R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil

 
5.1-rasm. Tahlilda qo‘llaniladigan usullar tasnifi 
Oddiy-an’anaviy usullardan farqli ravishda xo‘jalik faoliyatini tahlil qilishda 
iqtisodiy-matematik usullarni qo‘llaganda tahlilning bajarish muddati tezlashadi, 
o‘zgarishlar va ularning ta’sirini aniq hisoblash mumkin bo‘ladi. Shu bilan birga, 
ko‘p omilli ko‘rsatkichlarni to‘liq o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘lib, har bir ta’sir 
ko‘rsatuvchi omilni miqdor va sifat jihatlarini aniq ko‘rsatib berish imkoniyati 
paydo bo‘ladi va boshqa imkoniyatlarni aniqlashga yordam beradi. 
Shuningdek, xo‘jalik yurituvchi subyektlarda moliyaviy tahlilni tashkil etish 
va o‘tkazishda qo‘llaniladigan moliyaviy tahlilning quyidagi maxsus usullari 
mavjud (5.2-rasm): moliyaviy hisobotni o‘qish, gorizantal tahlil, vertikal tahlil, 
trend tahlili, qiyosiy (taqqoslama) tahlil, moliyaviy koeffitsiyentlar va omilli tahlil 
hamda boshqa usullar. 
Tahlilda qo‘llaniladigan usullar tasnifi 
Oddiy – an’anaviy usullar 
Iqtisodiy matematik usullar 
-
taqqoslash usuli; 
-
guruhlashtirish usuli; 
-
balansli bog‘lanish usuli; 
-
zanjirli bog‘lanish usuli; 
-
ko‘rsatkichlar farqi usuli; 
-
qayta hisoblash usuli; 
-
indeks va boshqa usullar. 
-
integral usuli; 
-
korrelyatsion va regratsion tahlil usuli; 
-
logorifmlar usuli; 
-
determinantlar usuli; 
-
matritsalar usuli; 
-
chiziqli programmalashtirish usuli va 
boshqa usullar. 

---

86 
№ 
Usullarning nomi 
Izoh 
1 
Moliyaviy hisobotni o‘qish 
Subyektning moliyaviy hisobotini o‘qish orqali faoliyat 
natijalarini baholashni dastlabki o‘rganish usulidir 
2 
Gorizantal tahlil 
Moliyaviy hisobot ko‘rsatkichlarini mutloq va nisbiy 
farqlash orqali o‘zgarishlarini aniqlash usulidir 
3 
Vertikal tahlil 
Moliyaviy hisobot ko‘rsatkichlarini tarkibiy o‘rganish 
usulidir 
4 
Trend tahlili 
Moliyaviy 
hisobot 
ko‘rsatkichlarini 
bazis 
(asoC) 
ko‘rsatkichiga nisbatan dinamik o‘rganish usulidir 
5 
Qiyosiy (taqqoslama) 
tahlil 
Ko‘rsatkichlarni turli obyektlar bo‘yicha taqqoslash usulidir 
6 
Moliyaviy koeffitsiyentlar 
Moliyaviy hisobot ko‘rsatkichlaridan foydalanib, moliyaviy 
koeffitsiyent ko‘rsatkichlarini aniqlash asosida baholash 
usulidir 
7 
Omilli tahlil 
Natija ko‘rsatkichining o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatuvchi 
omillarni hisob-kitob qilish asosida ularning ta’sirini 
aniqlash usuli