh i r i q l a r: 
O‘zbek tili o‘tmishda qanday atalgan? 
O‘tmishda turkiy adabiy til qanday atalgan? 
Ilk va o‘rta asrlarda Markaziy Osiyoda til vaziyati qanday 
kechgan edi? 
Turkiy adabiy tilning yuksaluvida shoir-yozuvchilar, tarix 
bituvchilar, olimlar, tarjimon va kotiblarning qo‘shgan ulushi qay 
daraja? O‘rnaklar ko‘magida tushuntiring. 
Lutfan Alisher Navoiyning turkiy adabiy til yuksaluvidagi ulug‘ 
hizmatlarini ta’riflang.
Qadimgi turk dialektlari o‘rtasidagi muhim farqlar nimalardan 
iborat? Lutfan o‘rnaklar ko‘magida tushuntiring.
Turkiy tilshunoslik tarixi qachondan boshlanadi? Uning tarixiy 
bosqichlari deganda nimalar ko‘zda tutiladi? 
Lutfan hozirgi tilshunoslik metodlari bilan o‘tmish tilshunosligi 
metodlarini chog‘ishtiring.