Qurilish ekologiyasi ” fanidan
-Mavzu: Kirish. O’zbekiston Respublikasidagi ekologik vaziyat va siyosat
Yüklə 0,64 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T a ya n ch i b o r a l a r
|
1-Mavzu: Kirish. O’zbekiston Respublikasidagi ekologik vaziyat va siyosat.
REJA : • Ekologiya fanining predmeti, maqsadi va vazifalari, rivojlanish tarihi. • O’zbekistondagi ekologik muammolar. • Insonlarni ishlab chiqarish faoliyati bilan atrof muhit bog’liqligi. T a ya n ch i b o r a l a r : Tabiat, atrof muhit, biosfera, antropogen, ximiya, fizika, geografiya, biologiya. geologiya va boshqa fanlar, chiqindi, xom ashyo, suv, oqava suv, issiklik manbai , havo, quyosh radiatsiyasi. 1.1.Ekologiya fanini maqsadi va vazifalari. Ekologiya ( grekcha oikos -yashash joyi ,boshpana , turgan o’rni, uy, maskan, panox kabi maonolarni bildiradi. ) tirik organizmlar hamda ular turkumlarining bir-birlari va atrof- muhit bilan o’zaro munosabatlari to’g’risidagi fandir. Bu atama 1866 yilda nemis zoologi Ernest Gekkel ( 1834-1919) tomonidan taklif etilgan edi. Endilikda bir paytlar biologik siklning tor doirasiga ta’luqli bo‘lgan fan beqiyos darajada gullab yashnamoqda va borgan sari kattaroq ahamiyat kasb etmoqda. Zero ekologiya bugungi kunda biologiya , geografiya va tabiatshunoslik fanlari chatishgan joyda , tabiat resurslarini ishlata bilish va muhofaza qilish jarayonida boshqarish to’g’risidagi fanga aylandi . Olimlar o‘z mohiyatiga ko‘ra yangi bo‘lgan bu fanni global ekologiya tabiatdan foydalanish nazariyasi, genson ekologiyasi deb atamoqdalar .Aytish mumkinki global ekologiya ( yoki genson ekologiyasi ) o‘sha sistema: tabiat, insoniyat jamiyati va u yaratgan texnikaning o’zaro ta’siri to’g’risidagi fandir, yana ham soddaroq qilib aytganda, bu insoniyatning hozirgi ekologik vaziyatda yashab qolish sharoitlari haqidagi fan deyish ham mumkin. Masalan : agar, shaxardagi ekologik vaziyat yomonlashadi deyishsa, odatda atmosferadan sanoat korxonalari quvurlari va avtotransport vositalaridan chiqqan gazlar ko‘payib ketgani, ichimlik suvi sifati yomonlashgani, suv havzalarining ifloslanish darajasini ortib ketgani va xokazolar tushuniladi. Ishlab -chiqarish sanoat korxonalarida ekologik axvol qoniqarli deb baxolangan taqdirda ham bu korxonalar atrofidagi hamma ishlar joyida degan maononi bildirmaydi. Tutun va qurum, oltin gugurt gazi, azot oksidlari bu korxonalarning tashlama quvurlaridan chiqib tozalash inshoatlaridan o‘tgan suv bilan qo‘shilib ketadi .Umuman biz havo, suv va tuproqni ishlab chiqarish chiqindilari bilan ifloslanishi qanday oqibatlarga olib kelishi to’g’risida juda kam ma’lumotlarni bilamiz. Bunday ifloslanishlar paydo bo‘lganiga va ko‘paya boshlaganiga hali ko‘p vaqt bo‘lgani yo‘q. Chamasi bizning ko‘pdan-ko‘p qilgan noto’g’ri ishlarimiz jabrini kelgusi avlodlarimiz tortadiganga o‘xshaydi . Biroq, avvalo olimlar, keyin ko‘pgina mamlakatlarning jamoatchiligi salbiy iqlim o‘zgarishlari, sayyoramiz qatlami buzilishi, o‘rmonlar yo’qotib yuborilishining ijtimoiy oqibatlari to‘g’risida alohida tashvishlanayotganliklarini bayon qilmoqdalar. Yaqindagina maxalliy harakterdagi ekologik o‘zgarishlar bir avlod ko‘z o‘ngida regional va global falokatlarga aylanmoqda. XX asrning ohirgi 25-30 yil ichida tabiat muhofazasi masalasi eng og’ir muammolardan biriga aylanib qoldi jamiyatning tezkor taraqqiyoti, fan va texnikaning shiddatli rivojlanishi, sanoat va qishloq xo‘jaligining tez suroatlar bilan o‘sishi. Er sayyorasi axolisining shiddat bilan o‘sib ko‘payishi inson bilan tabiat urtasidagi munosabatlarni ancha murakkablashtirib qo‘ydi. Buning natijasida esa tabiat muhofazasi va tabiiy manbatlardan oqilona foydalanishning bugungi kun masalalarini zudlik bilan hal qilinishi zarur bo‘lgan masalalar qatoriga kiritdi. Bugungi kunda jamiyat va tabiatning o‘zaro ta’siri muammolari tobora katta ahamiyatga ega bo‘lmoqda va hozirgi, shuningdek kelgusi avlodlarning farovonligi, umuman jaxon sivilizatsiyasining taqdiri ekologik muammolarning ijobiy hal etilishiga ko‘proq bg’liq bo‘lib qolmoqda. Er yuzida axolining ko‘payib borishi, ilmiy texnika inqilobining taraqqiyoti 6
sharoitida keskin o‘zgarib ketgan atrof muhit insonning genetik apparati va irsiyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Bu esa hozirgi er yuzida yashab turganlargina emas, balki kelgusi avlodlar salomatligiga ta’sir etishi ham mumkin. Inson paydo bo‘libdiki, u yashash uchun oziq-ovqat etishtirish va kiyim-kechak tayyorlash maqsadida ma’lum miqdorda turli tabiiy rerurslardan foydalangan. Er yuzida axoli soni kam bo‘lgan ibtidoiy jamiyat bosqichida tabiat, umuman olganda, inson ta’siri natijasida unchalik zarar ko‘rmagan. Keyingi ijtimoiy-iqtisodiy bosqichlarda insonning atrof muhitga bo‘lgan ta’sir miqyosi asrdan-asrga yaratib borgan bo‘lsa, XX asr o‘rtalariga kelib yildan-yilga jamiyatni atrof muhitga ta’siri kuchaydi. Ishlab chiqarishning muttasil taraqqiy qilishi, xususan sanoat maxsulotlarining ko‘plab ishlab chiqarilishi transport va qurilish ishlarining keng miqyosda amalga oshirilishi qishloq xo‘jalik maxsulotlarining isteomolchilarga etkazib berilishi ma’danlarni g’oyat katta miqdorda qazib olishi, sayyoramiz tabiatining barcha joylarda o‘zgarishiga sabab bo‘lmoqda. Tabiiy boyliklardan to‘xtovsiz xalq xo‘jalik extiyojlari uchun foydalanishi,tiklanmaydigan resurslarning borgan sari kamayib borishi tiklanuvchi boyliklarning tiklanish qobilyati pasayib ketishi joylarda ekologik muvozanatning buzilishi va ekologik tangliklarining vujudga kelishi uchun shart-sharoit yaratmoqda. Bu o‘z navbatida, tabiyatdagi muazanatning buzilishiga sabab bo‘lmoqda va turli muammolarni keltirib chiqarmoqda. Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|