R. D. Do‘smuratov, B. Yu. Mengliqulov qishloq xo‘jaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari
Yüklə 1,2 Mb.
|
|
* Shu jumladan, qochirilgan g‘unajinlar - 207
** Shu jumladan, bir yoshdan katta bo‘lgan g‘unajinlar -476 Bundan tashqari, tuman bo‘yicha shu davrda - 2211 sigir qochirildi jami qochirilgan urg‘ochi mollar 2310 ga teng bo‘lib, shundan 1809 bosh sun’iy ravishda qochirilgan shu davrda chetdan 149 bosh chorva moli sotib olindi {bu ko‘rsatkichni shu keltirilgan jadval orqali aniqlash mumkin, ya’ni kirim bo‘lgan jami chorva mollar soni (3580) bilan tug‘ilgan va boshqa guruhlardan o‘tkazilgan chorva mollar soni (3431=2362+1069) o‘rtasidagi tafovut orqali aniqlanadi: 149=3580-3431}. Bu yerda (1069) shu jadvaldan quyidagicha aniqlanadi: 1069=425+3+557+84 Shu davrda sigirlardan 2078 buzoq olingan bo‘lsa, jami ona sigirlardan esa 2186 buzoq olindi. Joriy yilda tug‘ilgan yosh buzoqlarning majburiy so‘yilib, go‘shtga topshirilgan soni - 172 boshni tashkil etadi. 338
(buzoq, qo‘zi va boshqalar) olinib, yil boshiga mavjud jami ona mollar soniga bo‘linadi. Bu ko‘rsatkichni asosiy poda tarkibidagi har 100 ta sigir hisobiga olingan buzoqlar uchun, har 100 ta ona sigirlarga nisbatan olingan buzoqlar uchun, har 100 ta jami urg‘ochi mollariga nisbatan alohida aniqlanadi. Statistika, bola olish ko‘rsatkichi bilan bir qatorda yaroqli bola olish koeffitsientini ham hisoblaydi. Buning uchun tirik olingan bolalar sonidan, nobud bo‘lgan bolalar sonini chiqarib tashlanib, qolgan qismi ona mollar soniga bo‘linadi. Bu ko‘rsatkichlarni keltirilgan misolimiz yuzasidan quyidagicha aniqlanadi: Sigirlar uchun – 2078:2352x100=89(bosh) Ona sigirlar uchun – 2186:(2352+142)x100=2186:2494=88 Jami urg‘ochi mollar uchun – 2186:(2352+142+207)x100=81 Yaroqli bola olish koeffitsienti – (1362-11):2362x100=99,5 3. Ona mollarning qisir qolish koeffitsienti (ko‘rsatkichi). Bu ko‘rsatkichni hisoblash uchun bola tug‘magan ona mollar (qisir qolgan) sonini bola berish uchun mo‘ljallangan barcha ona mollar soniga bo‘linadi. Bu ko‘rsatkichni 100 foizdan, bola olish foizini ayirish yo‘li bilan ham aniqlash mumkin. Bu ko‘rsatkich keltirilgan misolimiz yuzasida quyidagicha aniqla- nadi: Sigirlar uchun – (2352-2078):2352x100=11,0 yoki 100 % - 89 %=11 % gacha teng bo‘ladi. Ona sigirlar uchun – (2494-2186):2494x100=12,0 yoki 100 % -88 % =12 % ga teng bo‘dadi. Jami urg‘ochi mollar uchun–(2701-2186):2701x100=19,0 yoki 100 %-81 % =19 % ga teng bo‘ladi. 4. Poda safini ta’mir yoshidagi mollar bilan to‘ldirish koeffitsienti (ko‘rsatkichi). Bu ko‘rsatkich katta yoshdagi mollar guruhini kichik yoshdagilari bilan to‘ldirish imkoniyatini tavsiflaydi. Bu ko‘rsatkichni aniqlash uchun har turdagi ta’mir yoshdagi mollar sonini shu turdagi katta yoshdagi mollar soniga bo‘linadi va natijasi 100 % ga ko‘paytiriladi. Bu ko‘rsatkichni yil boshida va yil oxirida hisoblash mumkin. Bu ko‘rsatkichni quyidagi munosabatlarda aniqlash mumkin: Ikki yoshdan katta bo‘lgan g‘unojinlar uchun-402 : 2432 x 100=16,5 (bosh) 339
100=19,6 (bosh) 5. Chorva mollarni brak qilish koeffitsienti (ko‘rsatkichi). Chorva mollardan ishlab chiqarish zoomuxandislik belgilari bo‘yicha xo‘jalikda foydalanish mumkin emas, deb topilsa, bu chorva mollar brak qilinib, go‘sht sifatida realizatsiya qilinadi yoki xo‘jalik ehtiyoji uchun ishlati- ladi. Bu ko‘rsatkich orqali, xo‘jalikning ta’mir yoshdagi chorva mollar ko‘rsatkichini xo‘jalikdagi chorva mollarni brak qilish ko‘rsatkichi bilan taqqoslash yo‘li orqali chorva mollarning asosiy podasini ko‘payishi (asosan ona sigirlarni) imkoniyatlari