Qurilish ekologiyasi ” fanidan

Loyihalash jarayoni jamoatchilik uchun o‘z fikr va g‘oyalarini taqdim etish 

imkoniyati bo‘lib, u arxitekturaviy shaklda qanday namoyon bo‘lishini hoxlaydi.

Puls: Oqim va metabolizm. Biz metabolizm sinonimi sifatida “puls” so‘zini ishlatamiz,
bu – fizik va kimyoviy davr hamda oqimning organizmda hayotni ta’minlab turishidir. Barcha 
materiallar, tizimlar va o‘simlik madaniyati ham majmua holda pulsga ega bo‘ladi. Binolarning
ekologik loyihasida yordamchi strategiya bu tabiiy tizim modeli hisoblanadi. Ekologlar bu 
tizimning energiya va modda almashinish tartibini, ya’ni metabolizmini o‘rganishadi. Ekologik 

model, ya’ni bir tabiiy tizimning modeli g‘oyasi hali tadqiq qilinmagan yangi g‘oyadir.
Ekologik dizayn maxsus dizaynerlik tanlovlarni bir-biriga bog‘lab, tabiiy tizimga ta’sir 
qiladi va bu jarayon orqali undanda farqli dizaynerlik tanlovlari va farqli dizaynerlik yechimlari
kelib chiqadi.
Britaniya arxitektori Frank Duffy (Frank Duffy, 1990 yil) birinchilardan bo‘lib, binolar
va puls ichiga ahamiyat bergan. Uning kuzatishicha zamonaviy binolar kamida besh qatlamli 
tizimlardan tashkil topgan: joy; tuzilma; servis; tashqi yuza va materiallar; har birining jadal
hayotiy davri va metabolik nisbati mavjud. Bu qismlar turli nisbatlarda eskiradi. Ularning 
turlicha pulsi quyidagi omillar ta’sirida bo‘ladi:
texnologik; 

madaniy o‘zgarish (yangi loyiha va ixtirolar); 

atrof-muhit va ob-havo (oksidlanish va ultrabinafsha nurida nurlanish); 

---

71
geotexnik va ekotizim (zilzila, toshqin, shahar joylarining tugatilishi va 

yangilanishi).

Binolarni metabolizm va pulsini hisobga olib loyihalanganda, uchta muhim strategiya 
qo‘llaniladi: hayot davrining qiymati, dekarbonizatsiyalash, va dematerizatsiyalash.
Karbonat angidridni chiqarilishini kamaytirish, global isishni oldini olishda muhimdir. 
Buning aniq yechimi esa energiya tejami va iqlimiy moslashgan loyihalardir. Noaniqroq va
ko‘proq qiziqarlisi bu binoning karbon kemalarini barpo etish, ya’ni binoning ikkinchi tashqi 
tirik qavati karbonat angidridni va boshqa toksik moddalarni yutadi. O‘ttiz-qirq yillik eskirib
qolgan metall va oynali devorlar o‘rniga ikki qavatli issiqlik qaytaradigan, energiya manbasi 
bo‘lgan yuqori sifatli oynavandlar qo‘yish va tashqi qavatni karbonat angidridni yutadigan
o‘simliklar o‘stirish mumkin. Shaharga xos bo‘lgan sun’iy bog‘lar o‘rniga o‘rmonlar bilan 
almashtirsak
bo‘ladi. 
Shu
orqali

dekarbonizatsiyalash

strategiyasi 
“shaharni
ko‘kalamzorlashtirishda” haqiqiy ma’no kasb eta boshlaydi.
Dematerializatsiya – material va foydalanishni kamroq bajarib, yuqori loyihalash
salohiyatiga erishish mumkinligi ko‘p vaqtlardan beri muhim bo‘lib kelmoqda. 
Zamonaviy materiallar – plastik, alyuminiy, po‘lat va kompozitsion aralashma
materiallar yuqori ichki energiyaga ega. Agar ular qayta ishlab chiqarish va qayta 
foydalanadigan qilib loyihalashtirilsa, ularning boshlang‘ich metabolizmi va hayot muddati
oshadi.

Arxitektura bu san’at, lekin madaniyatda san’at mashhurlik bilan sinonim bo‘lgan holda,

arxitektura san’ati o‘z mazmunini yo‘qotadi.
Ekologik loyihalash asosi tejamkorlik yoki barqaror holda saqlab qolish emas. U ichki
harakatlanuvchi ruh – tirik dunyo yuragidir.