R. D. Do‘smuratov, B. Yu. Mengliqulov qishloq xo‘jaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari
Statistik to‘plam va ko‘rsatkichlar
Yüklə 1,2 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Statistik to‘plamning muhim belgisi
|
9.3. Statistik to‘plam va ko‘rsatkichlar
Bizga ma’lumki, ijtimoiy hayot ko‘p qirrali bo‘lib, bularning tarkibi xilma-xil bo‘lgan ommaviy hodisa va jarayonlardan tashkil topgan. Bularga moddiy boylikni ishlab chiqarish, savdo, qurilish, yuk tashish va shu kabilar kiradi. Bu ta’kidlab o‘tilgan hodisa va jarayonlarning har biri alohida statistik to‘plamni tashkil etadi. Demak, statistik to‘plam deb, bir xil tip (toifa)dagi ijtimoiy hodi- salarning faqat darajalari bilan farqlanuvchi belgilarni tushunamiz. Ma- salan, fermer xo‘jaliklari bo‘yicha ishlab chiqarilgan paxtaning hajmi, xodimlar soni, ish haqi darajasi va shu kabilar bir-biridan farqlanadi. Bu 307
xodimlar soni va ish haqi darajalari o‘rtasidagi munosabat qanday bo‘lganligi to‘g‘risida bormay, balki umuman xo‘jalik bo‘yicha ushbu munosabat qanday miqdorda ifodalanishi ustida borayotir. Shu jihatdan ushbu korxonani bir turdagi hodisalar, birliklar, elementlar deb qarash mumkin va shu asosda statistik to‘plamda shu to‘plamning muhim bel- gisi aniqlanadi. Statistik to‘plamning muhim belgisi deb, shu to‘plamda ichki o‘zgaruvchanlikning mavjud bo‘lishiga aytiladi. Masalan, har bir fermer bo‘yicha ishlab chiqarilgan paxtaning ha- jmi yoki ishchilarning soni misol bo‘la oladi. Bularning har biri alohida- alohida bir-biri bilan qo‘shilib, pirovard natijada xo‘jalik bo‘yicha jami ishlab chiqarilgan paxta miqdori yoki ishchilar soni bilan ifodalangan miqdorlarga ega bo‘lamiz. Bunday miqdorlar statistikada o‘zgaruvchan belgilar deb ataladi. Shu belgilar asosida esa statistika ommaviy-ijti- moiy hodisalarni o‘rganadi va ularning rivojlanish qonuniyatlarini bel- gilab beradi. Shuni ta’kidlab o‘tish kerak-ki, har bir statistik to‘plam birliklari o‘zining ayrim xususiyatlariga ega bo‘lib, bu xususiyatlar shu to‘plamdagi barcha birliklar uchun umumiy bo‘lgan tomonini mujas- samlashtiradi. Masalan, har bir qishloq xo‘jaligi korxonasini bir qator belgilar bi- lan tavsiflash mumkin: xo‘jalikning ishlab chiqarish yo‘nalishi, yer fondining hajmi, ishlovchilar soni va shu kabilar bilan, lekin hamma qishloq xo‘jalik korxonalari ishlab chiqarish yo‘nalishi bo‘yicha bir tip (toifada)dagi korxonalar bo‘lib, ijtimoiy shakli bo‘yicha-fermer xo‘jaligi bo‘lib hisoblanadi hamda bular birgalikda statistik to‘plam birligini tashkil etadi. Yüklə 1,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|