R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil

13.2. Tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish usullari 
Mamlakatlar o‘rtasida iqtisodiy-ijtimoiy aloqalarning kengayishi, jahon 
bozorida raqobat muhitining ko‘chayishi, jahon iqtisodiyotida transmilliy 
korporasiyalar rolining oshishi, valyuta kurslarining barqaror emasligi, to‘lov 
balanslarining taqchilligi, rivojlanayotgan mamlakatlar qarzlarining yanada o‘sishi 
va iqtisodiy munosabatlarning boshqa xususiyatlari tashqi iqtisodiy faoliyatni 
davlat tomonidan tartibga solish zarurligini bildiradi. 
Tashqi iqtisodiy aloqalarni davlat tomonidan tartibga solish - bozor 
munosabatlari sharoitida siyosiy va iqtisodiy-ijtimoiy islohotlar natijaviyligi va 
samaradorligini oshirish maqsadida mamlakat ichki va tashqi iqtisodiy 
manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan, xususan, tashqi iqtisodiy muvozanatni 
ta’minlash, eksportni rag‘batlantirish, xorijiy investisiyalar oqimini ko‘chaytirishga 
yo‘naltirilgan vakolatli davlat organlari tomonidan amalga oshiriladigan chora-
tadbirlar tizimidir. 

---

297 
O‘zbekiston Respublikasining «Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risida»gi 
Qonunining 17-moddasiga muvofiq O‘zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy 
faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish quyidagi yo‘llar bilan amalga oshiriladi: 
-
tashqi iqtisodiy faoliyatning qonunchilik negizini shakllantirish va 
takomillashtirish; 
-
valyuta bilan tartibga solish; 
-
soliq bilan tartibga solish; 
-
tarif va notarif tartibga solish; 
-
O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy manfaatlariga rioya etilishi uchun 
himoya, kompensasiya va dempingga qarshi choralarni qo‘llash; 
-
tashqi savdo faoliyatini amalga oshirish tartibini belgilash, shu jumladan, 
miqdoriy cheklovlar o‘rnatish hamda tovarlarning ayrim turlari eksport va import 
qilinishi ustidan davlat monopoliyasini o‘rnatish; 
-
eksport-import operasiyalarini amalga oshirishda talab qilinadigan 
hujjatlarning to‘liq ro‘yxatini belgilash; 
-
o‘z xossa hamda xususiyatlariga ko‘ra yalpi qirg‘in qurolini (yadroviy, 
kimyoviy, bakteriologik (biologik) va zaharlovchi qurol) hamda uni yetkazib 
berish vositalarini (raketalar va yalpi qirg‘in qurolini yetkazib berishga qodir 
boshqa texnika vositalarini), boshqa turdagi qurol-yarog‘ hamda harbiy texnikani 
yaratishda muhim hissa qo‘shishi mumkin bo‘lgan, eksport nazorati obyektlari 
ro‘yxatlarida ko‘rsatilgan tovarlar, asbob-uskunalar, ilmiy-texnika axboroti, ishlar 
va xizmatlar, intellektual faoliyat natijalariga nisbatan eksport nazoratini o‘rnatish; 
-
olib kiriladigan va olib chiqiladigan tovarlarni sertifikatlash; 
-
texnikaviy, 
farmakologiya, 
sanitariya, 
veterinariya, 
veterinariya-
sanitariya, fitosanitariya, ekologiya standartlari, talablari, qoidalari va normalarini 
belgilash; 
-
tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari uchun preferensiya va imtiyozlar 
berish. 
Tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish qonun 

---

298 
hujjatlariga muvofiq boshqacha usullarda ham amalga oshirilishi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan 
tartibga solish quyidagi asosiy prinsiplarga asoslanadi: 
-
tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining erkinligi va iqtisodiy mustaqilligi; 
-
tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining tengligi; 
-
savdo-iqtisodiy munosabatlarni amalga oshirishda kamsitishlarga yo‘l 
qo‘yilmasligi; 
-
tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishdan o‘zaro manfaatdorlik; 
-
tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlari 
davlat tomonidan himoya qilinishi. 
Shunday qilib, tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish 
davlatning vakolatli organlari tomonidan tegishli chora-tadbirlar majmuasini ishlab 
chiqish va uni bajarilishini ta’minlash jarayonini o‘zida aks ettiradi. Boshqacha 
aytganda, tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solinishi har bir 
mamlakat tashqi iqtisodiy siyosatining asosiy vazifasini, ya’ni milliy iqtisodiyotni 
rivojlanish samaradorligini oshirish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratishni 
ko‘zda tutuvchi chora-tadbirlarni amalga oshirish hisoblanadi.