”Qurilish materiallari va buyumlari” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

QURILISH QORISHMASINING HARAKATLANUVCHANLIGINI 
ANIQLASH
Umumiy ma’lumotlar
. Qorishmaning harakatlanuvchanligi deganda, g‘isht
yoki toshga chaplangan qorishmaning yupqa qatlam ko‘rinishida yoyilish 
xususiyati hamda negizdagi jami o‘nqir-cho‘nqirlarni to‘ldirish qobiliyati 
tushuniladi. Qorishmaning harakatlanuvchanligini aniqlash uchun mahsus 
asbobdan foydalaniladi va uning po‘latdan yasalgan etalon konusi qorishmaga 
qanday chuqurlikda botishiga qarab qorishmaning harakatlanuvchanligiga baho 
beriladi. Qorishmaning harakatlanuvchanlik darajasini aniqlashda 9.1-rasmdagi 
asbobdan foydalaniladi.
Asbob va uskunalar
. Qurilish qorishmasining harakatlanuvchanligini 
aniqlaydigan StroySNIL konusi, qorishmani zichlash uchun po‘lat sterjen, 
sekundomer, belkurak, namuna. 

---

Ishlash tartibi
. Qorishmaning harakatlanuvchanligini aniqlash uchun 
idishga qorishma to‘ldiriladi, uning sathi idishning Yuqorigi chetiga 1 sm etmay 
turishi lozim. Keyin qorishmani 10-12 sm diametrli sterjen yordamida 25 marta 
shibbalash va idishni stolga 5-6 marta sekin-sekin urib, qorishmani zichlash 
kerak. So‘ngra etalon konusning uchi idishdagi qorishmaga tekkizib qo‘yiladida, 
vint 3 ni burab, sterjen shu holatida mahkamlanadi. Shu paytda asbobning mili 
shkalaning qaysi bo‘limida turganligini qayd qilish kerak. Keyinchalik vint 3 
burab bo‘shatiladi, shunda sterjen pastga surilib tushib, o‘z og‘irligi ta’sirida 
qorishmaga botadi. Konusning qorishmaga botishi to‘xtagach, yana shkaladagi 
raqam yozib olinadi. Shkaladan birinchi va ikkinchi marta yozib olingan 
ko‘rsatkichlar orasidagi tafovut konusning qorishmaga qanchalik botganligini sm 
larda ifodalaydi. Qorishmaning yoyiluvchanligini ko‘rsatuvchi (sm) qiymat ikki 
marta o‘tkazilgan sinov natijalarining o‘rtacha arifmetik qiymati sifatida hisoblab 
chiqariladi. Qorishmaning yozgi yoki qishgi sharoitlarda ishlatish uchun talab 
qilinadigan yoyiluvchanlik darajasi quyidagicha bo‘lishi lozim (sm). 
.
1-rasm 
Qurilish 
qorishmasining 
harakatlanuvchanligini 
aniqlaydigan 
StroySNIL konusi. Shtativ, ustuncha 6, bu unga biriktirilgan tutgich 7 lardan 
tashkil topgan, pastki tutgich uchidagi vint 3 konus 2 ning suriladigan sterjen 5 
ni bir joyda ushlab turadi. Asbobning tutgichlariga darajalarga bo‘lingan shkala 4 
mahkamlangan. Sinash paytida asbob konusining qorishmaga qanday chuqurlikda 
botganligi va botgan qismining hajmi shu shkala bo‘yicha topiladi. Konusning 
sterjeni 5 va yukcha (ballast) bilan birgalikdagi massasn — 300 g, balandligi — 
145 mm va negizining diametri 75 mm bo‘lishi lozim. Qorishma to‘ldiriladigan 
idish 1, po‘lat tunukadan kesik konus shaklida yasalgan. 
G‘ishtlardan hamda betondan va yengil tog‘
jinslariga 
mansub tabiiy toshlardan odatdagicha devor qurishda 
9-
13 
Serteshik g‘ishtlardan yoki uzunchoq kovakli sopol 
toshlardan odatdagicha devor qurishda 
7-
8 
Xarsangtoshlardan devor qurishda 
4-

---

6 
Xarsangtosh devorning kovak-bo‘shliqlarini to‘ldirishda 
13
-15 
Silkitib zichlanadigan tosh devor qurishda 
1-
3 
Quruq va g‘alvirak tosh materiallardan devor qyrishda - juda 
harakatlanuvchan qorishma, ho‘l va zich materiallardan devor qurishda esa kam 
harakatlanuvchan 
qorishma 
ishlatish 
lozim. 
Qurilish 
qorishmasining 
harakatlanuvchanligi aniqlangandan so‘ng korrektivlash uchun qo‘shimcha 
materiallar sarfi quyidagi 1-jadvalga yozib boriladi.
Materiallar 
nomi 
Sinov uchun hisoblangan 
materiallar (kg da) 
sarflanishi 
Korrektivlash uchun 
qo‘shimchalar, kg 
Hamma 
materiallar 
Qum
Sement 
Qo‘shimcha
Suv
Q=1400 kg 
S=282 kg 
Qo‘sh=103,6 kg 
S=192,8 l 
Q= 
S= 
Qo‘sh= 
S= 
Q
I
= 
S
I
= 
Qo‘sh.
I
= 
S
I
= 
Aralashma harakatlanuvchanligi -.....