yuzasidan xulosa va takliflar kiritish asosida o‘rganilishi mumkin bo‘ladi. Shunday qilib, statistikada chorva mollarini brak qilish deb, go‘sht olish maqsadida so‘yish, davlatga va bozorda sotish, o‘z xo‘jaligi ehti- yoji uchun so‘yilgan mollar tushuniladi. Bu ko‘rsatkichni aniqlash uchun, brak qilingan chorva mollar sonini oborotdagi chorva mollar soniga taqsimlash yo‘li bilan aniqlanadi. Oborotdagi chorva mollar sonini-yil boshidagi chorva mollar soniga, xo‘jalikda olingan hayvon bolalari va tashqaridan qabul qilib olingan mollar sonini qo‘shib, jam- lash yo‘li bilan topiladi. Shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, chorva mollarning brak qilingan qismiga chorva mollarning boquv guruhiga va zotli chorva mollarni tarkibiga o‘tkazilgan bo‘lib, bular boquvga va zotli chorva mollar tarkibida saqlash muddati tugagan holatdan kiritilib o‘rganiladi. Bu ko‘rsatkichlarni quyidagi munosabatlarda aniqlash mumkin: Oborotdagi jami mollar uchun -(1310+380):(4364+2362+149)x100%= =24,6 % ga teng bo‘ladi. Sigirlar uchun - (236+84+25):(2352+425)x100%=12,4% ga teng bo‘ladi. Joriy yilda tug‘ilgan yosh mollar uchun -(642+253):2362x100%= =37,9% ga teng bo‘ladi. 6. Chorva mollarni saqlab qolish va nobud bo‘lish koeffitsienti (ko‘rsatkichlari). Chorva mollarni saqlab qolish ko‘rsatkichlarini aniqlash uchun oborotdagi chorva mollar sonidan nobud bo‘lganlarni chiqarib tashlab, qolgan qismini 100 % ga ko‘paytirib, oborotdagi chorva mollar soniga bo‘linadi yoki 100 % dan chorva mollarni nobud bo‘lish ko‘rsatkichi (foiz)ni olib tashlash yo‘li bilan ham aniqlash mum- kin. 340
larning saqlanish ko‘rsatkichini aniqlash uchun joriy yilda saqlanib qolingan qismini yil davomida olingan buzoqlarga bo‘linib topiladi. Chorva mollarning nobud bo‘lish ko‘rsatkichini aniqlash uchun nobud bo‘lgan mollar sonini oborotdagi jami mollar soniga bo‘lib va olingan natijani 100% ga ko‘paytiriladi. Joriy yilda tug‘ilgan yosh buzoqlarning nobud bo‘lish ko‘rsatkichi ham yuqoridagi tartibda aniqlanadi, ya’ni yil davomida nobud bo‘lganlarni yil davomida tug‘ilgan yosh buzoqlarga bo‘linib va olingan natijani 100 % ga ko‘paytiriladi. Bu ko‘rsatkichlarni keltirilgan misolimiz yuzasidan quyidagicha aniqlanadi: Jami chorva mollarning saqlanish koeffitsienti – ((4364+2511)-16):(4364+2511 )x100=99,8 % ga teng bo‘ladi. Jami chorva mollarning nobud bo‘lish koeffitsienti – 16:(4364+2511 )x100=0,2 % yoki 100 % - 99,8 % =0,2 % ga teng bo‘ladi. Tug‘ilgan yosh buzoqlar uchun saqlanish koeffitsienti - (2362- 11):2362x 100=99,5 % ga teng bo‘ladi. Tug‘ilgan yosh buzoqlar uchun nobud bo‘lish koeffitsienti - 11:2362x100=0,5 % yoki 100 %-99,5 %=0,5 % ga teng bo‘ladi. Bundan tashqari chorva mollarning ishbilarmonlik ko‘rsatkichi ham aniqlanadi. Bu ko‘rsatkich ham ona sigirlar uchun, ham joriy yilda tug‘ilgan yosh buzoqlardan shu davrda nobud bo‘lganlar va majburiy so‘yilib, go‘shtga topshirilgan bosh soni ayirilib, yil boshidagi sigirlar va ikki yoshdan katta bo‘lgan g‘unajinlar (ona sigirlar) soniga bo‘linib, 100 ga ko‘paytirib aniqlanadi. Joriy yilda tug‘ilgan buzoqlar uchun ham yuqoridagi tartibda aniqlanadi, ya’ni shu davrda tug‘ilgan yosh buzoqlar sonidan nobud bo‘lganlari va majburiy so‘yilganlari ayirilib, shu davrda olingan buzoq- lar soniga bo‘linib, 100 ga ko‘paytiriladi. Bu ko‘rsatkichni keltirilgan misolimiz yuzasidan quyidagicha aniqlanadi: Har yuz ona sigirga to‘g‘ri keladigan ishbilarmonlik tug‘ilishining chiqishi - (2362-11-172):(2352+142)x100=87,4 (bosh). Tug‘ilgan buzoqlarning ishbilarmonlik foizi-(2362-11- 172):2362x100=92,3 % ga teng bo‘ladi. |