R. D. Do‘smuratov, B. Yu. Mengliqulov qishloq xo‘jaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari

6.6. Sanoat ishlab chiqarish xarajatlari, mahsulot olinish hisobi va 
tannarx hisoblash 

Dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlarini qayta ishlash,

shuningdek, qurilish Materiallari ishlab chiqarish, mayda asbob-usku-
nalarni tayyorlash va hokazolar uchun qishloq xo‘jalik korxonalari tar-
kibida yoki mustaqil sanoat korxonalari hamda yordamchi xo‘jaliklar
tashkil etiladi. Bunday sanoat korxonalari ishchi kuchining mavsumiy
oshiqchaligidan to‘la va samarali foydalanish hamda rentabellikni oshi-
rishda muhim ahamiyatga ega.
Sanoat ishlab chiqarishini hisobga olish har bir ishlab chiqarish sar-
fini hisob obyekti va xarajat moddasi bo‘yicha hisobda to‘g‘ri va o‘z
vaqtida aks ettirish, ishlab chiqarilgan mahsulotlarni aniq hisobga olish
va ularning tannarxini to‘g‘ri hisoblash, tugallanmagan ishlab chiqa-

---

216
rishni to‘g‘ri aniqlash, mablag‘larni tejab sarflashni nazorat qilish, oila

pudrati va pudrat asosida ishlaydigan bo‘linmalarning shartnomaviy
majburiyatlarni bajarishi ustidan nazorat qilish va har bir korxona
bo‘yicha ishlab chiqarish faoliyatining (moliyaviy) natijalarini alohida
aniqlashni ta’minlash lozim.
Qishloq xo‘jaligida sanoat ishlab chiqarishlariga qishloq xo‘jalik
mahsulotlarini qayta ishlaydigan (tegirmon, sutni qayta ishlash, moyju-
voz, konsyerva va pishloq zavodlari va h.) korxonalar va ishlab
chiqarishlar, yog‘och tilish, g‘isht zavodi, salloqxona, hamda mahsulot-
larga oddiy ishlov berishga oid ishlab chiqarishlar (meva vasabzavot-
larni quritish, bodring va pomidor tuzlash va boshqalar) kiradi.
Sanoat ishlab chiqarishida qilingan xarajatlar quyidagi moddalar
bo‘yicha hisobga olinadi: 1. Mehnat haqi xarajatlari ijtimoiy sug‘urta xa-
rajatlari bilan birgalikda. 2. Xom ashyo va Materiallar. 3. Ishlar va xiz-
matlar. 4. Asosiy vositalarni saqlash xarajatlari. 5. Ishlab chiqarishni
tashkil etish va boshqarishga oid xarajatlar. 6. Sug‘urta to‘lovlari. 7.
Boshqa xarajatlar. 8. Yaroqsizlikdan ko‘rilgan yo‘qotishlar.

«Xom ashyo va Materiallar» moddasida tayyorlanadigan

mahsulotning negizini tashkil etuvchi yoki uni tayyorlashda zarur
bo‘ladigan komponentlar: masalan, tegirmon va juvozxonalarda – don-
ning qiymati; kanop va zig‘irni qayta ishlashda – poyaning qiymati;
meva, sabzavot, kartoshka va rezavor mevalarni qayta ishlashda – meva,
sabzavot, kartoshka, dukkaklilar, rezavorlar va boshqalar qiymati.
«Yaroqsizlikdan ko‘rilgan yo‘qotishlar» moddasida butunlay
yaroqsizga chiqarilgan mahsulot (buyumlar, yarim tayyor mahsulotlar)
qiymati, qurulmalarning dastlabki ishlatish vaqtida buzilgan xom-ashyo,
Materiallar va yarim tayyor mahsulotlar qiymati hamda yaroqsizlikni tu-
zatish xarajatlari aks ettiriladi.
Qolgan xarajat moddalari o‘zlarining mazmuniga qarab 2010 va
2020 schotlar bo‘yicha ko‘rib chiqilgan xarajat moddalariga o‘xshashdir.