R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil

2.6-rasm. Ko‘rsatkichlarning shakllanish usuli bo‘yicha tasnifi 
Reja ko‘rsatkichlariga xo‘jalik yurituvchi subyektning rivojlashnish 
istiqbolini belgilovchi biznes rejasida ifoda etilgan ko‘rsatkichlar kiradi. Jumladan, 
xo‘jalik subyekti biznes rejasida ko‘rsatilgan sof foyda ko‘rsatkichiga 
to‘xtaladigan bo‘lsak, ushbu ko‘rsatkich oldindan belgilanishi va barcha faoliyat 
shu rejadagi miqdorga erishishga qaratilishi lozim. Chunki, rejada belgilangan sof 
foyda miqdoriga erishilishidan barcha manfaatdor hisoblanadi. Xususan, sof foyda 
miqdori qancha ko‘p bo‘lsa, ta’sischilar oladigan dividend miqdori, davlat 
byudjetiga to‘lanadigan soliqlar miqdori va subyekt faoliyatini kengaytirish uchun 
yo‘naltiriladigan mablag‘ miqdori shuncha ko‘p bo‘ladi.
Yana bir muhim ahamiyatga ega bo‘lgan ko‘rsatkichlardan biri bu hisob 
ko‘rsatkichlari hisoblanadi. Unga buxgalteriya, statistik va tezkor hisob 
ma’lumotlarida ifoda etilgan ko‘rsatkichlar kiradi. 
Amalda sodir bo‘lgan xo‘jalik operasiyalari tegishli dastlabki hujjatlar bilan 
rasmiylashtirilgan holda uzluksiz hisobga olib borilishi lozim. Bu hisob 
ko‘rsatkichlarining haqiqiyligi va qonuniyligini ta’minlaydi. Masalan, xaridorga 
ishlab chiqarilgan tayyor mahsulot yuklab jo‘natildi. Mazkur operasiya albatta 
tegishli hujjat bilan rasmiylashtirilgan holda hisobga olinadi va hisobdan 
chiqariladi. Bundan ko‘rinadiki, hisob ko‘rsatkichlari har bir ko‘rsatkichning 
haqiqiy natija ko‘rsatkichi ekanligini ifoda etadi.
Hisob ko‘rsatkichlari ma’lum bir davr yakunida jamlangan holda 
Ko‘rsatkichlarning shakllanish usuli bo‘yicha tasnifi 
Me’yoriy 
Reja 
Hisob 
Hisobot 
Tahliliy 

---

53 
hisobotlarda aks etadi. Shu tariqa hisobot ko‘rsatkichlari shakllanadi. Demak, 
buxgalteriya, statistik va tezkor hisobotlarda ifoda etilgan ko‘rsatkichlar hisobot 
ko‘rsatkichlari hisoblanadi. 
Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini tashkil 
etish va yuritishda oqilona boshqaruv qarorlari qabul qilish maqsadida hisob-kitob 
qilib o‘rganiladigan ko‘rsatkichlar tahliliy ko‘rsatkichlardir. Umuman olganda, 
barcha ko‘rsatkichlardan tahlil qilish jarayonida foydalaniladi. Shu orqali tahliliy 
ko‘rsatkichlar tizimi shakllanadi.